Οι νεκροθάφτες της θυμήθηκαν τη μεσαία τάξη

του Κώστα Μητρόπουλου από τα "ΝΕΑ"

Οι νεκροθάφτες της θυμήθηκαν τη μεσαία τάξη

Του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ

Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Την τελευταία ιδιαίτερα περίοδο, οι φορείς και τα κέντρα εξουσίας του αποκαλούμενου «συστημικού-νεοφιλελεύθερου τόξου» ανακάλυψαν ξαφνικά τη μεσαία τάξη, επιδιώκοντας να διαμορφώσουν ένα κοινωνικοπολιτικό υποκείμενο ικανό να συμπαραταχθεί μαζί τους στον υπέρ πάντων αγώνα κατά του ΣΥΡΙΖΑ. Γι’ αυτό και ο όρος «μεσαία τάξη» ξεχειλώνεται σαν λάστιχο, προκειμένου να ικανοποιήσει τόσο τους επιμέρους κομματικούς στόχους όσο και τη στρατηγική της «Μεγάλης Παλινόρθωσης».

Η ΝΔ ως άλλοθι της -μη αντιστρεπτής- ακροδεξιάς της μετάλλαξης ενεργοποιεί τους όρους της Κεντροδεξιάς και ολοφύρεται για την αποδυνάμωση της μεσαίας τάξης, την οποία άλλωστε έπληξαν καίρια τα νεοφιλελεύθερα-μνημονιακά προγράμματα. Ενώ, παράλληλα, το μόρφωμα της Κεντροαριστεράς αναζητεί (μέσω αγωνιωδών επικλήσεων) από τη μεσαία τάξη να αναλάβει αυτή τον ρόλο του κοινωνικού υποκειμένου του νέου εγχειρήματος… Από το ΠΑΣΟΚ και τα συμπαρομαρτούντα συστημικά μορφώματα ζητείται κοινωνική βάση, αφού από την εποχή του Καστελλόριζου μέχρι σήμερα η μεγάλη κοινωνικοπολιτική πλειοψηφία που στήριζε το ΠΑΣΟΚ το εγκατέλειψε οριστικά.

Γι’ αυτό και ο όρος «μεσαία τάξη» είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενος, όταν αναφερόμαστε μάλιστα στην ελληνική πραγματικότητα και στην ιστορική της εξέλιξη.

Η αδύναμη αστική τάξη

Θα πρέπει, πριν απ’ όλα, να επισημάνουμε ότι στη χώρα μας δεν υπήρξε -και δεν υπάρχει- μια αυτόνομη αστική τάξη με συνείδηση του ρόλου της, ικανή να διαμορφώσει τα ευρύτερα εθνικά, οικονομικά και κοινωνικά πλαίσια, να επιβάλει τη δική της ιστορική κουλτούρα. Δεν υφίσταται συνεπώς ένα συνεκτικό, αυτόνομο υποκείμενο, με συνείδηση της ιστορικής του ύπαρξης και του ιστορικού του ρόλου, με την έννοια που προσδίδει στην ανάλυση των τύπων της ταξικής συνείδησης ο μεγάλος διανοητής Γκ. Λούκατς.

Η πρόσδεση και η -εν πολλοίς- εξάρτηση από το κράτος, η αδυναμία συγκρότησης μιας αυτόνομης παραγωγικής, εθνικής δομής είχαν ως συνέπεια την υιοθέτηση ενός μεταπρατικού, συμπληρωματικού ρόλου από τα αστικά στρώματα που δεν μπόρεσαν να συγκροτήσουν ένα ιστορικό υποκείμενο. Ιδιαίτερα οι αναλύσεις τόσο του αείμνηστου Κωστή Μοσκόφ όσο και του Κωνσταντίνου Τσουκαλά αλλά και πολλών άλλων αξιόλογων ερευνητών έχουν προσδιορίσει με απόλυτη ευκρίνεια και ακρίβεια τη φύση, τον ρόλο και την ιστορική εξέλιξη της εγχώριας αστικής τάξης.

