Λαοί που χάνονται
Όταν οι Τσιγγάνοι άρχισαν να μεταναστεύουν στην Ευρώπη, επωφελήθηκαν από τις συστατικές επιστολές του βασιλιά της Βοημίας και του πάπα Μαρτίνου Ε'. Τα σύνορα άνοιγαν εύκολα γι' αυτούς. Σιγά σιγά, υποχρεώθηκαν να υποταχθούν στους νόμους της χώρας όπου διέμεναν και μπορούσαν να αποκτήσουν θεωρημένες άδειες για να πάνε στο εξωτερικό. Οπωσδήποτε όμως οι Τσιγγάνοι παρέμεναν νομάδες στη χώρα της υποδοχής τους.
Τσιγγάνοι: αιωνίως αποδιοπομπαίοι τράγοι
Η δραματική ιστορία των Τσιγγάνων ακούγεται στη μουσική τους, διαβάζεται στα μάτια τους, χάνεται μέσα στο αίμα τους. Η τσιγγάνικη μουσική είναι ένα βιβλίο ανοιγμένο στο παρελθόν πρόκειται για ένα λαό που μιλάει. Παρ' όλα αυτά οι Τσιγγάνοι είναι κάτι πολύ διαφορετικό από τη μουσική τους, κάτι πολύ διαφορετικό από τον μύθο που έπλασαν γι' αυτούς οι ρομαντικοί και οι οπερέτες. Πέρα από μια στερεότυπη εικόνα, η ιστορία του τσιγγάνικου λαού υπήρξε χωρίς αμφιβολία μια από τις πιο τραγικές ιστορίες των νέων χρόνων.
Ήλθαν από τις Ινδίες
Οι Τσιγγάνοι είναι ινδικής καταγωγής και έφθασαν στη Δύση στις αρχές του 15ου αιώνα, ύστερα από μακρόχρονη μετανάστευση που άφησε ίχνη στη γλώσσα τους καθώς και στα ονόματα που τους έδωσαν οι Ευρωπαίοι. Εφοδιασμένοι με συστατικές επιστολές από τον βασιλιά της Βοημίας και τον πάπα Μαρτίνο Ε', οι Τσιγγάνοι έτυχαν στην αρχή καλής υποδοχής από την περίεργη και γοητευμένη Ευρώπη. Όμως, πολύ γρήγορα, ελήφθησαν τα πρώτα μέτρα αποπομπής τους (Λουκέρνη, 1471). Σ' «αυτή την κοινωνία που είχε ριζώσει σε μια χώρα μικρού και κλειστού ορίζοντα», οι Τσιγγάνοι ενοχλούσαν.
Σε μια Ευρώπη, που με πολύ κόπο κατάφερε να συνέλθει από τις πληγές της πανούκλας του 1348, οι Τσιγγάνοι προκαλούσαν φόβο. Η αναπάντεχη άφιξη τους, οι μυστικοπαθείς και μαγικές συνήθειες τους, η μυστηριώδης καταγωγή τους, η ολοκληρωτική πολιτική και θρησκευτική ανεξαρτησία τους, τους έκαναν ιδανικούς αποδιοπομπαίους τράγους μιας κοινωνίας που αναζητούσε νέα ταυτότητα. Μερικοί μάλιστα ιεροκήρυκες θεωρούσαν τους Τσιγγάνους προπομπούς του Αντίχριστου.
Η Ευρώπη εναντίον των Τσιγγάνων
ΣΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ
Μετά από λίγα χρόνια, ολόκληρη η Ευρώπη συμμάχησε εναντίον των Τσιγγάνων. Το 1504, ο Λουδοβίκος ΙΒ' διακήρυξε ότι ήταν ανεπιθύμητοι στο γαλλικό έδαφος. Το 1510, τους τιμωρούσαν με απαγχονισμό σε περίπτωση ανυπακοής. Το 1561, ο Κάρολος Θ' έστειλε τους άνδρες Τσιγγάνους στα κάτεργα και ξύρισε τα μαλλιά των γυναικών και των παιδιών. Πολύ γρήγορα, εξάλλου, άρχισαν να τους παίρνουν τα παιδιά, για να τα αναθρέψουν χριστιανικά, ενώ έκλειναν τις μητέρες σε άσυλα, όταν δεν τις σκότωναν αμέσως.
