Δ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος : Ο πλούτος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς

Ο πλούτος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς

Πώς να πείσεις ότι τα «αρχαία» είναι η ίδια η ψυχή μας, όταν η λέξη ψυχή πάει να εξοστρακιστεί ολότελα από το λεξιλόγιό μας; Ρήμαξε η Ελλάδα και ησυχάσαμε γλείφοντας την γλώσσα μας, ανίδεοι και λυσσασμένοι  για χρήματα

Γράφει ο Δημήτριος  Δ. Τριανταφυλλόπουλος

Τα πρόσφατα συμβάντα με το παλαιό αεροδρόμιο του Ελληνικού και την «αξιοποίηση» του θέτουν ξανά αμείλικτο ερώτημα στον ελληνικό λαό: η πολιτιστική του κληρονομιά είναι για χρηματική εκμετάλλευση ή για την αυτοσυνειδησία του; Και αν το ένα δεν αποκλείει οπωσδήποτε το άλλο, πού βρίσκονται τα όρια, οι «κόκκινες γραμμές»; Ερωτήματα παλιά όσο και το ελληνικό κράτος. Δεν θα χρειαζόταν ν' ανοίξουμε ξανά διάλογο, αν δεν παρουσιαζόταν κάτω από τόσο ωμό φως η σημερινή αλήθεια: τα «αρχαία», οι αρχαιότητες, δεν μπορούν να είναι εμπόδιο στην ακατάσχετη «ανάπτυξη» - κι ας κλαυσαυχενιζόμαστε σχιζοφρενικά για την ανωτερότητα των προγονικών καταλοίπων και τον «πολιτιστικό τουρισμό» μας! Το είδαμε πρόσφατα και με τη φασαρία για τους οίκους μόδας και την αίτηση τους να στήσουν πασαρέλα στην Ακρόπολη - αντί αδρού τιμήματος, έστω! Κάθε τρεις και λίγο ο Τύπος γεμίζει με κραυγές για τη μη πλήρη «αξιοποίηση» των παλαιών θεάτρων αλλά και της μοναστικής πολιτείας των Μετεώρων ή του ίδιου του Αγίου Όρους, με φωνασκίες κατά της «μεσαιωνικής» Ορθόδοξης Εκκλησίας, που δεν λέει να υποκύψει στις σύγχρονες σειρήνες... Πολύ σπανιότερα ακούγονται νηφάλιες φωνές με τεκμηριωμένα αντεπιχειρήματα.

Ας ξεκαθαρίσουμε τη θέση μας για την περίπτωση του Ελληνικού: αν υπάρχουν ή δεν υπάρχουν σημαντικές αρχαιότητες ανερεύνητες ακόμη, η ευθύνη βαρύνει κυρίως την Αρχαιολογική Υπηρεσία (Α.Υ.), που όφειλε να κάνει την έρευνα στη δεκαπενταετία που μεσολάβησε (2001-2016) αφότου έληξε η χρήση του ως αεροδρομίου. Όμως ότι απειλήθηκε εκβιασμός να παρακαμφθεί το ΚΑΣ από το υπουργικό συμβούλιο είναι ένα από τα χειρότερα παραδείγματα για την αντίληψη των κυβερνώντων σχετικά με τον πολιτισμό του τόπου.

Από την άλλη, θα πρέπει να είναι κανείς μονόφθαλμος, αν δεν συνυπολογίσει τη σημερινή διάλυση της Α.Υ. με την εκτρωματική «ενοποίηση» των Εφορειών, την υπαγωγή τους στις Αρχές κάθε νομού, την αποψίλωση από κάθε λογής προσωπικό, την έλλειψη κινήτρων για βελτίωση του μορφωτικού-πνευματικού επιπέδου του. Ο τρόπος που όλες οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν την Α.Υ. και εν γένει το υπουργείο Πολιτισμού ήταν, με εξαιρέσεις ελαχιστότατες, προσχηματικός έως προσβλητικός.

Από την πλευρά της η Α.Υ. πορεύτηκε επί δεκαετίες ως κυρίαρχος αφέντης των αρχαιοτήτων και όχι ως φύλακας και διαχειριστής - διερμηνέας τους. Ως προς τα εκκλησιαστικά μνημεία πολιτεύτηκε με πνεύμα καισαροπαπισμού και εκκοσμίκευσης απέναντι στη διοικούσα Εκκλησία και στο ποίμνιο της (υπενθυμίζω την πρόσφατη περίπτωση της Ροτόντας Θεσσαλονίκης). Η εξασθένηση της Α.Υ. από τη Μεταπολίτευση και δώθε οδήγησε σε προϊούσα ανυποληψία έως τη σημερινή σύγκρουση της με την κυβέρνηση, που κανέναν δεν συγκινεί πια.

