Ο Mauris
Born, η Σπιναλόγκα και οι λεπροί της
Έφυγε χθες 9.7.2020 από
την ζωή ο Mauris Born Γαλλοελβετός
αρχιτέκτονας και εθνολόγος, ένας
υπέροχος άνθρωπος, ένας από αυτούς που έχουν δείξει την αγάπη τους για την
Ελλάδα και ιδιαίτερα την Κρήτη με κάθε τρόπο.
Σημαντική υπήρξε η
παρουσία τού σε ότι αφορά την Σπιναλόγκα, την αρχιτεκτονική της και την ιστορία
της ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας του νησιού σαν λεπροκομείο.
Υπήρξε ο πρώτος που ασχολήθηκε επιστημονικά ως διεθνολόγος με τη Σπιναλόγκα και
έγραψε ογκώδη τόμο για το νησί αυτό στα Γαλλικά.
Αν και κάτοικος της πόλη
Espas στο Μπορντώ προτιμούσε να μένει μόνιμα στη Νεάπολη Λασιθίου Κρήτης όπου
είχε αγοράσει τα σπίτια των Διαλλινάδων που τα αναπαλαίωσε με κάθε σεβασμό στην
αρχιτεκτονική και την ιστορία του τόπου. Ο Mauris Born είχε βραβευτεί πρόσφατα
από τον Δήμο Αγίου Νικολάου για την γενικότερη προσφορά του ενώ είχε
ανακηρυχθεί επίτιμος Δημότης.
Το 1973 έγραψε το σενάριο
για την ταινία του Ζαν Ντανιέλ Πολέ «Η Τάξη» με υπότιτλο «Οι λεπροί της
Σπιναλόγκας: Οικειοποίηση μιας ανάμνησης» στην οποία μιλάει συνταρακτικά ο
Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης.
Στο Α’ τεύχος της
ΑΜΑΛΘΕΙΑΣ ΤΟΥ 2012 δημοσιεύεται συνέντευξη η οποία αφορά τη Σπιναλόγκα, τον
κοινωνικό αποκλεισμό και άλλα ενδιαφέροντα θέματα.
Παραθέτουμε παρακάτω απόσπασμα
από την συνέντευξη αυτή:
-Ο κοινωνικός αποκλεισμός
σε τι βαθμό καθορίζει τον πολιτισμό μιας κοινωνίας;
40 χρόνια που δουλεύω γύρω
από αυτά τα θέματα, δεν συμμερίζομαι τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι λεπροί της
Σπιναλόγκας δεν πιστεύανε ότι ήταν αποκλεισμένοι. Υπήρχε μια κοινωνική
δικαιοσύνη αλλά ότι οι ίδιοι μένανε μέσα στην κοινωνία. Και αυτό το θέλανε πάρα
πολύ. Τα περισσότερα παραδείγματα που έχουμε από κοινωνικούς εγκλεισμούς
δείχνουν ανθρώπους που έκαναν οτιδήποτε για να μείνουν μέσα στην κοινωνία. Και
στις περιπτώσεις που τους κόψανε το μισθό (το επίδομα που έπαιρναν) και που
τους βάλανε σε ένα μέρος, όπως στη Σπιναλόγκα, θέλανε να μείνουνε μέσα στην
κοινωνία.
Το μελέτησα πάρα πολύ με
τους λεπρούς το Μεσαίωνα στη Γαλλία. Αν διαβάσετε τον κανονισμό αυτών των
λεπροκομείων, εσείς κι εγώ δεν θα μπορούσαμε να μπούμε μέσα. Ήταν ένα σύστημα
για εύπορους. Ένα σύστημα να μείνουν στην άκρη αλλά μέσα στην κοινωνία.
Αντίθετα, δηλαδή, από την εικόνα που έρχεται από την περίπτωση της Σπιναλόγκας.
Αν και ο ίδιος ο Ρεμουντάκης (ηγετική φυσιογνωμία από τους έγκλειστους της
Σπιναλόγκας, στη βιογραφία του οποίου βασίστηκε το φιλμ «η Τάξη») έλεγε αργότερα:
«καλά περνάγαμε εκεί».
Η Σπιναλόγκα ήταν ένας
μικρόκοσμος που κανείς τους δεν ήθελε να αλλάξει. Οι Τούρκοι κάτοικοι της δεν
ήθελαν να φύγουν και τους διώξανε αλλά ούτε τέλος και οι λεπροί θέλανε να
φύγουν. Όταν κατόπιν αυτοί πήγαν στην Αγία Βαρβάρα ξανάχτισαν σπιτάκια στο
πρότυπο της Σπιναλόγκας. Η επιθυμία να μην θέλουν να την εγκαταλείψουν ήταν ένα
μόνιμο χαρακτηριστικό των κατοίκων της Σπιναλόγκας.
