Το μυστήριο των Εσσαίων

Αρχαιολογικά ευρήματα στο Qumran

Το μυστήριο των Εσσαίων

Ποιοι ακριβώς ήταν εκείνοι που καλλιγράφησαν τις Περγαμηνές της Νεκράς Θάλασσας, και τι ρόλο έπαιξαν στα πρώτα χρόνια της Χριστιανοσύνης;

TOY ERNEST Ο. HAUSER

Το 1947, ένας νεαρός Βεδουίνος πέταξε μια πέτρα μέσα σε μια απ' τις πολλές σπηλιές που βρίσκονται στους απόκρημνους βράχους πάνω από τη Νεκρά Θάλασσα. Ακούγοντας   ένα   θόρυβο   σαν   να έσπασε κάτι, έψαξε τη σπηλιά και ανακάλυψε τις Περγαμηνές της Νεκράς Θάλασσας. Αυτά τα χειρόγραφα σε δέρμα και πάπυρο - που ο αριθμός τους ξεπερνά τα 600 - καλύπτουν το κενό που υπάρχει στην Βίβλο, δηλαδή την περίοδο ανάμεσα στην Παλαιά και. την Καινή Διαθήκη (μεταξύ του  250 π.Χ.  και του  70 μ.Χ.). Επίσης μας δίνουν πληροφορίες γύρω από τη ζωή και τις πεποιθήσεις της ελάχιστα γνωστής ιουδαϊκής   αιρέσεως   των   Εσσαίων,   της οποίας οι μοναχοί καλλιγράφησαν αυτές τις περγαμηνές πριν χιλιάδες χρόνια.

Ποιοι ήταν οι Εσσαίοι;  Αν και στην Βίβλο δεν αναφέρονται πουθενά,  έχουμε στα χέρια μας μερικές σποραδικές πληροφορίες, σε κείμενα ορισμένων συγγραφέων του 1ου μ.Χ. αιώνα, ένας από τους οποίους ήταν και ο Εβραίος στρατηγός και ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος, που πέρασε μερικά  χρόνια  σκληρής  μαθητείας κοντά τους. Λιγότεροι σε αριθμό και ακόμα πιο φανατικοί από τους Φαρισσαίους, οι Εσσαίοι μάλλον διαχωρίστηκαν από το κύριο σώμα του ιουδαϊσμού κατά τη βαβυλωνιακή εξορία (597-538 π.Χ.) και επέστρεψαν στην Παλαιστίνη τον 3ο ή 2ο π.Χ. αιώνα. Στα χρόνια του Χριστού, ο αριθμός τους, σύμφωνα με ιστορικές πηγές της εποχής, ήταν 4.000 άτομα. Μετά το 100 μ.Χ. τίποτα σχετικό με τους Εσσαίους δεν γράφτηκε πουθενά.

Οι Εσσαίοι ήταν αφοσιωμένοι στην κατά γράμμα εφαρμογή του Μωσαϊκού νόμου. Συνήθιζαν να βαπτίζονται, θεωρώντας την πράξη αυτή σαν μέσο εξαγνισμού, και η ζωή που ζούσαν ήταν ιδιαίτερα κλειστή. Από τις σκορπισμένες σ' ολόκληρη την Παλαιστίνη κοινότητες τους, η μόνη που ξέρουμε είναι το Κουμράν, που βρίσκεται 21 χιλιόμετρα ανατολικά της Ιερουσαλήμ. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία που δείχνουν ότι σ’ αυτή την περιοχή κατοικούσαν Εσσαίοι από από το 150 π.Χ. ως την κατάληψη της από τους Ρωμαίους το 68 μ.Χ. Απ' ό,τι φαίνεται, οι μοναχοί, φεύγοντας μπροστά στις ρωμαϊκές λεγεώνες, πρόλαβαν να κρύψουν τις ιερές γραφές τους στις σπηλιές των απόκρημνων βράχων.

Σήμερα, ο ερημότοπος γύρω από το Κουμράν, που βρίσκεται περισσότερο από 300 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας στις όχθες της Νεκράς Θάλασσας, έχει παραμείνει όπως πρέπει να ήταν και 2.000 χρόνια πριν: κυματιστοί αχνοκίτρινοι λόφοι, διάσπαρτοι από μεγάλα αγκωνάρια. Το μόνο σημάδι ζωής είναι κάποιο περαστικό κοπάδι γίδες. 

 Θρησκευτικά κείμενα από το Κουμράν, κοντά στην Νεκρά Θάλασσα

Τα ψημένα απ' τον ήλιο ερείπια του Κουμράν έχουν ανασκαφεί εξονυχιστικά μετά την ανακάλυψη των Περγαμηνών, και φανερώνουν τον σπαρτιάτικο τρόπο ζωής που επικρατούσε σ' αυτό το μέρος. Στους τοίχους, που είναι φτιαγμένοι από λάσπη και πέτρα, φαίνονται ακόμα κάποια υπολείμματα σοβά. Μπήκα στην κουζίνα, στην αίθουσα συνελεύσεων, στο εργαστήρι αγγειοπλαστικής, στους στάβλους για τους γαϊδάρους, στο πλυσταριό και- με μεγάλο σεβασμό - στην ευρύχωρη αίθουσα γραφής, όπου σε ομάδες γραφέων υπαγορεύονταν τα ιερά κείμενα. Αρκετές δεξαμενές, που δέχονταν νερό από το φαράγγι, που κατεβαίνει από τα βουνά, τροφοδοτούσαν λουτρά, σκαμμένα μέσα στη γη. Οι μοναχοί κατέβαιναν με σκάλες, που ένα παραπέτο τις χώριζε στη μέση, έτσι ώστε ο «ακάθαρτος» να κατεβαίνει από τη μια πλευρά και να ανεβαίνει «καθαρός» από την άλλη. Κατοικίες δεν βρέθηκαν πουθενά, πράγμα που σημαίνει ότι οι μοναχοί πρέπει να ζούσαν σε καλαμοκαλύβες ή σε σκηνές ή στις κοντινές σπηλιές, 40 από τις οποίες δείχνουν να έχουν κατοικηθεί.

Σύμφωνα με το «Νόμο της Κοινότητας», που βρέθηκε σε μια από τις Περγαμηνές της Νεκράς Θάλασσας, η κοινοβιακή ζωή ήταν αυστηρά προκαθορισμένη . Η ιδιοκτησία ήταν κοινή. Οι δόκιμοι μοναχοί ήταν υποχρεωμένοι να περάσουν μία μακροχρόνια περίοδο μαθητείας προτού γίνουν αποδεκτοί σαν πραγματικά μέλη. Ο νεοφώτιστος ορκιζόταν «βαρύ όρκο» να μισεί την αδικία εφ' όρου ζωής. Οι μοναχοί προσεύχονταν, αυτοσυγκεντρώνονταν, διάβαζαν τις Γραφές και έψελναν ύμνους, πολλοί από τους οποίους έχουν διασωθεί ως τις μέρες μας. Όπως κάνουν και οι σύγχρονοι μοναχοί, οι Εσσαίοι ασχολούνταν με διάφορες χειρωνακτικές εργασίες: βυρσοδεψία, ραπτική, μαγειρική, κτηνοτροφία και καλλιέργεια της γης. Το Σάββατο ήταν αυστηρά ημέρα αργίας και απαγορευόταν ακόμα και να κάνουν κουβέντα γύρω από τη δουλειά. Παραπτώματα, όπως το να «γελάς ανόητα», ή να σε πάρει ο ύπνος στη διάρκεια της συνέλευσης, να αγγίξεις κάποιον ανώτερο   ή   να   βλαστημήσεις   τον Μωυσή, τιμωρούνταν με ποινές που ξεκινούσαν από τη μείωση της μερίδας του φαγητού και τον προσωρινό αποκλεισμό από τις δραστηριότητες της κοινότητας και έφταναν ως τη φυλάκιση (εφτά χρόνια για τον παραβάτη της αργίας του Σαββάτου) και την αποπομπή από την κοινότητα.

Στο Κουμράν, ζούσε εκείνη την εποχή μόνο ένα μέρος αυτής της αιρέσεως. Σύμφωνα με μία εικασία, ένας μεγάλος αριθμός Εσσαίων κατοικούσε στην Ιερουσαλήμ. Αυτοί όμως, αν και ήταν θρήσκοι και ευσεβείς, ζούσαν όπως όλος ο κόσμος, είχαν ατομική ιδιοκτησία και συνεργάζονταν με τους άλλους Εβραίους και τους Εθνικούς.

