Οι Μινωικές επιδράσεις στο Αιγαίο

 

Οι Μινωικές επιδράσεις στο Αιγαίο

Ένα σπουδαίο ιερό κορυφής στον Άγιο Γεώργιο στο Βουνό Κυθήρων μέχρι το 1992 παρέμενε αυτό που ήταν και πριν από χιλιάδες χρόνια: ένα σημείο προσανατολισμού για τους παραπλέοντες ναυτικούς και ασφαλώς εξίσου σημαντικός τόπος λατρείας καθώς ήταν πάμπολλοι κατά καιρούς οι Κυθήριοι προσκυνητές που ανηφόριζαν από τον Αυλαίμονα, το Καστρί, αλλά και από άλλα μέρη στον Άγ. Γεώργιο στο Βουνό.

Τον Απρίλιο του 1994 έγινε ένα συμπόσιο αρχαιολογικό στην Οξφόρδη, με θέμα «Κρήτη και ο Κόσμος του Αιγαίου στην εποχή του Χαλκού». Πήραν μέρος με ομιλίες τους 20 σύνεδροι, απ' αυτούς οι πέντε ήταν Έλληνες: ο καθηγητής Βασ. Καραγιώργης (Κύπρου), η δρ. Ν. Μαρινάτου, η έφορος αρχαιοτήτων δρ. Μαρίζα Μαρθάρη (σε συνεργασία με την κ. V. Hankey) ο δρ. Δ. Μάτσας, ο καθηγητής  Γιάννης Σακελλαράκης και ο καθηγητής Χρ. Ντούμας.

Η ομιλία του Γ. Σακελλαράκη στην συνάντηση αυτή είχε τίτλο: «Μινωική θρησκευτική επίδραση στο Αιγαίο: η περίπτωση των Κυθήρων», και τα κύρια σημεία της, παρουσιάζονται παρακάτω, από κείμενο που παραχωρήθηκε στην κα Αθ. Καλογεροπούλου από τον ίδιο ομιλητή, μαζί με δύο φωτογραφίες προκειμένου να συνοδεύσουν το σχετικό άρθρο της στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (Η επιστημονική αυτή συνάντηση ήταν αφιερωμένη στον Σίνκλαιρ Χουντ που υπήρξε για πολλά χρόνια διευθυντής της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα).

Το 1916 ανέβηκε στον Αγ. Γεώργιο στο Βουνό στα Κύθηρα  ο Γ. Σωτηρίου μαζί με τον Κυθήριο Σπ. Στάθη. Τότε, επισημάνθηκε αρχαιολογικά η ύπαρξη του ιερού κορυφής αλλά όχι και η σημασία του, όπως σημειώνει ο Γιάννης Σακελλαράκης και στο βιβλίο του «Κύθηρα: Το μινωικό ιερό κορυφής στον Αγιο Γεώργιο στο Βουνό. Τα προανασκαφικά και η ανασκαφή», που εκδόθηκε πρόσφατα, μετά το θάνατό του.

Για πρώτη φορά μινωικές αρχαιότητες στα Κύθηρα επισημάνθηκαν από την αξέχαστη Σύλβια Μπέντον, το 1931-2, κυρίως όμως από την βρετανική ανασκαφή στο Καστρί, το 1963-5 από τους κ. Ν. Coldstream και G. Huxley. Τότε χαρακτηρίσθηκε το Καστρί ως η σημαντικότερη μινωική αποικία στο Αιγαίο. Το 1991, ο γνωστός αρχαιόφιλος και συγγραφέας, Άδωνις Κύρου, ειδοποίησε το ζεύγος Γιάννη και Έφης Σακελλαράκη, ότι στο ύψωμα Άγιος Γεώργιος στο βουνό κοντά στο Καστρί, στα Κύθηρα, επισήμανε την ύπαρξη χάλκινου ειδωλίου. Αμέσως πήγαν στα Κύθηρα και επισκέφθηκαν τον χώρο που ήρθαν στο φως τα ευρήματα, ο Γιάννης και η Έφη Σακελλαράκη και διαπίστωσαν «με την πρώτη ματιά» πως το σημείο που τους υποδείχθηκε ήταν σαφώς ιερό κορυφής του μινωικού συνοικισμού στο Καστρί, 4 χιλιόμετρα από αυτόν. Συγκέντρωνε μάλιστα όλα τα χαρακτηριστικά που θεωρούνται απαραίτητα για ένα ιερό κορυφής (ιερό που αποτελεί τον ιερό χώρο ενός οικισμού, στη συγκεκριμένη περίπτωση, του Καστριού): Είναι εύκολα προσιτό, βρίσκεται κοντά στον οικισμό, είναι σε θέση εξέχουσα, απ' όπου μπορεί κανείς να παρατηρήσει ολόγυρα και να έχει θέαση των περισσοτέρων σημείων του ορίζοντα. Έτσι δημιουργήθηκε η ιδέα της έρευνας στον Άγιο Γεώργιο στο βουνό, που φαινόταν να είναι το πρώτο μινωικό ιερό κορυφής έξω από την Κρήτη, στο Αιγαίο, δίπλα στην Πελοπόννησο (και μάλιστα στην Λακωνία). 

Η επιφανειακή έρευνα έδωσε «σημαντικά αρχαία». Κυρίως με χρήματα του ιδρύματος Κωστοπούλου, έγινε αρχικά το 1992 από τους Σακελλαράκη, μικρή ανασκαφική έρευνα καθώς και η πρώτη μεγάλη ανασκαφή το 1993. Η ομιλία του Γιάννη Σακελλαράκη αφιερώθηκε στο συμπόσιο αυτό της Οξφόρδης στον Σ. Χουντ, «τον πρώτο ερευνητή της μινωικής Κρήτης σήμερα (σ.σ. 1994)».

Η έρευνα στον Άγιο Γεώργιο στο βουνό, ύψους 350 μ. επιβεβαίωσε τη μινωική θρησκευτική επίδραση στο Αιγαίο. Η χρονολογία του ιερού η κύρια, είναι από την ΜΜΙΙΙ ως και την ΥΜΙ περίοδο. Σ' αυτά τα χρόνια τοποθετείται η άνθηση του ιερού, γιατί από τα δεδομένα της ανασκαφής φαίνεται πως η λατρεία στον χώρο συνεχίστηκε και αργότερα και μάλιστα και κατά τη χριστιανική περίοδο μέχρι σήμερα. Τα ευρήματα, τα κινητά (γιατί ακίνητα, δηλ. οικοδομήματα δεν βρέθηκαν), εκτός από μερικά κονιάματα - που σκέφθηκαν οι ανασκαφείς πως ίσως ανήκαν σε επιχρίσματα τοίχων, όπως είναι γνωστό από μινωικά ιερά κορυφής - είναι άφθονα.

Δεν φάνηκε παράξενο πως όλα τα είδη των ευρημάτων έχουν τα αντίστοιχα τους σε μινωικά ιερά κορυφής εκτός από το ότι βρέθηκε μεγάλος αριθμός χάλκινων ειδωλίων, ενώ στα κρητικά ιερά κορυφής, τα ειδώλια είναι κυρίως πήλινα.

Βρέθηκαν λοιπόν μια σειρά λίθινα αγγεία. Το σημαντικότερο εύρημα είναι ακέραιο λίθινο κοχλιάριο από μαύρο στεατίτη με εγχάρακτη επιγραφή στο χείλος του, που είναι η πρώτη μινωική επιγραφή στα Κύθηρα. Επίσης αποκαλύφθηκαν 10 δείγματα λίθινων αντικειμένων, κομμάτι από ορθογώνια τράπεζα προσφορών κ.λ.π.