Ο Ρεμουντάκης μου έχει πει
και το έχω μαγνητοφωνήσει: «αυτοί που ήθελαν να φύγουνε, ήτανε οι νέοι». Αυτοί
δηλαδή που δεν είχανε προσαρμοστεί. Δεν είχανε και τα σημάδια γιατί είχε ωστόσο
ανακαλυφθεί το φάρμακο. Οι παλαιότεροι δεν θέλανε να φύγουν. Είχε γίνει τότε
μια συνέλευση, σ’ αυτήν, οι νέοι δεν τολμούσαν να ψηφίσουν υπέρ της
εγκατάλειψης της Σπιναλόγκας. Μιλάμε για το ’54-55.
Στην διάρκεια της προχθεσινής
επίσκεψης της Γιάννας Αγγελοπούλου Δασκαλάκη στην Σπιναλόγκα, η αρχαιολόγος
Γωγώ Μοσχόβη και ο Δήμαρχος Αγίου Νικολάου Αντώνης Ζερβός αναφέρθηκαν στην
σημαντικότητα όσων ο ίδιος Maurice Born είχε κάνει για το νησί σε προηγούμενες
και όχι μόνο δεκαετίες και δεν περίμενε κανείς ότι θα άφηνε την τελευταία του πνοή
λίγες ώρες αργότερα .
Αναφερόμενοι στο βιβλίο
του Mauris Born «Vies et morts d’un Crétois lépreux» βρήκαμε την παρακάτω
βιβλιοπαρουσίαση/βιβλιοκριτική του κ. Κωστή Ε. Μαυρικάκη που δημοσιεύτηκε στην
εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» στις 20 Μαρτίου 2016 την οποία και παραθέτουμε.
Σπιναλόγκα,
μια «ζωή» με το στίγμα
Η
Σπιναλόγκα, φωτογραφημένη το 1918 από τον Φρεντ Μπουασονά.
ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ
ΡΕΜΟΥΝΤΑΚΗΣ –
MAURICE
BORN
Vies
et morts d’un Crétois lépreux
εκδ.
ANACHARSIS
Συμπτωματικά, λίγες ώρες
πριν από τις αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, καθώς και στις άλλες
μεγάλες γαλλικές πόλεις, έκανε την εμφάνισή του στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων
ένα βιβλίο από τις επώνυμες γαλλικές εκδόσεις «ANACHARSIS» με τον πρωτότυπο
τίτλο «Vies et morts d’un Crétois lépreux».
Τίτλος συμβολικός και
υπερρεαλιστικός, στον πληθυντικό αριθμό, ένα πόνημα, έργο ζωής, από τον
Γαλλοελβετό αρχιτέκτονα και εθνολόγο Maurice Born. «Ζωές και θάνατοι ενός
Κρητικού λεπρού», με αναφορά σε μια μεγάλη φυσιογνωμία που σφράγισε με τη ζωή
και την πολυκύμαντη δράση του, στο χανσενικό κίνημα στην Ελλάδα, τον
Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη (1914-1978). Ενός ανθρώπου που ένιωσε κυνηγημένο πουλί
από τα παιδικά του χρόνια, αφού όντας τριτοετής φοιτητής της Νομικής Σχολής
Αθήνας, στιγματισμένος από τη λέπρα, είδε το πιο σκληρό πρόσωπο της ζωής και
του νόμου με τον υποχρεωτικό εγκλεισμό του για 20 χρόνια στη Σπιναλόγκα και
μετέπειτα για άλλα 22 στο σανατόριο της Αγίας Βαρβάρας στο Αιγάλεω.
Ο συγγραφέας, γεννημένος
στην πόλη Bienne της Ελβετίας, στις όχθες της ομώνυμης λίμνης κοντά στα γαλλικά
σύνορα, στο καντόνι της Βέρνης με τις δύο γλώσσες, με σπουδές αρχιτεκτονικής
στη Λωζάννη και το Αννόβερο, με σύντομη πανεπιστημιακή καριέρα στην
αρχιτεκτονική σχολή της Λωζάννης, ένιωσε να τον καλεί μια αόρατη παρόρμηση του
ταξιδευτή Οδυσσέα. Κάτι σαν από τη μεσογειακή δίψα του Ηροδότου για ταξίδια,
που έφτανε μέχρι τις ελβετικές Αλπεις. Η επιστήμη ήταν κάτι που πάντα τον
ξεσήκωνε και μετά το τέλος των σπουδών του, αποφάσισε να ξεκινήσει μια έρευνα
για κάποιο μεγάλο γηροκομείο στο Παρίσι.