Αυτή η εικασία ήταν που έκανε τον Πατέρα Μπάρτζιλ Πίξνερ, έναν Αμερικανό μοναχό του Αβαείου της Κοιμήσεως, μιας μονής Βενεδικτίνων στο Όρος Σιών της Ιερουσαλήμ, να αναρωτηθεί μήπως υπάρχουν ίχνη κατοικιών των Εσσαίων ακριβώς έξω απ' την πόρτα του. Ο Πατήρ Πίξνερ, που διδάσκει βιβλική αρχαιολογία, παρατήρησε ότι ο ιστορικός Ιώσηπος, εκεί που περιγράφει τα τείχη της Ιερουσαλήμ στον Εβραϊκό Πόλεμο, αναφέρει μια «Πύλη των Εσσαίων» στο νοτιοδυτικό τμήμα. Το 1894, ένας Αμερικανός αρχαιολόγος, ο Φρέντερικ Τζόουνς Μπλις, έκανε ανασκαφές σ' εκείνο το σημείο και ανακάλυψε κάτι που υπέθεσε ότι ήταν η Πύλη των Εσσαίων. Αυτό που τον έκανε να το πιστέψει ήταν τρία πέτρινα κατώφλια, το ένα πάνω στο άλλο, που αντιστοιχούσαν στη σταδιακή ανύψωση του δρόμου. Ο Μπλις άφησε τις ανασκαφές στη μέση και σύντομα μία κατολίσθηση έκλεισε τον λάκκο που είχε ανοίξει. Ο τόπος χορτάριασε, και η Πύλη ξεχάστηκε για άλλη μια φορά. Ωστόσο, το εξασκημένο μάτι του Πίξνερ εντόπισε ένα αυλάκωμα στην πλαγιά του λόφου και άρχισε αμέσως τις ανασκαφές. Η σκαπάνη του χτύπησε πάνω σε πελεκητή πέτρα, σε βάθος μόλις τριών μέτρων.

Κάτω από τον καυτό ήλιο της Ιερουσαλήμ, ο Πίξνερ κι εγώ σκαρφαλώσαμε στην πλαγιά του λόφου ως το σημείο των ανασκαφών του, σε μια αχρησιμοποίητη γωνιά ενός παλιού προτεσταντικού νεκροταφείου. Εκεί είδα τρία κατώφλια, όλα ακόμα στη θέση τους και αριστοτεχνικά φτιαγμένα, και δύο κάθετα αγκωνάρια, υπολείμματα των αρχαίων παραστάδων της πύλης. Επίσης υπήρχε ένα μικρό τμήμα από το αρχαίο τείχος των Μακκαβαίων που περιέβαλλε την πόλη. «Όλα βρίσκονται εδώ πέρα,» έκανε ο Πίξνερ και το πρόσωπο του φωτίστηκε.

"Άνθρωπος προσεκτικός και συνετός, ο πατήρ Πίξνερ δεν ισχυρίζεται ότι αυτό που ανακάλυψε είναι αναμφισβήτητα η Πύλη των Εσσαίων. Παρ' όλα αυτά, τα αποδεικτικά στοιχεία είναι με το μέρος του: Η Πύλη δεν είναι η μοναδική ένδειξη για την παρουσία των Εσσαίων στο Όρος Σιων. Άλλες ανασκαφές, που έχουν γίνει μέσα από τα αρχαία τείχη, έχουν φέρει στο φως, μαζί με τα θεμέλια κατοικιών που χτίστηκαν πριν 2.000 χρόνια, τελετουργικά λουτρά με σκάλες σκαλισμένες στον βράχο που χωρίζονται στη μέση όπως και στο Κουμράν. Επίσης βρέθηκαν και τα αφοδευτήρια που αναφέρει ο Ιώσηπος, σκαμμένα μέσα στους βράχους, έξω από την κατοικημένη περιοχή, σύμφωνα με τους κανονισμούς των Εσσαίων.

 Ιερουσαλήμ , Η πύλη των Εσσαίων

 

Η αρχαιολογία είναι ένα παιχνίδι εικασιών. Ας ακολουθήσουμε τους συλλογισμούς του Πατέρα Πίξνερ: Το 37 π.Χ., στη διάρκεια της διαμάχης ανάμεσα στον Ηρώδη τον Μέγα και τους Μακκαβαίους, το Κουμράν κάηκε τελείως. Τι πιο φυσικό για τους κατοίκους του, ρωτάει ο Πίξνερ, από το να εγκατασταθούν κοντά στους άλλους Εσσαίους που ζούσαν ήδη στην Ιερουσαλήμ;

Έτυχε, πριν περάσει πολύς καιρός, στο Όρος Σιών να εγκατασταθεί και μια άλλη εβραϊκή αίρεση - οι Χριστιανοί. Ο Ιησούς Χριστός, την πρώτη Ημέρα των Αζύμων, έστειλε δύο μαθητές του στην Ιερουσαλήμ, λέγοντας τους ότι εκεί θα συναντούσαν έναν άνθρωπο που θα κρατούσε μια κανάτα με νερό. Ακολουθώντας τον, θα έφταναν σ' έναν ξενώνα -«ανώγαιον μέγα» - που θα ήταν έτοιμο για το δείπνο του Πάσχα. Αυτός ο άνθρωπος, που το όνομα του δεν αναφέρεται πουθενά, ήταν - κατά τη γνώμη του Πατέρα Πίξνερ - Εσσαίος μοναχός, μια και το να κουβαλάς νερό εκείνα τα χρόνια ήταν αποκλειστικά γυναικεία δουλειά. Και το μεγάλο δωμάτιο στον πάνω όροφο, που στην Ανατολή συνήθως ήταν δωμάτιο για τους φιλοξενούμενους, βρισκόταν στον ξεχωριστό ξενώνα μιας μονής Εσσαίων. Ο Χριστός, φυσικό ήταν να θέλει να θεσπίσει την Θεία Ευχαριστεία, περνώντας απαρατήρητος από τους εχθρούς του. Ήταν πολύ λογικό, λοιπόν, να μπει στην Ιερουσαλήμ από την ελάχιστα χρησιμοποιούμενη «πίσω πόρτα» - την Πύλη των Εσσαίων - και να περάσει το βράδυ στην απομονωμένη νοτιοδυτική συνοικία της πόλης, όπου οι κατάσκοποι των αρχιερέων ήταν μάλλον απίθανο να ψάξουν να τον βρουν.

Το σπίτι του Μυστικού Δείπνου παραμένει ακόμα και σήμερα ένας από τους πιο αυθεντικούς χριστιανικούς ιερούς χώρους στην Ιερουσαλήμ, και η ταυτότητα του είναι γνωστή από μια παράδοση που φτάνει ως τον 4ο αιώνα ή και νωρίτερα. Αν και το διώροφο κτίριο που επισκέπτονται οι προσκυνητές είναι μια μεσαιωνική αναστήλωση, κάτω από το δάπεδο του έχουν ανακαλυφθεί τα αρχικά θεμέλια, της εποχής του βασιλιά Ηρώδη, καθώς και συνθήματα γραμμένα απ' τους πρώτους χριστιανούς. Το οικοδόμημα βρίσκεται στην άκρη της περιοχής που πιστεύεται ότι ήταν η συνοικία των Εσσαίων. Ήταν πράγματι, όπως πιστεύει ο Πατήρ Πίξνερ, ο ξενώνας μιας μονής Εσσαίων;

Αν ακολουθήσουμε τη θεωρία του Πατέρα Πίξνερ, βλέπουμε δύο κοινότητες, τους Εσσαίους και τους Χριστιανούς - από τις οποίες η πρώτη ξεχάστηκε γρήγορα, ενώ η άλλη κατέκτησε τον μισό κόσμο - να ζουν κοντά-κοντά, στριμωγμένες σε μια συνοικία. Οι Εσσαίοι πίστευαν ότι ο άνθρωπος γεννιέται δίκαιος ή άδικος και κανείς δεν μπορεί να αλλάξει στη διάρκεια της ζωής του. Ο Χριστός δίδαξε το αντίθετο, φέρνοντας το μήνυμα της αγάπης. Ωστόσο, πέρα από αυτή τη διαφορά, οι Εσσαίοι πίστευαν κι εκείνοι στην αθανασία της ψυχής, αγαπούσαν την πενία, και συνήθιζαν να βαπτίζονται. Ο Χριστός μιλούσε για τα «παιδιά του φωτός» και, στην επί του Όρους ομιλία, για τους «πτωχούς τώ πνεύματι», όροι και οι δύο δανεισμένοι από τους Εσσαίους.

Δεν είναι πιθανό οι δύο κοινότητες να αντάλλασσαν απόψεις μεταξύ τους; Θα ήταν παράξενο οι Εσσαίοι, σαν αρχαιότερη θρησκευτική αίρεση, να υπήρξαν ως ένα σημείο πρότυπο κοινωνικής δομής και σκέψης για την ασχημάτιστη και ελάχιστα οργανωμένη ακόμα νέα Εκκλησία; Και μήπως τελικά, οι τελευταίοι Εσσαίοι, παρασυρμένοι από την αφοσίωση των γειτόνων τους στον Αναστάντα Χριστό, ασπάστηκαν την πίστη τους;

Ως τώρα, οι Περγαμηνές της Νεκράς Θάλασσας έχουν απαντήσει σε πολλά ερωτήματα και έχουν δημιουργήσει ακόμα περισσότερα. Πολλά κείμενα πρέπει ακόμα να αποκρυπτογραφηθούν και πολλές ανασκαφές πρέπει να γίνουν προτού λυθεί τελείως το Μυστήριο των Εσσαίων.

Επιλογές από το Reader’s Digest  Δεκ.1984