Πώς βρέθηκαν στη Συρία οι Κρητότουρκοι του Χαμιδιέ

 

Πώς βρέθηκαν στη Συρία οι Κρητότουρκοι του Χαμιδιέ

Μίσος χώριζε τους μουσουλμάνους της Κρήτης από τους Ασιάτες ομοθρήσκους τους, τους «Μισιρλήδες» και τους «Αρβανιτάδες». Κοινό μέτωπο με τους χριστιανούς το 1833. Η εξορία τους στη Συρία, στη Γραμβούσα και στη Σπιναλόγκα.

Γράφει ο ΝΙΚΟΣ ΑΓΓΕΛΗΣ

ΠΩΣ, βρέθηκαν στην Συρία, στο χωριό Χαμιδιέ, οι Κρητικοί μουσουλμάνοι; «Πως κατάφεραν να διατηρήσουν τη γλώσσα των προγόνων τους, δηλαδή την ελληνική, τα κρητικά έθιμα και ...ολίγα από τις θρησκευτικές δοξασίες που έμειναν στην ψυχή των Μουσουλμάνων της Κρήτης από την προδομένη πίστη των πατέρων τους, όπως ο σεβασμός του Αγίου Ιωάννη ο φόβος του Αγίου Γεωργίου και πασχαλινά έθιμα;». Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Διότι ούτε εκείνοι, οι κάτοικοι του Χαμιδιέ, διατηρούν ξεκάθαρη μνήμη των περιπετειών τους. Μια αναφορά του βασικού ιστορικού της Κρήτης Βασιλείου Ψιλάκη, παρέχει κάποια εξήγηση.

Τον Αύγουστο του 1833 επισκέφθηκε την Κρήτη ο διάδοχος των πάλαι ...φαραώ, ο εκ Καβάλας περιβόητος δυνάστης της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλής. Η Κρήτη, ματωμένη από τον σκληρό δεκαετή αγώνα, έμεινε έξω από το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Οι ανταγωνισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων την άφησαν υπό τον οθωμανικό ζυγό. Ο σουλτάνος Μαχμούτ πολύ «στενοχωρημένος» παρεχώρησε το νησί στον Μεχμέτ Αλή και αυτός, ονειρευόμενος να καταλάβει το θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, προσπαθούσε να «διευθετήσει τα πράγματα στην κατεστραμμένη νήσο». Προσπαθούσε να αποκαταστήσει την τάξη, να εξευμενίσει τους Κρητικούς, να στερεώσει την κατοχή. Οι Μεγάλοι, αφού συνέτριψαν το στόλο του στο Ναυαρίνο, φαίνεται ότι τον ...διευκόλυναν στον αγώνα του κατά των Τούρκων στο πλαίσιο του «διαίρει και βασίλευε...». Στα πλαίσια αυτά οι Μεγάλοι θα ...αμνηστεύσουν τον Μεχμέτ Αλή και θα «μεταγγίσωσιν (την Κρήτη) από του ενός δοχείου εις έτερον».

Ο Μεχμέτ Αλής πραγματοποίησε μεγαλοπρεπή εμφάνιση στην Κρήτη: «Και εν Ηρακλείω ετέλεσε, καθό νομοταγής δήθεν, την νενομισμένην κάθαρσιν, άποβάς το πρώτον εις την μικρόν προς δυσμάς απέχουσαν ιστορικήν Ρογδιά, όπου ο Αγιάν αγάς, προύχων Ηρακλειώτης Οθωμανός, είχε προκατασκευάσει πολυτελές προς τούτο δια τον σατράπην ενδιαίτημα, το οποίον κατόπιν πληρώσας ούτος εις τον αγάν εδώρησε συνάμα εις αυτόν. Εις δε την πόλιν των Χανίων εισελθών εν εκτάκτω βασιλική επιδείξει, εξομαλυνθεισών και δι' άμμου επιστρωθεισών των οδών αυτής, όπως ανενοχλήτως αναπαύηται φερόμενος επί φορείου περίλαμπρου καθό εύσωμος και παρουσιαστικός, ετέλεσε πομπός, παρατάξεις και ιππείς ειδοποιών τον λαόν δια προκηρύξεων, οτι τουντεύθεν άρχεται η ευδαιμονία αυτού και η βασιλεία πάσης τάξεως, δικαιοσύνης και ειρήνης»!

