Αναστάσιος Κουζής : Το Θέατρο Σκιών και η Ιστορία

Το Θέατρο Σκιών και η Ιστορία

Γράφει ο Αναστάσιος Κουζής

Καλλιτέχνης Θεάτρου Σκιών, φιλόλογος 

Το Μουσείο Μακεδόνικου Αγώνος Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γρανάδας φιλοξενεί ήδη από τις 5 Μαίου 2017 την έκθεση «Το Ηρωικό Δράμα στο Θέατρο Σκιών». Τα πολυποίκιλα εργαλεία και τεχνουργήματα παλαιότερων και νεότερων καραγκιοζοπαικτών ταξιδεύουν τον επισκέπτη πίσω στον χρόνο, διηγούμενα «χωρίς λόγια» πώς οι πρωταγωνιστές κορυφαίων στιγμών των εθνικών αγώνων μας ενσωματώθηκαν και κυριάρχησαν στο ρεπερτόριο του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Τα σπέρματα του ηρωικού δράματος ανάγονται στα τέλη του 18ου αιώνα τουλάχιστον, όταν συναντούμε πρωταγωνιστές των δραμάτων του ηπειρωτικού κύκλου (Αλή Πασάς, Βελή Γκέκας, Ισούφ Αράπης, Ταχήρ ή Τα-χήρ Γκέκας), απαθανατισμένους «... υπό των κατοίκων της Θεσσαλίας και εν τοις κατά τουρκικόν έθος λειτουργούσι μικροθιάσοις καραγκιόζ εν Θεσσαλία.. .».(1)

Από τις πιο γνωστές και παλιές παραστάσεις είναι ο «Κατσαντώνης». Η θρυλική μορφή του συγκίνησε βαθύτατα τους υπόδουλους, καθώς με τους αγώνες του κλόνισε την εξουσία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και με το μαρτυρικό τέλος του κατέδειξε ότι μόνο με αίμα ποτίζεται ο «πλάτανος της λευτεριάς». Το έργο αυτό φαίνεται πως πρωτοπλάστηκε σταδιακά σε αυτό το περιβάλλον, φτάνοντας σε ολοκληρωμένη μορφή πολύ πριν από το 1898, οπότε και παίχτηκε από τον Ιωάννη Ρούλια στο Βίντζι της πλατείας Κυριακού, συνοδεία βαρελότων, προκαλώντας χαλασμό κόσμου . (2) Το επαναλαμβάνουν οι Θ. Θεοδωρέλλος και Δ. Λεβαντίνος το 1903 και ο κόσμος δάκρυζε όταν άκουγε τον Κατσαντώνη να απαγγέλλει: «Κι εσείς Τζουμέρκα και Άγραφα, παλληκαριών λημέρια, εσάς έχω για μαρτυρία πάντα να μολογάτε τ' ασκέρια που κυνήγαγα και πάντα τα νικούσα με μιας φουχτιάς παλληκαριών χιλιάδες κυνηγούσα». Στον ηπειρώτικο κύκλο συν τω χρόνω προστέθηκαν οι παραστάσεις «Ο Γέρο Δράκος ο Σουλιωτης», η «Κυρά-Φροσύνη», ο «Βλαχάβας», «Λάμπρος και Φώτος Τζαβέλλας» κ.ά.

Ο πιο αγνός ήρωας του αγώνα που όρθωσε το ανάστημα του στην Αλαμάνα «Αθανάσιος Διάκος» παίζεται ήδη από θίασο ανδρεικέλων το 1895. Έως όμως το καλοκαίρι του 1905 είναι πλέον παράσταση του θεάτρου σκιών και παίζεται από τον Χαρίλαο Ν. Πετρόπουλο. Ο διδάσκαλος των καραγκιοζοπαικτών Μίμαρος, ελληνοποιώντας το θέατρο σκιών, του προσέφερε τον «Καπετάν Γκρη» και τον «Χριστιανομάχο Μπέη», δύο κλασσικές παραστάσεις από τις οποίες η πρώτη παιζόταν το 1898 από τον μαθητή του Ρούλια και το 1901 από το Λεβαντίνο στην Αθήνα, ενώ το 1905 ο Μέμος Χριστοδούλου παρουσίασε τον «Χριστιανομάχο» στον Βόλο. Το 1900 ο καραγκιοζοπαίχτης Χρήστος Κόντος παρουσιάζει πρώτη φορά στην Αθήνα την «Απαγχόνιση του Πατριάρχου Θεσσαλονίκης», προάγγελο ίσως του «Απαγχονισμού του Πατριάρχου» του Ντίνου Θεοδωρόπουλου και του «Απαγχονισμού του Εθνομάρτυρος της Κύπρου Κυπριανού» του Σπύρου Κούζαρου.

Οι θάνατοι Μίμαρου και Ρούλια την περίοδο 1905-1906 αλλά και η συσσώρευση καραγκιοζοπαιχτών στις αθηναϊκές συνοικίες οδήγησαν σε πτώση την ποιότητα των παραστάσεων, με αποτέλεσμα τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα να διαμαρτύρονται, κατηγορώντας τους καραγκιοζοπαίχτες με επιστολές τους στις εφημερίδες ότι, επωφελούμενοι της ιερής εθνικής ιδέας (της απελευθέρωσης των αλύτρωτων αδελφών), ανεβάζουν στη σκηνή τους διάφορα μέρη του εθνικού αγώνος και με σαχλές παραστάσεις βεβηλώνουν τη μνήμη των σεμνών μαχητών του αρματολισμού, καλώντας μάλιστα την αστυνομία να απαγορεύσει τέτοιου είδους θεάματα. Μάλιστα, το 1905 οι καραγκιοζοπαίκτες δεν δίστασαν να ανεβάσουν παράσταση με τον νέο εθνομάρτυρα Παύλο Μελά. (3) Βέβαια, υπήρξε και αντίλογος ότι δεν γελοιοποιούνται τα εθνικά πρόσωπα, αντιθέτως, τα παίζουν πιστότατα, όπως θα παίζονταν και στο θέατρο, με τη διαφορά μόνο ότι οι ήρωες του Καραγκιόζη είναι χάρτινοι, ενώ του θεάτρου είναι«... ξύλινοι»! (4)

Η πορεία του ηρωικού δράματος συνεχίστηκε με συνέπεια από πολλούς άξιους καραγκιοζοπαίκτες, με αποκορύφωση το έργο του Ιωάννη Μπομποτίνου «Το Σαμποτάζ στου Μαλτσινιώτη», ένα κατόρθωμα της Εθνικής Αντιστάσεως την περίοδο της γερμανικής κατοχής.

1. «Η ληστεία εν τη επαρχεία Αλμυρού κατά τα τέλη του 18ου αιώνος, Ν. Ι. Γιαννόπουλου, Επετηρίς Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, 1916, σελ. 177-187».

2. «ΕΜΠΡΟΣ», Κυριακή 2 Αυγούστου 1898.

3. «ΑΘΗΝΑΙ», 11 Ιουλίου 1906. 

4. «ΑΘΗΝΑΙ», 15 Ιουλίου 1906

Πηγή:

"κυριακάτικη δημοκρατία" 16.7.2017