Ώσπου, κάποιος φίλος του,
δημοσιογράφος στην εφημερίδα του Ερυθρού Σταυρού στη Γενεύη, που είχε
επισκεφτεί τη Σπιναλόγκα, του είπε για το φοβερό νησί της απομόνωσης των
χανσενικών στην Κρήτη. Έτσι ξεκίνησαν όλα.
Όταν ήρθε για πρώτη φορά
το 1967 για διακοπές στην Κρήτη και επισκέφτηκε την οχυρή νησίδα, το
λεπροκομείο είχε ήδη κλείσει για μια δεκαετία. Με μια φουσκωτή βάρκα «ζόντιακ»
έμπαινε μαζί με τη γυναίκα του και την τρίχρονη κόρη τους, κάθε πρωί στο πρώην
λεπρονήσι. Με μοναδικό εφόδιο μια 50μετρη μετροταινία και μια φωτογραφική
μηχανή άρχισε να κάνει τις αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις και τα σκίτσα ολόκληρου
του οθωμανικού - χανσενικού οικισμού, των προμαχώνων, των οχυρών περιβόλων και
των επάκτιων οχυρώσεων, σκεφτόμενος ότι ο κόσμος θα τον περνούσε για τρελό.
Του πήραν κάπου δύο χρόνια
όλα αυτά. Μετά έφυγε για την Αθήνα για να συνεχίσει την έρευνά του στον
αντιλεπρικό σταθμό της Αγ. Βαρβάρας στο Αιγάλεω όπου πλέον είχαν μεταφερθεί οι
χανσενικοί από τη Σπιναλόγκα.
Εκεί επί δύο χρόνια
κατέγραφε τις ιστορίες τους. Απέκτησε φιλία με πολλούς από αυτούς, αλλά αυτός
που τον μαγνήτιζε περισσότερο, ήταν ο θρυλικός Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης, ο
πρόεδρος της αδελφότητας Χανσενικών Σπιναλόγκας που έμεινε 20 χρόνια στη νησίδα
και για τον οποίο είχε ακούσει και διαβάσει τόσα πολλά. Το πραγματικό ποτάμι
των αφηγήσεων, του τυφλού πια από τη λέπρα Επαμεινώνδα, τον συγκλόνιζε.
Ατέλειωτες συζητήσεις με
διάρκεια πάνω από 60 ώρες αφηγηματικής αυτοβιογραφίας καταγράφηκαν στο μαγνητόφωνο.
Είναι αυτές που ξεδιπλώνονται στο πρώτο μέρος του βιβλίου.
Το δεύτερο, με τον τίτλο
«Η αρχαιολογία μιας αλαζονείας» (Archéologie d’une arrogance) αναφέρεται σε μια
ενδελεχή έρευνα για την ιστορία της λέπρας από το 1800-1980, τα παραλειπόμενα και
τις πολιτικές και ιατρικές σκοπιμότητες που σημάδεψαν την κρατική αντιμετώπισή
της. Εν πολλοίς προκύπτουν άγνωστες πτυχές που βασίζονται στην πρωτογενή έρευνα
του συγγραφέα σε διάφορες πηγές από ολόκληρη την Ευρώπη. Ήδη, σχεδόν ένα μήνα
μετά την κυκλοφορία του, το βιβλίο έχει αποσπάσει πολλές θετικές κρίσεις σε
δημοσιεύματα επώνυμων γαλλικών και ελβετικών εντύπων και ηλεκτρονικών ΜΜΕ (Le
Monde, Liberation, Le Temps κ.λπ.). Στην Ελλάδα ήδη επώνυμοι εκδοτικοί οίκοι
έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους για την ελληνική έκδοση.
Ο Maurice Born, μόνιμος
κάτοικος πια της Κρήτης, και το έργο του, δεν πρέπει να περάσουν απαρατήρητοι.
Ας τον έχει στα υπόψη της η Ακαδημία Αθηνών για την πολύτιμη επιστημονική και
ερευνητική του προσφορά και για την επιμελημένη ιστορική διάσωση μιας πολύτιμης
παρακαταθήκης της συλλογικής μνήμης της χώρας μας.
* Ο συγγραφέας του άρθρου
κ. Κωστής Ε. Μαυρικάκης είναι πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ (komavr@otenet.gr).
Τέλος θα σας προτρέπαμε να
παρακολουθήσετε το σχετικό βίντεο που υπάρχει για τους Maurice Born και Κωστή
Μαυρικάκη σχετικά με τις έρευνες του πρώτου για την Σπιναλόγκα και το βιβλίο
του από την εκπομπή “Στάση ζωής” της Ρένας
Παπαδάκη στο tvCreta. https://tvcreta.gr/shows/stasis-zois/83-2016/
Πηγές :
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου