Νίκος Παπουτσόπουλος : Το ιερό Αμφιάρειον

Το ιερό Αμφιάρειον

Τα μυστικά του μαντείου και ο θησαυρός των επιγραφών που έφερε στο φως ο αρχαιολόγος Βασίλειος Λεονάρδος

Γράφει ο Νίκος Παπουτσόπουλος

Κρυμμένο ακόμη σε ένα από τα τελευταία πευκοδάση της Αττικής, που έμεινε ανέπαφο από τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές της Ανατολικής Αττικής, κοντά στον Ωρωπό, βρίσκεται το Αμφιάρειο, το μεγαλύτερο ιερό του χθόνιου θεού και ήρωα Αμφιάραου.

Το ιερό και μαντείο ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ., περίοδο κατά την οποία η ευρύτερη περιοχή ανήκε στους Αθηναίους. Εκεί κάθε πέντε χρόνια διοργάνωναν τα «μεγάλα Αμφιαράεια» που περιλάμβαναν και αθλητικούς αγώνες. Εκεί, επίσης, λειτουργούσε περιώνυμο θεραπευτικό κέντρο, όπως μαρτυρούν αξιόλογα αναθηματικά ανάγλυφα και περίοπτα πλαστικά έργα με απεικονίσεις των μελών που θεράπευε ο θεός, καθώς και πολύτιμα αφιερώματα («αργυρώματα»).

Το περίφημο ιερό της αττικής γης αποκάλυψε τα μυστικά του μέσα από έναν θησαυρό πολύτιμων επιγραφών, σημαντικών για τη διερεύνηση της λατρείας, της ιστορίας και της τοπογραφίας του Αμφιαρείου, στον αρχαιολόγο Βασίλειο Λεονάρδο (1857-1929), ο οποίος αφιερώθηκε στη μελέτη και την ανασκαφή του εθνικού ιερού του Ωρωπού. Με μεθοδικότητα προετοίμαζε ως την ημέρα του θανάτου του τη δημοσίευση των ανέκδοτων επιγραφών του ιερού και μέσα στη μοναδική φύση της περιοχής περνούσε τα καλοκαίρια του, ανέσκαπτε, εξερευνούσε, αποκάλυπτε και ταυτόχρονα μελετούσε τις επιγραφές, τις οποίες φρόντιζε να δημοσιεύει χωρίς καθυστέρηση.

«Ανεμένομεν αδημονούντες και το γενικώτερον συνθετικόν αυτού έργον περί του Αμφιαρείου, εις την εξερεύνησιν του οποίου αφιέρωσεν από του 1884 τα πλείστα έτη της ζωής του ο Λεονάρδος» σημείωνε ο Γεώργιος Οικονόμος. «Αλλά δεν αφήκεν αυτόν ο θάνατος, ο οποίος κατέλαβεν αυτόν εκ του πεδίου της επιστημονικής του τιμής». Από το ιερό του Αμφιάραου, του ήρωα, μάντη και θεραπευτή των αρχαίων χρόνων, ο Λεονάρδος «κατέκτησε το δύσκολον πεδίον της επιγραφικής και απέβη όντως αριστοτέχνης ερευνητής, αναγαγών την εν Ελλάδι επιγραφικήν έρευναν εις διεθνή περιωπήν και αρτιότητα».

Εδώ, στο ερημωμένο Αμφιάρειο, όπου η φύση αναγεννά το αρχαίο κάλλος που άφρονες προσπάθειες των ανθρώπων αφαιρούσαν από άγνοια και αμάθεια, και όπου «τα χρώματα κυλούν από τους γύρω λόφους», όπως σημείωνε ο Β. Πετράκος, καθώς περιέγραφε τη θελκτική ατμόσφαιρα της περιοχής, «σκεπάζοντας στοργικά τα ερείπια, ενώ η πλούσια βλάστηση πλημμυρίζει τον τόπο, όπου λατρευόταν ο Αμφιάραος, ο άνθρωπος με ξεχωριστή -κατά τον Αισχύλο- γνώση και ανδρεία», ο Βασίλειος Λεονάρδος συνήθιζε να υποδέχεται με ευγένεια και να ξεναγεί με ιδιαίτερη λεπτότητα και ευαισθησία τους φιλάρχαιους και τους εκδρομείς που έφθαναν πεζοπόροι στο ιερό, και δεν παρέλειπε να δίνει τη βοήθεια του σε όποιον τη ζητούσε.

«Οι μελέτες του εκείνες μάλιστα που δημοσίευσε μετά το 1917 αποτελούν θησαυρούς επιστημονικών και περιγραφικών γνώσεων, είναι όμως και δοκιμασία για εκείνους που δεν γνωρίζουν καλά τα αρχαία και τα νέα ελληνικά, και κυρίως την επιγραφική» αναφέρει ο Β. Πετράκος. «Τα κείμενα του, στρυφνά και θεληματικά δυσνόητα, είναι γραμμένα σε γλώσσα αρχαϊστική, όπου είναι φανερή η θήρα των ασυνήθιστων λέξεων και η τάση της συμπύκνωσης με την άκρα αφαίρεση στην έκφραση, και τούτο σε μιαν εποχή που η νέα ελληνική είχε ήδη απελευθερωθεί από τα δεσμά του αρχαϊσμού. Η σχολαστική απασχόληση του Λεονάρδου με τη λεξιθηρία τον εμπόδισε, παρά τις τεράστιες γνώσεις του και τον χρόνο που διέθετε, να δώσει για το Αμφιάρειον συνθετικό έργο και συνολική δημοσίευση, κάτι που μόνο ο ανασκαφέας μπορεί να κάνει σωστά».

Πηγή:

"κυριακάτικη δημοκρατία"