Ο δυνάστης της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλής

Το "Διοικητικόν Συμβούλιον"

Η «μεταρρύθμιση» του Μεχμέτ Αλή αρχίζει με την καθιέρωση Διοικητικού Συμβουλίου το οποίο συνεκροτήθη από εκπροσώπους του χριστιανικού και μουσουλμανικού στοιχείου. Κάθε επαρχία όριζε έναν σύμβουλο Χριστιανό και έναν Μουσουλμάνο πλην των επαρχιών που δεν είχαν κανέναν Τούρκο (Σφακιών, Λασηθίου...) και διόριζαν μόνον χριστιανούς εκπροσώπους. Οι πόλεις ανεδείκνυαν περισσοτέρους Μουσουλμάνους εκπροσώπους. Το Διοικητικό Συμβούλιο είχε ορισμένες αρμοδιότητες και θα απέβαινε πολύ σημαντικό για την "ησυχία και δικαιοσύνη" αν οι πασάδες δεν παρεβίαζαν τους κανόνες λειτουργίας του.

Ο Μεχμέτ Αλής, δια των αντιπροσώπων του, κυρίως δια του Αλβανού Μουσταφά πασά, του επονομαζομένου Γκιριτλή (Κρητικού), έλαβε μέτρα και καταπιεστικά αλλά και ευεργετικά για το λαό. Κατήργησε π.χ. τον "Νόμο του Πλησιαστή" ο οποίος εμπόδιζε την απόκτηση ακινήτου από τους χριστιανούς, όταν ο Μουσουλμάνος γείτονας του πωλητού, είχε "ενδιαφέρον". Έτσι πέτυχε την διευκόλυνση της καθόδου των αρειμάνιων ορεινών στους κάμπους. Την απόκτηση από τους χριστιανούς περιουσιών Μουσουλμάνων που έφευγαν απελπισμένοι από τις συνεχείς επαναστάσεις. Δίκοπο μαχαίρι ήταν η "διευκόλυνση" αυτή. Ευκαιρία για τους χριστιανούς να βάλουν χέρι στα μετόχια των απερχομένων αγάδων αλλά και «κατωμεροποίηση» των ορεινών καπεταναίων.

Ο Μουσταφάς κατήργησε τις αγγαρείες με αποτέλεσμα να εξασθενήσουν οι αγάδες της υπαίθρου. Ανεμόρφωσε το φορολογικό σύστημα περιορίζων τις αυθαιρεσίες των Μουσουλμάνων -αλλά και των Χριστιανών-φορατζήδων και μουκατατζήδων. Υπέβαλε υπό έλεγχο τη φορολογία λαδιού, κρασιού, τσικουδιάς. Και προεκάλεσε την οργή των Κρητοτούρκων οι οποίοι βρίσκονταν σε διαρκείς προστριβές και με την οθωμανική διοίκηση.

Πολύ δε περισσότερο μισούσαν τους Αρβανίτες φρουρούς του Μουσταφά πασά και τους Αιγυπτίους στρατιώτες των κάστρων. Το σύνθημα «όξω οι Αρβανιτάδες και οι Μισιρλήδες από την Κρήτη» κυριαρχούσε παντού. «Στραβέ Μισιρλή» ήτο η συνήθης ...προσφώνηση των Αιγυπτίων από τους Κρητότουρκους. Παρά τις επιτυχίες του νέου καθεστώτος στον τομέα της ασφάλειας και των δημοσίων έργων, διάχυτη ήτο η οργή του λαού.

Βεβαίως η φορολογία της "εβδόμης" η και της "δεκάτης", που επεβάλλοντο επί του κρασιού και του λαδιού ακούγονται αστείες σήμερα που τα εθνικά -και δημοκρατικά- κράτη αρπάζουν το 40 και το 45% των αποδοχών όσων πολιτών ετόλμησαν να προκόψουν με εργασία και σπουδές.

 Η σημερινή πλατεία Κορνάρου όπως ήταν κατά την πρώιμη τουρκοκρατία. Στο μέσο, ο σεμπίλ-χανές, η ωραιώτερη από τις φιλανθρωπικές κρήνες (σεμπίλια) 

Διαδήλωση των Μουρνιών

Οι "μεταρρυθμίσεις"αυτές περιελάμβαναν και "μεθοδευμένη χαλάρωση των ηθών" κατά τους ιστορικούς. Ο Β.Ψιλάκης γράφει για την πολιτεία του Μουσταφά πασά:

«Πανταχού γλεντζέδες και χρήσις ελευθερίων ηθών ακώλυτος και δη εν τω γυναικεία, μουσουλμανικά, πλήθει. Αρτον μόνον ξηρόν και θεάματα κατήντησαν να θηρεύωσι προ πάντων εν τοις πόλεσι, κατά αρχαίον ρωμαϊκόν λόγιον ή μάλλον κατά το μετέπειτα ιταλικόν "ψωμί και ραβδί" ίνα μη ως μορφινιζόμενοι συναισθάνωνται την επί θύραις τελείαν αυτών αποφελάχωσιν...».

Μετά την αναχώρηση του Μεχμέτ Αλή δημοσιεύθηκε διάταγμα «επι καλλιέργειας της γής». Μόλις έγινε γνωστό το διάταγμα αυτό στη "Ρίζα", "κατελήφθησαν άπαντες, χριστιανοί και μουσουλμάνοι εκ συγκινήσεως και ταραχής". Την ταραχή υπέθαλπε από τη μια μεριά η ελληνική κυβέρνηση και από την άλλη η Υψηλή Πύλη διότι εφοβούντο την παγίωση της αιγυπτιακής κατοχής στο νησί.

«Ούτως εχόντων των πραγμάτων συνήλθον εις σύσκεψιν επί τω αυτώ, εν Μουρνιαίς Κυδωνιάς και προ των τειχών αυτών των Χανίων κατά Σεπτέμβριον του 1833. Συνελθόντες παντάπασιν άοπλοι περί τους επτακισχιλίους εξητούντο δι' αναφορών βελτίωσιν της καταστάσεως ην ανέμενον αρχήθεν κατά τα υπεσχημένα υπ' αυτού (Μεχμέτ Αλή) εζήτουν ούτως αυτοδιοίκησιν τίνα τουλάχιστον υπό την προστασίαν των Προστάτιδων Δυνάμεων, ούτω δ' απήντησαν και εις τον προσελθόντα εκ Σούδας Άγγλον ναύαρχον μετά του Άγγλου προξένου».

Οι συγκεντρωμένοι δεν ήθελαν να ζητήσουν την προστασίαν της Αγγλίας και οι Άγγλοι, παρά τα επίσημα πρωτόκολλα και τις συνθήκες, επέτρεψαν στον Μουσταφά να επιτεθεί εναντίον των άοπλων διαδηλωτών. Ο Αγγλος ναύαρχος είπε στον Μουσταφά: «Αυτοί είναι τρελλοί, ύπαγε να κάμεις αυτούς όπως θέλεις...».

Ο ιστορικός αποκαλύπτει: «Οι γενναίοι εκείνοι απέκρουσαν επανειλημμένως προτάσεις των Άγγλων κατά τας οποίας εάν εζήτουν την αγγλική προστασίαν ήθελον σώσει τα κεφάλας των...»

Οι στρατιώτες του Μουσταφά επέπεσαν εναντίον των διαδηλωτών, συνέλαβαν αρκετούς και άλλους εξόρισε, άλλους κρέμασε. Μεταξύ των συλληφθέντων ήσαν και Κρητότουρκοι που συμμερίζονταν την αγανάκτηση των χριστιανών και εξορίστηκαν...

Εξορία στην Συρία

Την γενική αναταραχή στην Κρήτη επέτεινε η στρατολογία των Κρητών Μουσουλμάνων και ο εξαναγκασμός τους να πολεμήσουν εναντίον των σουλτανικών στρατευμάτων:

«Είχε δε σχηματισθεί τότε και παρά τοις εγχωρίοις Μουσουλμάνοις αντιπολίτευσις τις κατά της "Αρβανιθιάς και της Αραπιάς", ως έλεγον, συμπίπτοντες προς τούτο μετά του ετέρου συνοίκου στοιχείου εκ ζηλότυπου αυτοί αυτοχθονισμού. "Οθεν και εξ αυτών άλλους μεν επί λόγω ότι συνώμνυον μετά των Χριστιανών, εξόριζεν εις τα απόκεντρα επιθαλάσσια φρούρια της Γραμβούσης και της Σπιναλόγκας, άλλους ετιμώρει διαφοροτρόπως, πολλούς δ' εκ των εν ηλικία εξ αυτών εξηνάγκασε να εκστρατεύσωσιν, αποστελλόμενοι εις Συρίαν παρά τω υιώ του Μεχμέτ Αλή Ιμβραήμ, οι οποίοι επολέμουν τότε (1838) κατά του κυρίου αυτών σουλτάν Μαχμούτ. Ούτοι πάντες σχεδόν δεν επανείδον την Κρήτην, εφ ω και ούτω κυρίως απεστέλλοντο...»

Αυτοί οι στρατευμένοι από τον Μεχμέτ Αλή μουσουλμάνοι της Κρήτης δεν ξαναγύρισαν ποτέ στο νησί -διότι η διηνεκής εξορία ήτο η τιμωρία τους από τον Αιγύπτιο. Αυτοί οι μηδέποτε επανελθόντες στην Κρήτη Κρητότουρκοι ίδρυσαν τα χωριά στην Συρία όπου απόγονοι τους βρίσκονται μέχρι σήμερα. Φαίνεται οτι κατά καιρούς εξορίστηκαν και άλλοι Κρητότουρκοι από τους χριστιανούς πασάδες που διορίστηκαν κατά τα τέλη του 1800, ως εγκληματίες η απλώς ως "εχθροί" της Πύλης.

Τα μεγάλα έργα που πραγματοποίησε ο Μουσταφάς στην Κρήτη και οι προσπάθειες του να επιτύχει δικαιοσύνη και ασφάλεια δεν έπεισαν ούτε τους Μουσουλμάνους του νησιού. Σε λίγα χρόνια η Κρήτη επανέρχεται στην κυριαρχία της Πύλης και οι επαναστάσεις ξεσπούν αιματηρές κάθε δέκα χρόνια με αποκορύφωμα τον "Μεγάλο Μαντέ", δηλαδή την επανάσταση του 1866 (επανάσταση του Αρκαδίου), που συγκλόνισε την Οθωμανική Αυτοκρατορία και αιματοκύλησε ολόκληρο το νησί. Η δραματική σειρά των σηκωμών έκαμε το βίο των Κρητών Μουσουλμάνων αβίωτο. Πωλούσαν τα κτήματα τους και έφευγαν ομαδικά προς την Ασία. Μπορεί και μεταγενέστεροι πρόσφυγες να έφθασαν στη Συρία.

Θα σκεφθείτε: Τόσες δεκαετίες δεν αφομοιώθηκαν οι Κρητότουρκοι με τους Ασιάτες ομοθρήσκους τους; Η απάντηση είναι "όχι, ποτέ"! Οι Κρητότουρκοι δεν δέχθηκαν ποτέ να προσεγγίσουν τους Ασιάτες Μουσουλμάνους. Τους αντιπαθούσαν βαθύτατα. Εκδήλωσαν το μίσος τους με πολλά κινήματα εναντίον τους κυρίως από τις αρχές του 19ου αιώνα. Δεν δέχθηκαν να συγχρωτισθούν με τους "χαλδούπηδες" και τους "καρατιανλήδες".