Η κατάσταση δεν εξελίχτηκε έτσι τυχαία: η εμμονή των κυβερνήσεων στην άνοδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος, η λύσσα για την αντιπαροχή, ο τουρισμός αλά Ζορμπάς, το σύμπλεγμα κατωτερότητας απέναντι στην Ευρώπη, η σχιζοειδής στάση απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά μας, η έκπτωση της γενικής παιδείας από καλλιέργεια σε απόκτηση γνώσεων και τόσα άλλα συμπτώματα έχουν αναλυθεί εξονυχιστικά από πνευματικά αναστήματα, όπως ο Χρ. Γιανναράς, ο π. Γεώργιος Μεταλληνός, ο αείμνηστος π. Λαυρέντιος Γκεμερέυ, οι μακαρίτες Τάσος Λιγνάδης, Παναγιώτης Νέλλας και δεκάδες άλλοι. Οδηγηθήκαμε έτσι στη σημερινή γενικευμένη κατάσταση χαύνωσης, εξηλιθίωσης, απραγίας. Η Α.Υ., οστούν εκ των οστών των Νεοελλήνων, υπέστη φοβερή καθίζηση, ώστε να εκβιάζεται δημόσια από την... ίδια την κυβέρνηση! Η κυβέρνηση δεν παραβιάζει κλειστές πόρτες: παραβαίνει μόνη της το Σύνταγμα και τη δ ι κ ή της αρχαιολογική νομοθεσία! Οι κίνδυνοι για τα μνημεία δεν είναι μόνο περιβαλλοντικοί, είναι και από την πέμπτη φάλαγγα: την κυβέρνηση, τους καρπωτές των Μνημονίων, εκείνους που θα ήθελαν να ξεχαστεί, να σβήσει η ταυτότητα του τόπου. Και το πείραμα δεν γίνεται μόνο εδώ. Στη Συρία πήρε μορφή ανοιχτού εμφυλίου πολέμου, στην Κύπρο κάθε λογής ηγέτες βαρύνονται με τρομερές αυθαιρεσίες εις βάρος των μνημείων του νησιού - και πάει λέγοντας. Ποιος τολμάει πια να μιλήσει για το μάθημα του Μακρυγιάννη, της Λέλας Καραγιάννη, του Αυξεντίου, του Κυριάκου Μάτση; Πώς να πείσεις ότι αυτά τα «αρχαία» είναι η ίδια η ψυχή μας, όταν η λέξη ψυχή πάει να εξοστρακιστεί ολότελα από το λεξιλόγιο μας; Και τι ωφελεί να θυμίσεις σε παλαιόπλουτους και νέα τζάκια τι σημαίνει ο βαρύς λόγος του Χριστού «Τι γαρ ωφελεί άνθρωπον κερδήσαι τον κόσμον όλον και ζημιωθήναι την ψυχήν αυτού; (Μάρκ. 8:36)»; Περνάει πολύ ευκολότερα ο λόγος αποθανόντος πρωθυπουργού ότι Α.Υ. και Δασική Υπηρεσία είναι οι τροχοπέδες της Ελλάδας, που δεν της επιτρέπουν να «αναπτυχθεί»: διαλύθηκαν και οι δύο, ρήμαξε η Ελλάδα και ησυχάσαμε, γλείφοντας τη γλώσσα μας, ανίδεοι και λυσσασμένοι για χρήματα, στη λίμα των Μνημονίων!

Αναρωτηθήκαμε αν είναι σύμπτωση η ταυτόχρονη πετρελαιοκηλίδα στον Σαρωνικό, στα κράσπεδα του Ελληνικού, ή σκληρό μάθημα για το πού οδηγεί η επενδυσιομανία αντί παντός τιμήματος, κατά τα κελεύσματα των αδάκρυτων δανειστών μας;

Γράφοντας το κομμάτι με βρήκε από το διαδίκτυο επίκαιρος λόγος του αγίου Σεραφείμ της Βίριτσα. Τον παραθέτω: «Θα έλθει καιρός που όχι οι διωγμοί, αλλά τα χρήματα και τα αγαθά αυτού του κόσμου θα απομακρύνουν τους ανθρώπους από τον Θεό. Και θα χαθούν ψυχές πολύ περισσότερες απ' ό,τι τον καιρό των διωγμών». Μη γένοιτο, Κύριε, στον τόπο μας!

* τ. καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου

«κυριακάτικη δημοκρατία»