Η μεσαία τάξη αποτελεί, με κάποιον τρόπο, εξέλιξη και μορφοποίηση του βιομηχανικού καπιταλισμού του 20ού αιώνα, γι’ αυτό η θέση και ο ρόλος της αναδεικνύονται ιδιαίτερα μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν στις δυτικές κοινωνίες κυριάρχησε το πρότυπο του κοινωνικού κράτους.

Στις ανεπτυγμένες αυτές κοινωνίες η αστική τάξη και τα μεσαία στρώματα αλληλοεπικαλύπτονται ως έναν βαθμό στις οικονομικοκοινωνικές τους λειτουργίες. Ταυτόχρονα, και μάλιστα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, τα εργατικά, υπαλληλικά και μικροαστικά στρώματα, διανύοντας μια πορεία οικονομικής και κοινωνικής ανέλιξης, διευρύνουν το πλαίσιο της αποκαλούμενης «μεσαίας τάξης». Την εποχή της διευρυμένης αναπαραγωγής και της κατανάλωσης ο όρος «μεσαία τάξη» δεν προσδιορίζει μόνο το οικονομικό κεφάλαιο αυτών που εντάσσονται στην κοινωνική αυτή κατηγορία αλλά αναβαθμίζει το κοινωνικό τους κεφάλαιο (τους προσδίδει κοινωνική αναγνώριση και καταξίωση) και παράλληλα, ως έναν βαθμό, και το πολιτιστικό τους κεφάλαιο.

Φύση και δομή της «μεσαίας τάξης»

Στη χώρα μας, κατά τα ειωθότα και σ’ αυτό το επίπεδο, η επέκταση της αποκαλούμενης «μεσαίας τάξης» συντελέσθηκε με ατελή και στρεβλό τρόπο. Στο πλαίσιο της μεσαίας τάξης συναθροίσθηκαν ανώτερα και ανώτατα υπαλληλικά στελέχη, επιχειρηματίες μεγαλύτερου ή μικρότερου βεληνεκούς, μικρομεσαίοι και πετυχημένοι ελεύθεροι επαγγελματίες όπως και μεσάζοντες και μεταπράτες από το ευρύ (και πάντα απρόσιτο) κύκλωμα της παραοικονομίας. Θα επισημάνουμε ότι συνδετικός ιστός του τύπου αυτού της μεσαίας τάξης ήταν το εισόδημα και ο πλούτος, χωρίς να διαμορφώνονται ευρύτερα θεσμικά, κοινωνικά ή πολιτισμικά πλαίσια ικανά να συγκροτήσουν μια συνεκτικότερη δομή τάξης.

Γι’ αυτό και η μεσαία τάξη, με την εντυπωσιακή διεύρυνσή της, θεωρήθηκε ως θεμέλιο σταθερότητας του συστήματος, ενώ παράλληλα αποτέλεσε το πεδίο διεκδίκησης των κομμάτων της διακυβέρνησης στη χώρα μας, αφού οι όποιες μετακινήσεις συντελούνταν στο εσωτερικό της μεσαίας τάξης καθόριζαν σε μεγάλο βαθμό την έκβαση των εκλογικών αναμετρήσεων.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η σημασία και η πρωτοκαθεδρία της μεσαίας τάξης αρχίζει να αποδυναμώνεται και να εκπίπτει με την επικράτηση του νεοφιλελεύθερου προτύπου, την πλήρη ενσωμάτωση της σοσιαλδημοκρατίας (που αντιπροσώπευε ένα σοβαρό τμήμα της μεσαίας τάξης), με την αποδυνάμωση του κοινωνικού κράτους και -κυρίως- με την ανάπτυξη ενός απηνούς ανταγωνισμού που διαπέρασε και αποσυγκρότησε εσωτερικά ένα σοβαρό τμήμα της παραδοσιακής μεσαίας τάξης.

Το νέο σύστημα συμφερόντων, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και οι γιγάντιες επιχειρήσεις δεν χρειάζονται πλέον τη μεσαία τάξη ως κοινωνικό τους θεμέλιο και υποστήριγμα. Έχουν αλλάξει οι μορφές και οι τύποι νομιμοποίησης των μεγάλων αυτών συμφερόντων και των κομματικών τους διαχειριστών: Οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση, αυταρχισμός, «Νόμος και Τάξη», ανασφάλεια και πλήρης αβεβαιότητα για το μέλλον, δημιουργία καθεστώτος μιας οιονεί διακινδύνευσης… Αυτά είναι τα πολιτικά και ιδεολογικά επιχειρήματα και εφόδια της σύγχρονης, νεοφιλελεύθερης-χρηματοπιστωτικής εξουσίας.

Γι’ αυτό και η αποκαλούμενη «μεσαία τάξη» γνωρίζει μια σοβαρή κρίση σε μια σειρά ευρωπαϊκών χώρων, μια κρίση που συνδέεται άμεσα με την κατάρρευση των παραδοσιακών κομμάτων διακυβέρνησης και με την αναβίωση ενός νέου τύπου εθνικισμών και παντοειδών ρατσισμών. Γιατί πέραν της οικονομικής κατάρρευσης της μεσαίας τάξης αποδυναμώθηκε καίρια και το δημοκρατικό-αστικό πρόταγμα πάνω στο οποίο θεμελιώθηκε και εξελίχθηκε ο βιομηχανικός καπιταλισμός τις τελευταίες δεκαετίες.

Ο ολετήρας των Μνημονίων

Στη χώρα μας, όπου η αποκαλούμενη «μεσαία τάξη» δεν διέθετε αυτόνομες και αυτοδύναμες παραγωγικές δομές, τα Μνημόνια και οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές οδήγησαν στη ραγδαία κατάρρευσή της. Η τεράστια απώλεια του ΑΕΠ, η πλήρης συρρίκνωση του εισοδήματος, η κατάρρευση ολόκληρων -μείζονος οικονομικής σημασίας- τομέων, όπως αυτού της οικοδομής, το κλείσιμο (μέσα σε τρία χρόνια) εκατοντάδων χιλιάδων επιχειρήσεων, η κρίση των ελεύθερων επαγγελμάτων συνιστούσαν και συνιστούν και σήμερα τις βασικές αιτίες της αποδυνάμωσης της μεσαίας τάξης και της κατάρρευσης ορισμένων τμημάτων της.

Με άκρατο τρόπο, τα Μνημόνια και τα νεοφιλελεύθερα προγράμματα από τη μια πλευρά φτωχοποίησαν το μεγαλύτερο τμήμα των κατώτερων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, ενώ ταυτόχρονα προλεταριοποίησαν και υποβάθμισαν μια σοβαρή μερίδα της μεσαίας τάξης.

Στην πραγματικότητα, τα Μνημόνια και οι νεοφιλελεύθεροι διαχειριστές τους διαμόρφωσαν ευδιάκριτες, ταξικού χαρακτήρα, αντιθέσεις στο εσωτερικό της ίδιας της μεσαίας τάξης… Γιατί πέραν της οικονομικής, εισοδηματικής συρρίκνωσης διέλυσαν τον ίδιο τον παραγωγικό-οικονομικό ιστό της ύπαρξης και αναπαραγωγής της.

Γι’ αυτό και για πρώτη φορά τις δύο τελευταίες δεκαετίες μεγάλο τμήμα της μεσαίας τάξης πολιτικοποιήθηκε βίαια και αναγκάσθηκε να συνειδητοποιήσει τον ρόλο του, τη θέση του απέναντι στην κυρίαρχη σύγκρουση που διεξαγόταν και διεξάγεται μεταξύ των νεοφιλελεύθερων-συστημικών συμφερόντων και της μεγάλης κοινωνικής, πολιτικής πλειοψηφίας.

Μεσαία τάξη: Υπάρχει μέλλον;

Ασφαλώς, η ανασυγκρότηση της μεσαίας τάξης, η αποκατάσταση των ρηγμάτων στο εσωτερικό της δεν μπορεί παρά να συνδεθεί με την παραγωγική και αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Σίγουρα δεν μπορούμε να επανέλθουμε στο παρελθόν, σε πρότυπα, συμπεριφορές και δραστηριότητες που είτε ξεπεράσθηκαν από τις εξελίξεις είτε οδήγησαν, ως έναν βαθμό, στην κρίση.

