ΑΓΙΩΡΓΗΣ Ο ΚΑΤΑΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

 

ΑΓΙΩΡΓΗΣ Ο ΚΑΤΑΜΑΤΩΜΕΝΟΣ

ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

 

Γράφει ο Μιχαλης Χουρδάκης (Νίσπιστας)

Το πότε χτίστηκε η εκκλησία τ’ Αγιωργιού του Καταματωμένου, δε μπόρεσα να εξακριβώσω, πρέπει όμως να ήταν κτίσμα της ενετοκρατίας αφού λειτουργούσε παλαιότερα εκεί, ο ενορίτης  παπά Φραντσέσκο Γιαλλινάς και ήταν στις Καρές νότια του κτηριακού συγκροτήματος των Διαλλινάδων. Μετά την καταστροφή του αγίου Γεωργίου Καταματωμένου, ο παπά Φραντσέσκο, λειτουργούσε στον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο (σημερινή Πλατεία Βερντέν). Άλλωστε οι Ενετοκρητικοί Διαλλινάδες, έπαιξαν ανέκαθεν και μέχρι τις μέρες μας, σημαίνοντα ρόλο στην ανάπτυξη του συνοικισμού αυτού των μυλωνάδων της Βουλισμένης, αλλά και στη Νεάπολη των ημερών μας.

Η οικογενειακή μου παράδοση αλλά και η πληροφορία μου από τον φίλο Γιάννη Τσιχλή αναφέρουν ότι αμέσως μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) για αντίποινα, ομάδα γενίτσαρων του Καινούργιου χωριού μπήκε μέσα στην εκκλησία Σάββατο κατά τη διάρκεια του εσπερινού και κατέσφαξε τους χριστιανούς και τον παπά. Από τούτο το περιστατικό ονομάστηκε Καταματωμένος. Ο Πιτυκάκης αναφέρει το ίδιο ακριβώς περιστατικό αλλά το τοποθετεί λίγο πριν το 1821. Για τις αρχές όμως του 1821 η οικογενειακή παράδοση του γράφοντα αναφέρει άλλα.

Η νύφη έγινε καλόγρια

Γενάρη ή Φλεβάρη στα 1821 κατά τη διάρκεια τέλεσης ενός γάμου στην εκκλησία, ένας γείτονας Τούρκος αγάς (πιθανό να ήταν κάποιος από τους Καρακάσηδες) που ήθελε τη νύφη για πάρτη του, με μια ομάδα δικών του μπήκε στον Αγιώργη και προσπάθησε να κλέψει τη νύφη μπροστά στα μάτια του γαμπρού. Ακολούθησε συμπλοκή μεταξύ Τούρκων και χριστιανών, ο γαμπρός σκοτώθηκε κατά τη συμπλοκή, η δε νύφη πάνω στην ανακατωσούρα, κατάφερε να βγει από την εκκλησία, πήγε στο σπίτι της, φόρεσε ανδρικά ρούχα, πήρε μαζί της όσα μαλαματικά συγκέντρωσε από τα χαρίσματα του άτυχου γάμου της και τράβηξε κατά τον όρμο Σίσι ελπίζοντας στην άφιξη κάποιου πλοίου. Στο Σίσι, τη φιλοξένησε ένας βοσκός χριστιανός ίσως Βραχασώτης και σε 2-3 μέρες επιβιβάστηκε σε κάποιο ιστιοφόρο για τη Σύρα. Στον καπετάνιο του ιστιοφόρου, έδωσε τα περισσότερα χρυσαφικά που είχε μαζί της για ναύλα. Από τη Σύρα πήγε στην Τήνο και κλείστηκε σε γυναικείο μοναστήρι.

ΘΕΕ ΣΩΣΕ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Μετά το επεισόδιο του γάμου, έγινε σύναξη των χωριανών που αποφάσισαν να επαναστατήσουν. Λίγοι διέθεταν όπλα, γι αυτό έδωσαν γρόσα, συγκέντρωσαν και πούλησαν τα κοσμήματά των γυναικών τους και ό,τι άλλο χρυσαφικό είχαν και παράγγειλαν οπλισμό και άλλα επιτήδεια του πολέμου, που ήρθαν σε λίγες εβδομάδες στον όρμο Σίσι με ιστιοφόρο Καρπαθιώτικο. Ο γενικός ξεσηκωμός είχε οριστεί , εντελώς συμπτωματικά για την 25 Μαρτίου ώστε να βοηθήσει και η χάρη της Παναγίας.

Τα κορίτσια του χωριού φτιάξαν τη σημαία. Έφεραν κομμάτια μπλε και άσπρο πανί τα έραψαν, έραψαν στη μέση το λευκό σταυρό και κέντησαν «πιτήδια» όπως αναφέρει ο Πιτυκάκης τη φράση : ΘΕΕ ΣΩΣΕ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ. Όλα ήσαν έτοιμα και πρωί της 25ης Μαρτίου κατά τη διάρκεια της Θ. Λειτουργίας υψώθηκε η σημαία του ξεσηκωμού στο καμπαναριό τ’ Αγιωργιού.

Το τι ακολούθησε τον ξεσηκωμό αυτό του 1821 στο Καινούργιο Χωριό δεν είναι γνωστό, γνωστό όμως είναι ότι, με φιρμάνι του πασά Ηρακλείου απαγορεύτηκε έκτοτε η χρήση της εκκλησίας ως λατρευτικού χώρου …………………

Σχέδια Τούρκων για δεύτερο τζαμί στη Νεάπολη

Πέρασαν 49 ολόκληρα χρόνια από το 1821 μέχρι το 1870 για να συνεχίσει η λαϊκή μας παράδοση. Η παλιά εκκλησία του Αγιώργη με τη λεηλασία και την εγκατάλειψη, χωρίς πορτοπαράθυρα αφημένη στις βροχές και την τύχη της, ερείπωσε. Οι Τούρκοι αποφάσισαν να την αναστηλώσουν και να τη μετατρέψουν σε τζαμί όπως είχαν κάνει παλιότερα με την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης. Οι Απανογειτονιώτες ξεσήκωσαν όλους τους Καινουργιοχωρίτες με την είδηση αυτή, έγιναν κάποιες αψιμαχίες στον αυλόγυρο της παλιάς εκκλησίας και απειλήθηκε ξανά γενικός ξεσηκωμός.

