Παντελής Βασματζίδης : Τα όνειρα και η σημασία τους

Τα όνειρα και η σημασία τους

Αποτελούν μια κοινή ανθρώπινη εμπειρία και ένα μυστήριο ανεξιχνίαστο

Γράφει ο Παντελής Βασματζίδης*

Tα όνειρα είναι μια κοινή ανθρώπινη εμπειρία και για τους περισσότερους ένα ανεξιχνίαστο μυστήριο, καθώς συχνά κρύβουν καλά την ερμηνεία του περιεχομένου τους. Είναι αυθόρμητα, αθέλητα, σκοτεινά και δυσνόητα ψυχικά προϊόντα, γιατί εκφράζονται με σύμβολα και εικόνες σαν τις αρχαίες γραφές (ιερογλυφικά) και τις πρωτόγονες ζωγραφιές.

Τον απόηχο μιας προϊστορικής αντίληψης του ονείρου στην πρώιμη ελληνική αρχαιότητα συναντάμε στον Όμηρο. Τότε το θεωρούσαν έμπνευση θεϊκής προέλευσης και διέκριναν δύο είδη. Τα αληθινά και πολύτιμα, τα οποία περνούσαν από την κερατίνη πύλη, δηλαδή από τον κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού, και ανήγγειλαν το μέλλον ή προειδοποιούσαν για επικείμενους κινδύνους. Επίσης, τα απατηλά, μάταια και μηδαμινά, που περνούσαν από την ελεφαντίνη πύλη, δηλαδή από τον φραγμό των οδόντων, με σκοπό να παραπλανήσουν ή να οδηγήσουν στην καταστροφή, όπως οι φήμες. Η εκτίμηση του ονείρου από τους διάφορους φιλοσόφους της αρχαιότητας εξαρτάται από τη φιλοσοφική τους θεώρηση αλλά και από τη στάση τους απέναντι στη μαντική.

Ο Πλάτων φρονεί ότι ο αγαθός άνθρωπος, απελευθερωμένος από τα πάθη και τις παρορμήσεις, φτάνει στον ύπνο του σε μια κατάσταση περισυλλογής και το λογιστικό του αναζητά τη γνώση των περασμένων, των παρόντων και των μελλούμενων. Σε μια τέτοια κατάσταση «είναι πιο κοντά στο άγγιγμα της αλήθειας και οι φανταστικές παραστάσεις που του παρουσιάζονται τότε στα όνειρα κάθε άλλο παρά αφύσικες είναι» («Πολιτεία», 527a7-b1). Ο Σωκράτης στον «Κρίτωνα», περιμένοντας στη φυλακή το ιερό πλοίο από τη Δήλο για να υλοποιηθεί η απόφαση της θανατικής καταδίκης του, βλέπει ένα προγνωστικό όνειρο. Του φάνηκε ότι ήρθε κοντά του, φορώντας λευκά ρούχα, μια γυναίκα πολύ όμορφη, τον κάλεσε με το όνομά του και του είπε: «Σωκράτη, στην εύφορη Φθία σε τρεις μέρες φθάνουμε» (44b). Από αυτό συμπέρανε ότι το πλοίο θα ερχόταν την επόμενη ημέρα, καθώς το όνειρο το είδε τη νύχτα που πέρασε και ότι θα πέθαινε τη μεθεπόμενη, σύμφωνα με τον νόμο.

Με τον Αριστοτέλη παύει πλέον το όνειρο να θεωρείται θεόπεμπτο και ορίζεται ως ψυχική δραστηριότητα του κοιμώμενου κατά τη διάρκεια του ύπνου. Στα δύο έργα του «Περί ενυπνίων» και «Περί της καθ' ύπνου μαντικής», αναπτύσσει την άποψη ότι το όνειρο δεν προέρχεται από κάποια υπερφυσική αποκάλυψη, αλλά είναι επακόλουθο των νόμων που διέπουν τη φύση του ανθρώπινου πνεύματος. Στην περίπτωση των υπερβατικών ονείρων, τα ερεθίσματα προέρχονται από χώρο ή χρόνο μακρινό και έτσι έχουν τη δυνατότητα να τα βλέπουν μόνο εκείνοι που μπορούν να αντιληφθούν τις ασήμαντες και αδύναμες κινήσεις τη νύχτα, καθώς κοιμούνται. Η ποιότητα του ονείρου εξαρτάται από το ήθος του ατόμου που ονειρεύεται, «Ηθικά Ευδήμεια». Προφητικά όνειρα μπορεί να δει ο πρώτος τυχών, γιατί, εάν έστελναν τα όνειρα οι θεοί, θα τα έβλεπαν οι άνθρωποι και κατά τη διάρκεια της ημέρας, και κυρίως οι συνετοί. Το ότι κάποιοι προβλέπουν πράγματα για τους γνωστούς τους οφείλεται στο ότι όσοι γνωρίζονται μεταξύ τους, νοιάζονται ο ένας για τον άλλο και έτσι συναισθάνονται ή αντιλαμβάνονται τις εσωτερικές μεταβολές.

Ο Ιπποκράτης, πολλούς αιώνες πριν από τον Φρόιντ, διατυπώνει την άποψη ότι τα όνειρα αποτελούν ενδείξεις επιθυμιών - «όταν κάποιος νομίζει ότι βλέπει κάτι από τα συνηθισμένα, αυτό σημαίνει επιθυμία της ψυχής». Αναφορικά με την κατηγορία των θεόπεμπτων ονείρων, χωρίς να εστιάζεται σε αυτά, αποδέχεται την προφητική δύναμή τους και την αποδίδει στη σύνεση κάποιων ανθρώπων, η οποία τους οδηγεί στην ικανότητα να μαντεύουν.

Σε έναν κόσμο όπου ο αθεϊσμός ως απόλυτη απόρριψη της ύπαρξης των θεών είναι απομονωμένη πεποίθηση και όπου το κύριο θέμα συζήτησης είναι εάν οι θεοί παρεμβαίνουν ή όχι στις ανθρώπινες υποθέσεις, φαίνεται ότι η επικρατούσα άποψη σχετιζόταν με την παρέμβαση των θεών στα ζητήματα των ανθρώπων. Μόνο οι Επικούρειοι (ο θεός, αν και υπάρχει, ζει σε μακάρια αδιαφορία μακριά από τους ανθρώπους) και οι οπαδοί της Νέας Ακαδημίας είχαν αντιρρήσεις, αλλά δεν απέρριπταν εντελώς τον αποκαλυπτικό και προφητικό χαρακτήρα των ονείρων.

Σήμερα οι ψυχίατροι θεωρούν ότι οι άνθρωποι μπορεί να συνεχίζουν στο όνειρο τις δουλειές της ημέρας και μάλιστα να κάνουν τακτοποιήσεις σε τέτοιο βαθμό, ώστε να προσδώσουν στα όνειρα προφητικό χαρακτήρα. Πολλές φορές ενδέχεται να υπάρχουν διαύγεια και ετοιμότητα στη σκέψη του ονειρευόμενου, πράγμα που οφείλεται στην απόσυρσή του από διασπαστικές και ανασταλτικές επιδράσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος και που είναι δυνατόν, αυξάνοντας την κρίση και την εκτίμησή του για μια δεδομένη κατάσταση, να του προσφέρει χρήσιμα συμπεράσματα, τα οποία πιθανόν να τα χρησιμοποιήσει μελλοντικά, λόγου χάρη, για να επιλύσει κάποιο πρόβλημα.

* Συγγραφέας, ψυχίατρος

http://www.dimokratianews.gr/content/78043/ta-oneira-kai-i-simasia-toys