Τυπικό εύρημα των μινωικών ιερών κορυφής είναι τα ειδώλια, συνήθως από πηλό και όχι από μέταλλο, όπως συνέβηκε στα Κύθηρα: ανθρώπινα ειδώλια, πήλινα ειδώλια ζώων. Σπουδαία είναι τα χάλκινα ανθρώπινα ειδώλια των λατρευτών που φθάνουν τον αριθμό των 56 (είναι αποσπασματικά ορισμένα). Ο αριθμός είναι τεράστιος, μια και σε σχετική μονογραφία της Ε. Σακελλαράκη, για τα χάλκινα ανθρώπινα ειδώλια στην Κρήτη, αναφέρονται 170 συνολικά, απ' όλα τα γνωστά μουσεία και τις ιδιωτικές συλλογές στον κόσμο.

 

Τα ειδώλια λατρευτών (δείτε πάνω σχετική φωτογραφία), είναι του τύπου με το δεξί χέρι στο μέτωπο, ανδρικά και γυναικεία (υπάρχουν πολλά μινωικά παράλληλα). Υπάρχουν και διάφορες παραλλαγές χειρονομιών, γνωστές από μινωικά ευρήματα στην Κρήτη. Μοναδικά είναι έξι χάλκινα αναθηματικά μέλη ειδωλίων (ως τώρα ήταν γνωστά μόνο πήλινα): είναι πόδια, χέρι αναθηματικό. Ακόμη σπανιότατο έλασμα σε σχήμα γυναίκας μια σειρά από αναθηματικά όπλα: μαχαίρι και άλλα ελασμάτινα λεπίδια με πολλά παράλληλα σε μινωικά ιερά κορυφής. Βρέθηκαν και κοσμήματα: χρυσό σκουλαρίκι και 4 χάντρες από φαγεντιανή, ορεία κρύσταλλο και σάρδιο σε αμιγές ΥΜΙ στρώμα. Ακόμη, ζεύγος μικρογραφικών πήλινων κεράτων καθιέρωσης κι ένας μικρός χάλκινος αναθηματικός πέλεκυς. το κατ' εξοχήν σύμβολο της μινωικής Κρήτης, με γνωστά παράλληλα από μινωικά ιερά κορυφής.

Ο πλούτος των ευρημάτων του ιερού κορυφής, που ανήκε στο Καστρί, έδειχνε, σύμφωνα με τη γνώμη του Γ. Σακελλαράκη, ότι το 1994 δεν είχε εξαντληθεί η έρευνα στο Καστρί. Αναμφίβολα το ιερό κορυφής ανήκει στο Καστρί, παρά τις ιδιορρυθμίες που παρουσιάζονται, όπως εξάλλου και σε άλλα ιερά κορυφής (π.χ. αρχιτεκτονικά στον Γιούχτα, φαλλοί στους Ατσιπάδες κ.ά.δ.). Στον Άγιο Γεώργιο στο Βουνό, είναι μοναδικός ο πλούτος των χάλκινων ευρημάτων, ενώ λείπουν από τα Κύθηρα τα πήλινα ειδώλια και μόνο σποραδικά εμφανίζονται ειδώλια ζώων, άφθονα στα κρητικά ιερά κορυφής. 

Γίνεται φανερό, σύμφωνα με την άποψη των Σακελλαράκη, ότι στον Άγιο Γεώργιο δεν υπήρχε γεωργοκτηνοτροφική οικονομία, όπως στα κρητικά ιερά. Πρέπει να προσέξει κανείς πως υπήρχε στα Κύθηρα άφθονη πορφύρα, που ασφαλώς θα υποκίνησε τους μινωίτες αποίκους στην εκμετάλλευση της (υπάρχουν ευρήματα πορφύρας στον Αγ. Γεώργιο). Πρέπει να εξακριβωθεί και εργαστηριακά η ύπαρξη λακωνικών μετάλλων στην αποικία και στο Ιερό. Στο τελευταίο εξάλλου ήρθαν στο φως ακατέργαστα κομμάτια χαλκού, χελώνες και αποχύματα. Από ευρήματα κνωσιακά βεβαιώνεται η εισαγωγή από την Λακωνική στην Κρήτη σπαρτιατικού βασάλτη και πορφυρίτη, που πολλά ακατέργαστα κομμάτια τους βρέθηκαν και στον Άγιο Γεώργιο του Βουνού. 

Εκτός από την ανασκαφή στο Ιερό έγινε παράλληλα και έρευνα υποβρύχια το 1943 στις ανατολικές ακτές των Κυθήρων και συγκεκριμένα στο χώρο από το ακρωτήριο Μοθωναίο ώς το ακρωτήριο Σουρούμι και των βραχονησίδων Δραγονέρας και Αντιδραγονέρας (επικεφαλής οι Δ. Κουρκουμέλης και Ν. Τσούχλος). Να σημειωθεί ότι 7 πυραμιδοειδείς άγκυρες λίθινες μεγάλων διαστάσεων, όλες στον ίδιο χώρο, βρέθηκαν στον ΒΑ κάβο της  Αντιδραγονέρας, πράγμα που δείχνει λιμενικές εγκαταστάσεις.

 

Τι δουλειά όμως έχει ένα μινωικό ιερό σε ένα νησί της Πελοποννήσου; 

Ο αρχαιολόγος δίνει μια ερμηνεία: «Το νησί των Κυθήρων, αποκομμένο από τον κορμό της Πελοποννήσου, αποτελούσε από τα προϊστορικά μέχρι και τα νεώτερα χρόνια, με το ασφαλές αγκυροβόλιο που διέθετε στον κόλπο του Αγ. Νικολάου (Αυλαίμονα), κομβικό σημείο στο Αιγαίο, στη διακίνηση ανθρώπων, ιδεών και αγαθών». Η θέση είναι μοναδικής στρατηγικής σημασίας για την εποπτεία του θαλάσσιου χώρου από την Πελοπόννησο μέχρι την Κρήτη. «Τα Κύθηρα φαίνεται πολύ παλιότερα, τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., ήταν το μήλο της έριδος μεταξύ Πελοποννήσου και Κρήτης. Μέχρι περίπου τα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. τα Κύθηρα ήταν μια σημαντική μινωική αποικία».

Η μινωική αποικία των Κυθήρων στο Καστρί είχε πρόσθετο στρατηγικό στόχο για τον έλεγχο των θαλασσινών δρόμων. Στις καθαρές μέρες φαίνονται από τον Άγιο Γεώργιο στο Βουνό τα Αντικύθηρα, τα Λευκά Όρη της Κρήτης και ο Ψηλορείτης. Και τα κρητικά ιερά κορυφής ελέγχουν τεράστιες αποστάσεις- εξάλλου αυτός ήταν κι ένας από τους λόγους υπάρξεως τους (ο Κύριος).

Τα Κύθηρα βρίσκονται σε στρατηγική θέση, σε φάση που και το αντίστοιχο Ιερό στον Γιούχτα ακμάζει. Στα τέλη της MM περιόδου περίπου, η λαϊκή λατρεία των Ιερών κορυφής γίνεται ανακτορική. Τότε γίνονται στο Αιγαίο, φαίνεται, και άλλα ιερά κορυφής: στον τρούλλο της Κέας, που θεωρήθηκε παρατηρητήριο (η ανασκαφή δεν είναι τελειωμένη αφού η κ. Αλίκη Μπικάκη βρήκε αργότερα χάλκινο ειδώλιο λατρευτή στην επιφάνεια).

ΠΗΓΕΣ:

Άρθρο της ΑΘΗΝΑΣ Γ. ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ με τίτλο: Οι Μινωικές επιδράσεις στο Αιγαίο (7.5.1994)

https://kythera.news/stratiotikos-chairetismos-se-minoika-eidolia-ton-kythiron/

https://el.wikipedia.org/wiki/Μινωικός_πολιτισμός