Ο τότε χριστιανός Διοικητής Λασιθίου Αδοσίδης Κωστής πασάς για να αποφύγει τη βεβήλωση των εικόνων και του ιερού χώρου και «τάχα για να αποφευχθεί η σύρραξη» όπως αναφέρει ο Πιτυκάκης, διέταξε την κατεδάφιση της ερειπωμένης εκκλησίας. Με τα οικοδομικά υλικά της κατεδάφισης του Καταματωμένου, και τις εικόνες, προστέθηκε δεύτερο κλίτος στον άλλο υπάρχοντα ενοριακό ναό Αγίου Γεωργίου, αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Παντελεήμονα.

Η περίτεχνη και καλικέλαδος καμπάνα του Καταματωμένου που σώζεται ακόμη και σήμερο, τοποθετήθηκε στη δίκλιτη εκκλησία και στη βάση της ανάγλυφα και κυκλικά, γράφει : ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΕΟΝ ΧΩΡΙΟΝ ΜΕΡΑΜΠΕΛΟ.

Ο προπάππους του γράφοντα ξυλογλύπτης Ιωάννης Μακράκης βοηθούμενος και από τον αδερφό του Μανόλη που ήρθε από την Κερά Λαγκάδας (σημερινή επαρχία Πεδιάδας) ανάλαβε την κατασκευή των τέμπλων και στα δύο κλίτη που σήμερο έχουν καθηλωθεί και κοσμούν δύο γειτονικές εκκλησίες, αυτή του Αγίου Πνεύματος και αυτή της Ζωοδόχου Πηγής Νεαπόλεως.

Ο Ιωάννης Μακράκης ελάξευσε και βράχο για να φτιάξει την περίτεχνη κεντρική είσοδο της ίδιας εκκλησίας. (Σημείωση :Τότε ήταν που ο Γεώργιος Διαλλινάς (πατέρας του Διαλλινομιχάλη) γνώρισε τον καλλιτέχνη γαμπρό του στον Αδοσίδη Κωστή πασά για να φτιάξει και τα νέα τέμπλα της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων που τα είχαν κάψει οι Τούρκοι).

Ο μαρμάρινος τύμβος

Τέλη της 10ετίας του 1960 ή αρχές του 1970 με πρωτοβουλία της Μαρίας Πιτυκάκη και του Ιωάννη Χουρδάκη (θείου του γράφοντα) στη θέση του ιερού της εκκλησίας του Καταματωμένου, υψώθηκε ψηλός μαρμάρινος τύμβος στη βάση του οποίου υπάρχει εικονοστάσι με καντήλι και οστεοφυλάκιο που περιέχει τα οστά που βρέθηκαν κατά την εκσκαφή των θεμελίων του τύμβου και τη διαμόρφωση του χώρου. Ο γύρω από τον τύμβο χώρος, έχει λουλούδια η δε έκταση που καταλαμβάνει όλη η κατασκευή περιβάλλεται από κάγκελο σιδερένιο με πόρτα εισόδου στο χώρο της όλης κατασκευής . Το καθημερινό άναμμα του καντηλιού και την περιποίηση των λουλουδιών έχουν αναλάβει από τότε μέχρι και σήμερο, οι γειτόνισσες τ’ Αγιωργιού.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΕΜΦΑΙΝΟΥΣΑ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΩΣ

ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΣΘΕΝΤΑΣ ΕΙΣ ΚΑΤΑΜΑΤΩΜΕΝΟΝ

        (Συνταχθείσα υπό Μαρίας Πιτυκάκη)

1.-  Εμμ. Φρουζάκης  μεταφορά φορτίου          δρ.     20

2.-     »           »                   »            »                         240

3.-  Γαλανάκης  Ιωάννης  δύο ημερομήσθια               220             

4.-  Μιχ,  Φρουζάκης          »          »                           360

5.-  Γαλανάκης Ιωάννης       εργατικά                         330

6.-  Σκοντινάκης Κων……..      »      ……………..    150

7.-  Φρουζάκης Μιχ. …… 3 ημερομίσθια ……….    540

8.-  Μιχαήλ  Κουνενός ....    μεταφορικά…………    380

9.-  Γαλανάκης Ιωάνν,……          »   ……………        40

10,- Ταμπουρατζής  Νικόλαος  1 ημερομίσθιο…..     110

11.-  Γαλανάκης Ιωάννης   3 ημερομίσθια………..     330

        ΣΥΝΟΛΟΝ…………………………………..   2.720

                                 Νεάπολις  15 – 1 -  1971

                                         ((Υπογραφή)

                                     Μαρία Πιτυκάκη

(Στοιχεία αντλώ από την οικογενειακή μου παράδοση, από το φίλο Γιάννη Γεωργίου Τσιχλή, αλλά και από το βιβλίο του Μανόλη Πιτυκάκη «χρονογραφήματα», Νεάπολη Κρήτης, 1985, επιμέλεια έκδοσης Μαρία Πιτυκάκη ).

ΝΙΣΠΙΣΤΑΣ

Facebook/ Μιχάλης Χουρδάκης Νίσπιτας