Ο Γιάννης Τσαρούχης και το περιοδικό “Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός της Νεότητος”

Ο Γιάννης Τσαρούχης και το περιοδικό “Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός της Νεότητος”

Μια άγνωστη συνεργασία του Γιάννη Τσαρούχη µε το περιοδικό “Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός της Νεότητος” (1927)

Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΤΣΙΚΝΑΚΗΣ*

Το περιοδικό Ερυθρός Σταυρός της Νεότητος  άρχισε να εκδίδεται τον Δεκέµβριο του 1924. Απέβλεπε στη διάδοση των αρχών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Νεότητος που είχε ιδρυθεί τον Ιούνιο του 1924 και λειτουργούσε ως ιδιαίτερη κεντρική υπηρεσία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Διευθυντής του εντύπου ήταν ο γνωστός παιδαγωγός, κοινωνιο-λόγος και εκπαιδευτικός από τη Σµύρνη Κωνσταντίνος Στυλιανόπουλος. Μέλη της συντακτικής επιτροπής ήταν ο τότε πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Συµβουλίου Ιάκωβος Βαχαβιόλος, ο γιατρός Εµµανουήλ Λαµπαδάριος και ο καθηγητής φυσικής αγωγής Ιωάννης Χρυσάφης.

Το περιοδικό υπήρξε από τα σημαντικότερα νεανικά έντυπα του Μεσοπόλεμου. Κυκλοφορούσε κάθε µήνα, κατά την περίοδο λειτουργίας των σχολείων. Σ’ αυτό δηµοσιεύονταν άρθρα επιστηµονικά, ιστορικά και φιλολογικά καθώς και αναλυτικές περιγραφές από τη δραστηριότητα που ανέπτυσσαν οµάδες ερυθροσταυριτών µαθητών και µαθητριών στην ελληνική επικράτεια. Μεγάλο µέρος της ύλης κάθε τεύχους κάλυπταν οι συνεργασίες των µικρών αναγνωστών. Όπως διαπιστώνει κανείς, αρκετά πρόσωπα που διέπρεψαν αργότερα στην οικονοµική, την πνευµατική και την πολιτική ζωή του τόπου δηµοσίευσαν τα πρωτόλειά τους στο περιοδικό. Στις σελίδες του εντοπίζονται επίσης κείµενα, αθησαύριστα στο µεγαλύτερο µέρος τους, γνωστών λογοτεχνών της εποχής. Ενδεικτικά αναφέρονται οι Τέλλος Άγρας, Γεώργιος Δροσίνης, Διονύσιος Κόκκινος, Άγγελος Σηµηριώτης, Σωτήρης Σκίπης, Αγγελική Χατζηµιχάλη κ.ά.

Σκίτσο του µικρού Ερυθροσταυρίτη Τσαρούχη, Ερυθρός Σταυρός της Νεότητος, 3, (3), Μάρτιος 1927, σελ. 5.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η κυκλοφορία του περιοδικού ήταν πολύ µεγάλη. Τη δεκαετία του 1930 έφτανε τα 40.000 αντίτυπα τον µήνα. Πρόκειται για έναν εκπληκτικό αριθµό µε βάση τα ελληνικά δεδοµένα. Μόνο οι αντίστοιχες εκδόσεις του Αφρικανικού Ερυθρού Σταυρού Νεότητος (155.000 αντίτυπα τον µήνα) και του Αυστριακού Ερυθρού Σταυρού Νεότητος (60.000 αντίτυπα τον µήνα) τυπώνονταν σε µεγαλύτερο αριθµό αντιτύπων το ίδιο χρονικό διάστηµα. Στη µεγάλη κυκλοφορία του συνέτεινε και το γεγονός ότι ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Νεότητος, µε την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας, αποτελούσε εσωσχολική οργάνωση. Το έντυπό του συστηνόταν ως ελεύθερο ανάγνωσµα για τον µαθητικό κόσµο και διανεµόταν κατά κανόνα από τα σχολεία.

Η έκδοση διακόπηκε την περίοδο της Κατοχής. Έως τότε είχαν κυκλοφορήσει 146 τεύχη. Το περιοδικό επανεκδόθηκε το 1945 και συνέχισε να κυκλοφορεί χωρίς διακοπή έως πριν από λίγα χρόνια.

Αναδιφώντας στα προπολεµικά τεύχη του Ερυθρού Σταυρού της Νεότητος  εντόπισα ένα σχέδιο που σύµφωνα µε όλες τις ενδείξεις ανήκει στον Γιάννη Τσαρούχη. Στο 3ο τεύχος του τρίτου έτους του περιοδικού, που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1927, υπάρχει στη σελίδα 5 χρωµατιστό σχέδιο Ελληνίδας ντυµένης µε την εθνική ενδυµασία. Το σχέδιο δηµοσιεύεται µε τον τίτλο Σκίτσο του µικρού Ερυθροσταυρίτη Τσαρούχη και τον υπέρτιτλο Εθνική Ανάµνησι · µια στολή Αµαλίας, υπό τον τίτλο Εθνική Ανάµνησι, στα 1927, στην αρχή της Α΄ Ελληνικής Δηµοκρατίας, πέντε χρόνια µετά την Μικρασιατική Καταστροφή και ενώ έχει προηγηθεί η έξωση της Βασιλείας.