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΗΜΕΝΗ/ΣΕΠ.2001 

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ

Η περίπτωση των μουσουλμάνων κρητικής καταγωγής που έγινε γνωστή στα μέσα της δεκαετίας του 80 (με την προβολή του φιλμ του Δημήτρη Μανωλεσάκη), αποτελεί μια χαρακτηριστική σελίδα στην ιστορία της τουρκοκρητικής διασποράς. Το χωριό Χαμιδιέ (στα σύνορα Συρίας και Λιβάνου) δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι λόγοι της μετανάστευσης ή εξορίας, που έγινε κατόπιν εντολής του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, παραμένουν σκοτεινοί.

 HAMIDIYE VILLAGE SYRIA ΣΗΜΕΡΑ

Η διατήρηση της κρητικής διαλέκτου στην ομιλία των Χαμιδιανών, είναι ενδεικτική για την επιβίωση της κρητικής τους πολιτισμικής ταυτότητας: συχνή είναι η παρεμβολή στον αφηγηματικό λόγο μαντινάδων. Παρ’ ότι ενταγμένοι στην συριακή κοινωνία, διαφυλάσσουν και διεκδικούν την πολιτισμική τους ιδιαιτερότητα με την μέχρι πρόσφατα ενδογαμική τους πρακτική, την εμμονή στην προβολή της καταγωγής τους στη μέριμνα για την μετάδοση της γλώσσας στις νεότερες γενιές. Πόθος τους μια και μοναδική επίσκεψη στην Κρήτη.

Όπως έχει γραφεί (Βρανόπουλος, 1995) για το ελληνόφωνο χωριό Χαμεντίγιε (ή αλλιώς Χαμιντιέ), οι κάτοικοι μεταξύ τους μιλούν μόνο Ελληνικά και με τα Αραβικά έρχονται σε πρώτη επαφή στο σχολείο. Οι κάτοικοι του χωριού αυτού είναι μουσουλμάνοι Κρήτες που εκτοπίστηκαν στην περιοχή, με το τέλος του Κρητικού Πολέμου, κοντά στα σημερινά σύνορα μεταξύ Λιβάνου και Συρίας, και έπειτα χωρίστηκαν στους κατοίκους της Τρίπολης, του Λιβάνου και του Χαμεντίγιε της Συρίας. 

Οι λόγοι για τους οποίους ο πληθυσμός αυτός εκδιώχθηκε από την Κρήτη το 1857 είναι κυρίως θρησκευτικοί. Πολλοί είχαν εξισλαμιστεί κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής και θεωρήθηκαν προδότες από τους ντόπιους. Οι απόγονοί τους τώρα δηλώνουν ότι αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λάθη των προπατόρων τους. Οι Κρήτες κάτοικοι του χωριού υπολογίζονται, από τους ίδιους, σε 3.000 σε σύνολο 5.000 κατοίκων του Χαμεντίγιε.

Μέσα από συνομιλία με τους κατοίκους του χωριού, πληροφορηθήκαμε τις πολύ καλές σχέσεις τους με τους Άραβες συμπατριώτες τους, και τη διατήρηση των εθίμων και του τρόπου σκέψης, που μετέφεραν από την Κρήτη. Το επίπεδο της προφορικής γνώσης των Ελληνικών των Χαμεντιγιανών, και συγκεκριμένα της κρητικής διαλέκτου, είναι ιδιαίτερα υψηλό, ενώ στο λόγο τους παρατηρείται περιορισμένη εναλλαγή κωδίκων ανάμεσα στα Αραβικά και στα Ελληνικά (σε πολύ λίγες περιπτώσεις και στα Αγγλικά). Επίσης, οι Χαμεντιανοί ενημερώνονται για την Ελλάδα και την Κρήτη, μέσα από την τηλεόραση και τους συγγενείς τους στην Κρήτη. Η περίπτωση του Χαμεντίγιε παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και απαιτεί πολύ περισσότερη προσοχή και μελέτη. Παρ’ όλη την απομόνωσή του από τη μητροπολιτική Ελλάδα, οι κάτοικοί του, με τους περιορισμένους πόρους τους αλλά και τη σίγουρη συνείδηση της κρητικής τους καταγωγής συνεχίζουν να διατηρούν και να διαδίδουν την ελληνική γλώσσα στη Μέση Ανατολή.

http://sadentrepese.blogspot.gr/