Ο γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης και η Ήπειρος

Μετάλλιο για τις Γυναίκες της Πίνδου, 1976

Ο γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης και η Ήπειρος

Γράφει η Αθηνά Σχινά

O μεσαίος μήνας του φθινοπώρου σχετίζεται -εκτός από τα πρωτοβρόχια- με τη λαμπρή αγιοδημητριάτικη γιορτή και κυρίως με την μεγάλη επέτειο της Εθνικής Αντίστασης απέναντι στον ξένο δυνάστη, που, για να κατανικηθεί η τυραννία του, απαίτησαν οι συνθήκες σημαντικούς και δύσκολους αγώνες, όπως επίσης αξιοσημείωτη αυτοθυσία και υποδειγματικό φρόνημα, στο όνομα της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, της ανεξαρτησίας και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή ο νους μας πάει στην Ηπειρο, με τον πρώιμο τότε αλλά τον ιδιαίτερα σκληρό εκείνο χειμώνα του ’40, όταν επέπεσε δριμύς χιονιάς στα δύσβατα χωριά, στις στενωπούς και στα κακοτράχαλα βουνά της Πίνδου, εκεί όπου πραγματοποιήθηκε το δράμα και ταυτοχρόνως το θαύμα αυτού του λαού. Μνημειώδεις υπήρξαν οι υπερβάσεις του απέναντι στις αντίξοες τότε συνθήκες, τις οποίες αψήφησαν στρατός κι εθελοντές, πολεμώντας αλληλέγγυα και γενναία, με ανυπέρβλητο θάρρος και με παράτολμο ενθουσιασμό, προκειμένου να διασώσουν, με τα πενιχρά μέσα που είχαν στη διάθεσή τους (έναντι του εχθρού), αξίες και παρακαταθήκες, που λειτουργούσαν ως εναύσματα για την κοινωνική και την πολιτισμική τους επιβίωση, τόσο τη δική τους όσο και τη δική μας, άλλωστε, υποθηκεύοντας τη ζωή τους για το μέλλον αυτής της χώρας.

Πόσο κοντινά και πόσο, αλήθεια, μακρινά φαντάζουν σήμερα όλα αυτά. Και πόσο οι καιροί που διανύουμε το απαιτούν, ίσως περισσότερο από άλλοτε, να ιχνηλατήσουμε ξανά τα γνωστά και μαζί τα άγνωστα μονοπάτια της Ιστορίας μας, προτού αυτή σκοπίμως «θολώσει» ή παραχαραχθεί από πάσης φύσεως ιδεοληψίες, αντιπαροχές και υστερόβουλες ιδιοτέλειες.

Με αφορμή τις μέρες αυτές του χρόνου, ο νους μου πήγε σε ένα όχι και τόσο γνωστό μετάλλιο, αφιερωμένο στην Ήπειρο και στις γυναίκες της, που με αυτοθυσία στον πόλεμο του ’40 σκαρφάλωναν ανάμεσα στα βράχια για να μεταφέρουν στις πρώτες γραμμές του πυρός πολεμοφόδια, ενθαρρύνοντας και περιθάλποντας παράλληλα τους τραυματίες, με κίνδυνο και πολλές φορές με αντίτιμο την ίδια τη ζωή τους.

Το χάλκινο αυτό μετάλλιο το έχει φιλοτεχνήσει με υποδειγματικό τρόπο ο ομότιμος καθηγητής της Γλυπτικής στην ΑΣΚΤ Θεόδωρος Παπαγιάννης, που οι περισσότερες πηγές της έμπνευσης και των υπόλοιπων έργων του αφορούν ευφάνταστα μεταπλασμένες μνήμες και αρχέτυπα, όπως επίσης ιστορήματα και καθημερινότητες, τόσο από τα παλαιότερα χρόνια όσο και από τους νεότερους καιρούς.

Ο γλύπτης Θ. Παπαγιάννης γνωρίζει όσο ελάχιστοι τα υλικά με τα οποία πραγματεύεται τις εσωτερικά δυναμικές του φόρμες, γι’ αυτόν τον λόγο -όπου του είναι απαραίτητο- ανοίγει έναν γόνιμο και απροσδόκητο κάθε φορά διάλογο μαζί τους, καθώς μεταποιεί και ουσιαστικά μεταμορφώνει εκφραστικά στα έργα του μια βαθιά και μακραίωνη παράδοση του τόπου μας, συνδυάζοντάς τη με προσωπικά αφομοιωμένα επιτεύγματα της σύγχρονης διεθνούς πρωτοπορίας.

Ανεξάρτητα από το μέγεθος που έχει κάθε γλυπτό του, ο καλλιτέχνης αυτός έχει τη δυνατότητα να συνδιαλέγεται με την «παραστατική» αναγνωρισιμότητα και την αφαίρεση, με τη μνημειακότητα και την ελεγεία, με την εσωτερική δραματικότητα, αλλά και με τον καίρια όσο και μελετημένα διατυπωμένο λυρισμό, διεγείροντας κυρίως μνήμες που αφορούν την εντοπιότητα και την οικουμενικότητα, όπως επίσης την ατομική συνθήκη και το συλλογικό ασυνείδητο. Οι διαλεκτικές αυτές σχέσεις επεκτείνονται από τα υλικά και τα ενσωματωμένα εκφραστικά ιδιώματα στον χώρο και στη φόρμα μέσα από μια τελετουργική, θα λέγαμε, θεατρικότητα που αξιοποιεί (μαζί με τις μνήμες και τη διαμεσότητα της ζωής) το εκάστοτε φυσικό περιβάλλον -πόσο μάλλον το ηπειρώτικο- μέσα από την ίδια τη θέση, την αισθαντική εννοιοδοσία και τον λειτουργικό χαρακτήρα που αναπτύσσει το γλυπτό, όταν είναι στημένο, κυρίως, σε δημόσιο χώρο, όπως υποδειγματικά αυτό φαίνεται στη «Γυναίκα της Πίνδου», στο «βουκολικό» του, επίσης, αλλά υποβλητικά αφαιρετικό έργο (παρουσιάζεται ως σύγχρονη «εγκατάσταση») με θέμα τον «Βοσκό και το κοπάδι» και σε τόσα άλλα αξιομνημόνευτα έργα του από την ίδια σειρά και όχι μόνο, θα έλεγα.

Από το άρθρο της Αθηνάς Σχινά στην Κυριακάτικη Δημοκρατία με θέμα "Οι ανεξίτηλες και εικαστικά αποτυπωνόμενες μνήμες του χώρου"