Σίγουρα, μια σύγχρονη ανάπτυξη απαιτεί νέες αποδοτικές παραγωγικές δραστηριότητες, εξειδικευμένες χρηματοδοτήσεις, ευρύτερες συνεργασίες δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με στοχευμένες δράσεις. Γιατί καμιά ανάπτυξη δεν προκύπτει με επενδύσεις εξ ουρανού, αλλά, αντίθετα, οικοδομείται στη βάση, βήμα προς βήμα, μέσα από ένα συντονισμένο σχέδιο, με σαφείς στόχους και σύγχρονα παραγωγικά και χρηματοοικονομικά εργαλεία.

Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να προωθηθεί η ανάπτυξη εάν δεν διαμορφωθεί μια ευρύτερη κοινωνικοοικονομική και πολιτική συμμαχία, η οποία θα περιλάβει στις τάξεις της και την πλειοψηφία της μεσαίας τάξης, που επλήγη από τα Μνημόνια. Η παραδοσιακή καθαρότητα της ταξικής κοινωνικής διάρθρωσης και της κοινωνικής ιεραρχίας δεν υφίσταται σήμερα. Γι’ αυτό και κάθε κοινωνικός, πολιτικός και ιδεολογικός διαχωρισμός στο εσωτερικό της ευρύτατης αυτής κοινωνικοπολιτικής πλειοψηφίας είναι τουλάχιστον επικίνδυνος για τη συνοχή και την προοπτική τους.

Η επιβολή μιας σειράς δυσβάστακτων και στην πλειοψηφία τους άδικων φόρων, σε συνδυασμό τόσο με την τεράστια έκταση της φοροδιαφυγής, της φοροκλοπής, της μαύρης οικονομίας, του «μαύρου» χρήματος, οδήγησαν σε ασφυξία, σε ένα πρωτοφανές αδιέξοδο τμήματα της μεσαίας τάξης. Υπήρξε και υπάρχει ένα καθεστώς εσωτερικής αναδιανομής εισοδήματος και πλούτου μεταξύ τμημάτων της μεσαίας τάξης και των χαμηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ένα εισόδημα της τάξης των 20.000 ευρώ και των 25.000 ευρώ κατατάσσει μια οικογένεια στη μεσαία τάξη… Δεν επιτρέπεται να δημιουργούνται κοινωνικοί και ιδεολογικοί διαχωρισμοί, όταν η ίδια η οικονομική και κοινωνική βάση της μεγάλης πλειοψηφίας είναι συγκλίνουσα ή και ταυτόσημη…

Γι’ αυτό και η εσωτερική αναδιανομή των βαρών είναι όχι μόνο κοινωνικοοικονομικά αδιέξοδη αλλά και παράγει πολιτικές και κομματικές αντιθέσεις.

Η σταδιακή μείωση της υψηλότατης φορολογίας οφείλει να αποτυπωθεί δεσμευτικά σε ένα συγκεκριμένο σχέδιο, σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και να μην εξαντλείται σε αφηρημένες υποσχέσεις και ευχολόγια, ώστε η καθήλωση, η απογοήτευση, η απελπισία να βρουν μια ελπιδοφόρα διέξοδο, μια σαφή προοπτική.

Η πολιτική και ηθική διαχείριση της κρίσης, ο σεβασμός στους πολίτες, η εντιμότητα, η διαφάνεια (μια ταλαιπωρημένη έννοια), η δικαιοσύνη στα βάρη και στις ευθύνες αποκτούν μια ιδιαίτερα κρίσιμη σημασία, ίσως μεγαλύτερη, και την όποια οικονομική τους πτυχή και απόδοση. Γι’ αυτό και θα πρέπει να αποτελέσουν την προμετωπίδα της κυβερνητικής στρατηγικής.

Όσο για τους κομματικούς νεκροθάφτες της μεσαίας τάξης, που τη θυμήθηκαν σήμερα, ας κατανοήσουν ότι αυτοί που καταστράφηκαν από τα Μνημόνια και τις ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΕΣ πολιτικές τις οποίες τα κόμματα που κυβέρνησαν τον τόπο υπηρέτησαν ως ζηλωτές διατηρούν τουλάχιστον και την κρίση και την αξιοπρέπειά τους αλλά και τη νοημοσύνη τους.

Διασκευή από παλαιότερο άρθρο στο ΠΑΡΟΝ