Οι Κάτω Χώρες οργάνωναν λαϊκό κυνήγι με κωδωνοκρουσίες... Στη Σύνοδο του Τριδέντου η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τους αποκήρυξε ως προδότες και ανυπότακτους. Η Ισπανία τους συνελάμβανε και τους εξόριζε μαζικά στις αποικίες της Αμερικής· το ίδιο έκαναν η Αγγλία και η Γαλλία. Το 1692, στη Βενετία, ελευθέρωναν τους κατάδικους εάν δέχονταν να κυνηγήσουν Τσιγγάνους. «Ο φόνος ενός Τσιγγάνου είναι αμαρτία που συγχωρείται». Το 1721, ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Κάρολος Στ' διέταξε την εξολόθρευση τους, δύο αιώνες πριν από το ολοκαύτωμα των Εβραίων.
Μια γενοκτονία που λησμονήθηκε
Ο 20ός αιώνας δεν καλυτέρευσε τη μοίρα των Τσιγγάνων. Στο εξής ήταν θύματα μιας πλαστής εικόνας που η Δύση πέταξε στα μούτρα της Ιστορίας, θύματα του τρομερού ατταβισμού των δυτικών λαών. Το 1908, ο Γάλλος πρωθυπουργός Κλεμανσώ έριξε ανάθεμα κατά των Τσιγγάνων. Το 1912, θεσπίσθηκε στη Γαλλία ένας νόμος ταπεινωτικός και ρατσιστικός: για κάθε τους μετακίνηση, οι Τσιγγάνοι έπρεπε να θεωρούν τις ταυτότητες τους στη Χωροφυλακή, ενώ ήταν δυνατό, ανά πάσα στιγμή, να υποβληθούν σε έλεγχο ή να φυλακισθούν. Ο νόμος αυτός καταργήθηκε το 1969... Στην Ελβετία, από το 1926 και μετά, η φιλανθρωπική οργάνωση «Προστασία της Νεότητας» οργάνωνε απαγωγές παιδιών Τσιγγάνων, μέσω του τμήματος της «Παιδιά των μεγάλων δρόμων». Τα έκλειναν σε ιδρύματα και τα τοποθετούσαν μετά σε οικογένειες ώστε να υιοθετηθούν και να αποξενωθούν από την πολιτιστική τους παράδοση. Πολλές νέες κοπέλες υποβάλλονταν σε στείρωση. Αυτές οι σκανδαλώδεις ενέργειες, που είχαν την υποστήριξη των αρχών, έπαψαν μόλις το 1973.
Το Τρίτο Ράιχ συγκεκριμενοποίησε, πέραν πάσης προσδοκίας, όλες τις προσπάθειες των περασμένων αιώνων. Όπως οι Εβραίοι, έτσι και οι Τσιγγάνοι, υπήρξαν τα δηλωμένα θύματα των ρατσιστικών νόμων. Με τη διαφορά όμως ότι οι Τσιγγάνοι κατόρθωναν καμιά φορά να αποφύγουν τη σύλληψη: παλιά συνήθεια των νομαδικών λαών. Πολλοί Τσιγγάνοι υπηρέτησαν την Αντίσταση χάρη στη γνώση του εδάφους, χάρη στο ανεξάρτητο πνεύμα τους καθώς και στην άγνοια της ταυτότητας τους από τα διάφορα κράτη. Παρ' όλα αυτά, 500.000 έως 800.000 Τσιγγάνοι χάθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου: Άουσβιτς, Νταχάου, Μπούχενβαλντ... Η Γαλλική Δημοκρατία επίσης δεν τήρησε καλή στάση έναντι των Τσιγγάνων. Χωρίς να περιμένει την άφιξη των Γερμανών και πριν από τους ρατσιστικούς νόμους του Βισύ, η Γαλλική Κυβέρνηση, από τον Απρίλιο 1940, είχε διατάξει τον περιορισμό των Τσιγγάνων σε απομακρυσμένες περιοχές.