Η δηµιουργία αυτή του Γιάννη Τσαρούχη δεν συµπεριλαµβάνεται στην εργογραφία του. Με βάση µάλιστα τα στοιχεία που έχουµε στη διάθεσή µας, είναι το παλιότερο δηµοσιευµένο έργο του καλλιτέχνη. Η επίδραση των γαλλικών περιοδικών Femina και Vogue, τα οποία ο Τσαρούχης, κατά δήλωσή του, παρακολουθούσε τότε, ή ακόµη και της Gazette du Bon Ton, είναι εµφανής σε αυτό το σχέδιο. Ανιχνεύεται κατά κύριο λόγο στις ήπιες Αrt Deco επιρροές που εύκολα µπορεί κανείς να διακρίνει. Η συνολική εντύπωση απέχει σαφώς από την επικεντρωµένη στις ελληνικές λαϊκές φορεσιές µελέτη που ο Γιάννης Τσαρούχης θα ξεκινήσει το 1929 και η οποία θα οδηγήσει σε µια µεγάλη σειρά σχεδίων τα επόµενα χρόνια.

Το 1927 ο Τσαρούχης ήταν µόλις 17 ετών. Ζούσε µε την οικογένειά του στην Αθήνα, στην οδό Ερµού, κοντά στο Μοναστηράκι. Αναφερόµενος στην περίοδο αυτή έχει τονίσει: «Εζωγράφιζα, πάντα απ’ το φυσικό, νεκρές φύσεις ή τοπία, κατά προτίµηση µε κτίρια, αλλά και προσωπογραφίες». Παράλληλα δραστηριοποιείται, πιθανώς, και στις ερυθροσταυριτικές οµάδες που είχαν συγκροτηθεί στα σχολεία όλης της χώρας. Από τη θητεία του αυτή προήλθε η συνεργασία του στο επίσηµο έντυπο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Νεότητος. Ο ίδιος πάντως δεν µνηµονεύει καν στην αυτοβιογραφία του το πέρασµά του από τον συγκεκριµένο χώρο.

Λίγο καιρό αργότερα ο Γιάννης Τσαρούχης, που ήταν συστηµατικός αναγνώστης του περιοδικού η Διάπλασις των Παίδων, ξεκίνησε την αλληλογραφία του µε το έντυπο, υιοθετώντας το ψευδώνυµο Θέσπις. Με αυτό το ψευδώνυµο επικοινωνούσε τακτικά τα δύο επόµενα χρόνια µε τους συνοµηλίκους του. Συχνότατα έστελνε σκίτσα του που εγκωµίαζε ο αρχισυντάκτης του περιοδικού Γρηγόριος Ξενόπουλος. Είναι χαρακτηριστικό όµως πως ούτε για τη συνεργασία του µε τη Διάπλασι των Παίδων, το γνωστότερο ελληνικό παιδικό περιοδικό της εποχής, κάνει λόγο ο Γιάννης Τσαρούχης στην αυτοβιογραφία του.

Περισσότερο αναλυτικός είναι, αντιθέτως, για τη δραστηριότητά του των δύο επόµενων ετών. Από τα τέλη Σεπτεµβρίου του 1927 είναι πλέον πρωτοετής φοιτητής της Σχολής Καλών Τεχνών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (µετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών).Τότε γνωρίστηκε µε τον Φώτη Κόντογλου (1895-1965), από τον οποίο και επηρεάστηκε τα επόµενα χρόνια. Από την πρώτη κιόλας συνάντησή τους ο Γιάννης Τσαρούχης προβληµατίστηκε για την έως τότε δουλειά του. Μαζί του είχε πάρει για να του δείξει µερικές υδατογραφίες και σχέδια. Ο Φώτης Κόντογλου, εκφράζοντας την απογοήτευσή του για ό,τι έβλεπε, του αποκρίθηκε: «Μού ’παν ότι ήσουν ένα παιδί γεννηµένο στον Πειραιά. Νόµιζα ότι ήσουν λαϊκό παιδί που σχεδιάζει καράβια και καραγκιόζηδες. Και βλέπω ένα πληροφορηµένο παιδί που ξεσηκώνει τα φιγουρίνια του Παρισιού». Ίσως γι’ αυτό και ο ίδιος ο Τσαρούχης εντέλει επιλέγει να θυµάται µόνο ότι το 1927 γνωρίζεται µε τον Σωτήρη Σπαθάρη.

Κώστας Γ. Τσικνάκης ktsikn@eie.gr 

O Kώστας Γ. Tσικνάκης είναι ιστορικός. Εργάζεται στο Iνστιτούτο Ιστορικών Eρευνών του Eθνικού Iδρύματος Eρευνών. Έχει δημοσιεύσει βιβλία, μελέτες και άρθρα για τη μεσαιωνική και τη νεότερη ελληνική ιστορία.

https://www.timesnews.gr/mia-agnosti-synergasia-toy-gianni-tsa/