Πολλές φορές η επέμβαση του γαλλικού πληθυσμού επέτρεψε τη σωτηρία των Εβραίων, οι Τσιγγάνοι όμως δεν δέχθηκαν ποτέ καμιά βοήθεια: ήταν μόνοι, εγκαταλειμμένοι στον τρομακτικό μηχανισμό της ανθρώπινης ντροπής και ατίμωσης. Τελικά, η κυβέρνηση του Βισύ συνέχισε απλώς ό,τι είχε αρχίσει η Γαλλική Δημοκρατία. Για πολλά χρόνια, η γενοκτονία των Τσιγγάνων είχε σβηστεί από τις σελίδες της Ιστορίας: ο λαός αυτός δεν διέθετε καμιά δομή ώστε να μεταδώσει την ανάμνηση του «shoah» του (θυσία). Σήμερα επιτέλους, η αποκατάσταση έχει αρχίσει. Με την πτώση του κομμουνισμού στις Ανατολικές χώρες της Ευρώπης, εκατοντάδες χιλιάδες τσιγγάνοι, που ο Στάλιν είχε εξαναγκάσει σε μόνιμη εγκατάσταση, ξεριζώθηκαν, βορά της μνησικακίας των αυτοχθόνων.
Η οικονομική κρίση και η απώλεια ορισμένων ηθικών αξιών ωθούν τους απροσανατόλιστους πληθυσμούς σε εκδηλώσεις επιθετικότητας εναντίον των πιο αδύνατων, των περιθωριακών, δηλαδή των Τσιγγάνων που, ακόμη μια φορά, παίζουν τον τραγικό ρόλο των αποδιοπομπαίων τράγων.
Ένα αβέβαιο μέλλον
Οι Ρομ, οι Τσιγγάνοι της Ρουμανίας, φεύγουν κατά χιλιάδες από τη χώρα αυτή, και απωθούνται προς τα σύνορα με τη Γερμανία, που δεν ξέρει πια πώς να αντιμετωπίσει τα σχετικά με την επανένωση της προβλήματα.
Αλλά ούτε η Γαλλία δεν μπορεί να δεχθεί αυτούς τους πρόσφυγες, γιατί είναι επιβαρυμένη, εδώ και πολύ καιρό, με τους απόκληρους της Ευρώπης και της Βόρειας Αφρικής. Όμως είναι πολλοί αυτοί που καταφεύγουν στη Γαλλία: λαθρομετανάστες σε αυτοσχέδιες κατασκηνώσεις, με σαπισμένα τροχόσπιτα, φωνάζουν την απελπισία τους στο μετρό του Παρισιού.
Σήμερα οι Τσιγγάνοι χάνουν σιγά σιγά τον νομαδικό χαρακτήρα τους. Στη Γαλλία, το ένα τρίτο μόνο περιπλανάται όλο τον χρόνο. Οι Τσιγγάνοι έχουν εγκατασταθεί μόνιμα, δηλαδή περιθωριοποιηθεί, στο όνομα της προόδου.
Στις Ανατολικές χώρες, το πρόβλημα είναι σοβαρό. Διωγμένοι από τους αυτόχθονες πληθυσμούς, απωθούνται προς τα σύνορα με τη Δύση. Μόνη λύση να πάρουν την τύχη στα χέρια τους. Έχουν ήδη εμφανισθεί πολλές τσιγγάνικες οργανώσεις. Στο Κοινοβούλιο της Ρουμανίας έχει εκλεγεί ένας Τσιγγάνος βουλευτής, στην Ουγγαρία δύο. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, όπου υπήρχαν άλλοτε «ευτυχισμένοι Τσιγγάνοι», βρίσκονται στο επίκεντρο μιας σύγκρουσης που δεν τους αφορά. Καθώς ανήκουν στη μια ή στην άλλη πλευρά, οι οικογένειες διαλύονται, τα μίση εντείνονται. Πολλοί προσπαθούν να φύγουν.
Το μέλλον διαγράφεται δύσκολο για ένα λαό που παραμένει, ό,τι κι αν πούμε, ένας από τους αποδιοπομπαίους τράγους για τη Δύση που βρίσκεται σε περίοδο κρίσης. Παρ' όλα αυτά, υπάρχει ακόμη ελπίδα, χάρη στις διεθνείς οργανώσεις και στη θρησκευτική πνοή που εμψυχώνει τους Τσιγγάνους, κυρίως όμως χάρη στην αίρεση της Πεντηκοστής της Εκκλησίας των Μεθοδιστών Διαμαρτυρομένων, στην οποία ανήκουν οι Τσιγγάνοι κατά 50%.
Τουλάχιστον ας γίνουν απλώς αποδεκτοί σαν ανθρώπινα όντα, σαν πολιτιστική παράδοση.
JΕRΟΜΕ ΒΙΜΒΕΝΕΤ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ
ΙΑΝ.1994
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου