ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΤΟΛΟ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ ΣΤΟ ΑΚΤΙΟ
Έρευνες για τον αιγυπτιακό στόλο στη ναυμαχία του Ακτίου
ΕΤΟΣ 31 π.Χ. Στο Άκτιο, στο στενό θαλάσσιο πέρασμα στην είσοδο του Αμβρακικού Κόλπου, τα σύννεφα της μάχης απλώνονται βαριά. Σε δύο χιλιόμετρα πλάτος, στη θάλασσα, συγκρούονται δύο ισχυροί στόλοι της εποχής. Ο ρωμαϊκός υπό τον Οκτάβιο και ο στόλος της Αιγύπτου που διοικούν η βασίλισσα Κλεοπάτρα και ο Μάρκος Αντώνιος. Σήμερα, 2.092 χρόνια μετά την ήττα των Αιγυπτίων, η αρχαιολογική έρευνα αναζητεί τα ίχνη του στόλου προκειμένου να γνωρίσει περισσότερα για την εποχή εκείνη. Η πολυπόθητη επισήμανση των λειψάνων της ναυμαχίας χαρακτηρίστηκε ως μεγάλης σημασίας έρευνα για την υποβρύχια αρχαιολογία.
Η απόφαση για τη διεξαγωγή ανασκαφών στον θαλάσσιο χώρο κοντά στο Άκτιο, οροθετεί μια σειρά ερευνών, με κύριο στόχο την ανακάλυψη των χάλκινων εμβόλων που έφεραν τα πλοία της εποχής στην πλώρη τους και με τα οποία εμβόλιζαν τα αντίπαλα σκάφη.
Ας ξεκινήσουμε όμως από τη ναυμαχία του Ακτίου που θεωρείται από τις πλέον αποφασιστικές της εποχής και που το αποτέλεσμα της σηματοδότησε την πορεία των γεγονότων. Ο στόλος του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας που αριθμούσε περίπου 500 πλοία, κατέπλευσε στις ακτές της Πρέβεζας όπου συνάντησε τον ρωμαϊκό στόλο του Οκτάβιου. Ο νικητής θα είχε τον έλεγχο των θαλασσίων οδών της Μεσογείου.
Από την αρχή η σύγκρουση ήταν σκληρή, όμως ο ρωμαϊκός στόλος αποδείχθηκε πιο σθεναρός και επικράτησε. Ο Μάρκος Αντώνιος, του οποίου ο στρατός είχε ήδη εξασθενίσει από τις αρρώστιες και τις κακουχίες, προσπάθησε να διαφύγει με όλο τον στόλο του, αλλά ο Οκτάβιος απέκλεισε την έξοδο, εγκλωβίζοντας τον αντίπαλο του στα στενά της Πρέβεζας.
Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, τα ογκώδη σκάφη του Αντωνίου προσπάθησαν να εμβολίσουν τα ρωμαϊκά. Όμως η προσπάθεια έμεινε άκαρπη. Τα πλοία του Οκτάβιου ήταν πιο γρήγορα και ευέλικτα και κατάφεραν να σχηματίσουν κλοιό. Συγχρόνως άλλα πιο μικρά πλοία σε τρεις ή τέσσερις συστάδες, χρησιμοποιούσαν φλογοβόλα, το τρομερό όπλο της εποχής.
Την ίδια στιγμή η Κλεοπάτρα κατάφερε με εξήντα πλοία της να διασπάσει τον κλοιό και να δραπετεύσει στο Ιόνιο Πέλαγος. Όταν ο Αντώνιος την είδε να φεύγει, την ακολούθησε με ένα μικρό αλλά γρήγορο πλοίο. Η ναυμαχία είχε κλίνει οριστικά προς την πλευρά του Οκτάβιου. Μέσα σε λίγες ώρες ολόκληρος ο πτολεμαϊκός στόλος είχε ηττηθεί από τον ρωμαϊκό. Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης ουσιαστικά έθετε τέλος στη μακεδόνικη δυναστεία της Αιγύπτου και άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Ρώμης, αφού τώρα δεν είχε κάποιον μεγάλο αντίπαλο για την κυριαρχία του κόσμου.
Στους αιώνες που ακολούθησαν πολλά άλλαξαν, όμως στα στενά της Πρέβεζας τα λείψανα της ναυμαχίας, τα ίχνη του αιγυπτιακού στόλου, εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί. Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες, ο εντοπισμός, η ανακάλυψη ενός πλοίου της ναυμαχίας του Ακτίου, θα αποτελούσε το σημαντικότερο εύρημα ζωής ενός αρχαιολόγου ή ενός μελετητή της αρχαίας ελληνικής ναυπηγικής.
Παράλληλα ο στόχος αυτός θεωρείται σχεδόν ανέφικτος διότι τα αρχαία πολεμικά πλοία ήταν ελαφράς κατασκευής και δεν μετέφεραν έρμα ή άλλο φορτίο που θα τα παρέσυρε στον βυθό, όπως συνέβαινε με τα εμπορικά πλοία. Μοναδικό τμήμα του σκάφους το οποίο βυθιζόταν μαζί με ελάχιστο τμήμα της πλώρης, ήταν το χάλκινο έμβολο.
Όμως μέχρι σήμερα έχει ανακαλυφθεί μόνο ένα τέτοιο χάλκινο έμβολο πριν μερικά χρόνια,στον θαλάσσιο βυθό κοντά στο Ισραήλ. Ανασύρθηκε και σήμερα εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο της Χάιφας. Το έμβολο ζυγίζει 465 κιλά και ανήκε σε πολυήρη κανονικού μεγέθους του βασιλιά Πτολεμαίου Ε' ή Στ' της Αιγύπτου (204-167 π.Χ.).
Η υποθαλάσσια έρευνα στο Άκτιο αποσκοπεί στην επισήμανση κάποιων τέτοιων εμβόλων, καθώς βεβαίως και κάθε άλλου αντικειμένου που μπορεί να προέρχεται από τη ναυμαχία. Το σημαντικότερο μέχρι σήμερα εύρημα από το Άκτιο είναι ένα χάλκινο κράνος. Πρόκειται για μακεδόνικου τύπου κράνος -της δυναστείας των Πτολεμαίων - από τον στρατό της Κλεοπάτρας, που ανακάλυψε τυχαία ένας ψαράς.
Όσον αφορά για έμβολα είναι δύσκολο καταρχήν να φανταστεί κανείς τον αριθμό τους. Καθώς φαίνεται, ο Οκτάβιος κατέβαλε προσπάθειες για τη διάσωση των εμβόλων μετά τη ναυμαχία, αφού τότε είχαν πολύ μεγάλη αξία ως μέταλλο. Όπως αναφέρουν αρχαίοι συγγραφείς, ο Οκτάβιος αιχμαλώτισε περίπου 300 πλοία. Το μνημείο που ανήγειρε στη Νικόπολη, προς ανάμνηση της νίκης του, έφερε 30 έμβολα ενσωματωμένα σε έναν τοίχο, δηλαδή το 1/10 (τη δέκατη) των λαφύρων, όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη. Οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν ότι στην περιοχή της ναυμαχίας όπου συμμετείχαν περισσότερα από 600 πλοία και όπου ο κύριος τρόπος πολεμικής επίθεσης ήταν η χρήση φλογοβόλων, παράλληλα με τον εμβολισμό, θα πρέπει να έχουν βυθιστεί περισσότερα από 50 έμβολα.
Ο θαλάσσιος χώρος γύρω από τον οποίο θα είναι θαμμένα είναι τα στενά του Ακτίου που έχουν πλάτος δύο χιλιόμετρα. Ο Οκτάβιος, έχοντας αποκλείσει την έξοδο στον Αντώνιο, με 400 πλοία σε απόσταση 30 μέτρων το ένα από το άλλο, σχημάτισε μια σειρά μήκους 12 χιλιομέτρων με ακτίνα δράσης πέντε χιλιόμετρα. Συμπερασματικά η περιοχή της υποβρύχιας έρευνας οροθετείται μεταξύ των ακρωτηρίων Μύτικα προς βορρά και Τυράπετρα της νήσου Λευκάδας προς τον νότο.
Η αρχαιολογική έρευνα άρχισε το καλοκαίρι του 1994. Αποτελεί συνεργασία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων με το εργαστήριο θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών και με τα αμερικανικά Πανεπιστήμια του Μαϊάμι και Νότιας Φλώριδας.
Στόχος είναι ο εντοπισμός μεγάλων μεταλλικών, μη σιδηρούχων, αντικειμένων. Στην υπηρεσία της αρχαιολογίας τίθενται η νέα τεχνολογία και ένας υπερσύγχρονος εξοπλισμός με πειραματικό ηλεκτρομαγνητικό ανιχνευτή μη σιδηρούχων μετάλλων, δορυφορικό σύστημα προσδιορισμού θέσεων, ηχοβολιστικό πλευρικής σάρωσης τηλεκατευθυνόμενο υποβρύχιο, διαφορικό δορυφορικό σύστημα με ναυτιλιακούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές κ.ά.
Η έρευνα στο μέλλον ενδεχομένως να επεκταθεί και στην ξηρά, αφού οι γεωλογικές μεταβολές που έχουν συμβεί στο πέρασμα του χρόνου μπορεί να έχουν μεταφέρει εκεί ένα μέρος των αντικειμένων που απέμειναν από τη ναυμαχία του Ακτίου. Η σκαπάνη και η έρευνα στον βυθό ίσως φέρουν στο φως ίχνη από τον περίφημο στόλο της Κλεοπάτρας, της περήφανης βασίλισσας του Νείλου.
Τα Rostra, μνημείο της αρχαίας Ρώμης. Οι "θήκες" για τα έμβολατρόπαια φαίνονται κάτω αριστερά στην εικόνα
Το μνημείο του Αυγούστου στην Νικόπολη
Στους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς ήταν ήδη γνωστό από τον Δίωνα Κάσσιο ότι «ο Οκταβιανός ανήγειρε Μνημείο το οποίο κόσμησε με τα χάλκινα έμβολα των αιχμαλωτισθέντων πλοίων, στον χώρο όπου είχε στρατοπεδεύσει». Επίσης ο Στράβων μνημονεύει τον λόφο της Σμυρτούλας, ως «ιερό λόφο του Απόλλωνα».
Πριν από εκατό περίπου χρόνια, περίπου 1.500 μέτρα βόρεια από τη Νικόπολη, σε μια πλαγιά κάτω από τους λόφους της σημερινής κοινότητας Νικόπολη (Σμυρτούλα) βρέθηκε το κρηπίδωμα του Βωμού -ή Μνημείου- του Αυγούστου, πού χτίστηκε αφιερωμένο στους θεούς Άρη και Ποσειδώνα. Το Μνημείο ανασκάφτηκε το έτος 1911 από τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δυστυχώς τα Ιταλικά στρατεύματα λεηλάτησαν τον χώρο αυτό, είτε με σκοπό την κατασκευή οχυρωματικών έργων στον λόφο, είτε με σκοπό την αρχαιοκαπηλία.
Πέραν αυτού, πολλές αμμοληψίες πού έγιναν στην περιοχή, είχαν ως αποτέλεσμα να υποστεί καθίζηση όλο το Μνημείο. Πρόσφατα, τα έτη 1995-2007, με τη χρηματοδότηση Ευρωπαϊκών προγραμμάτων όπως το Interreg ΙΙ, η ΙΒ' Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων υπό την εποπτεία του καθηγητή Δρ. Κων. Ζάχου πραγματοποίησε στο Μνημείο Αυγούστου έργα ανασκαφών, αναστήλωσης και τεκμηρίωσης.
Το Μνημείο Αυγούστου ήταν κτίριο μήκους 62 μ. και πλάτους 45 μ. όπου ο Αύγουστος είχε δώσει εντολή να τοποθετηθούν, σε ειδικά λαξευμένες «θήκες», 36 πραγματικά ακρόπρωρα (έμβολα) διαφόρων μεγεθών από πλοία της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου. Τα έμβολα αυτά έχουν συληθεί ή αφαιρέθηκαν μεταγενέστερα για να κοπούν νομίσματα ή να κατασκευασθούν άλλα μεταλλικά αντικείμενα, επί Θεοδοσίου. Σύμφωνα με αρχαίες πηγές η διακόσμηση μνημείων με έμβολα πλοίων ύστερα από νικηφόρα ναυμαχία αποτελούσε παλαιά συνήθεια των Ρωμαίων. Το πιο φημισμένο μνημείο αυτού του είδους ήταν το βήμα της Αγοράς (Forum) στην Αρχαία Ρώμη γνωστό ως Rostra (έμβολοι). Το μνημείο αυτό, που είχε ανακαινισθεί πολλές φορές και είχε μετακινηθεί από την αρχική του θέση, έφερε δύο παράλληλες σειρές εμβόλων.
Επίσης πέραν του Μνημείου Αυγούστου πού είχε 36 έμβολα, υπάρχουν αρχαίες πηγές πού αναφέρουν ότι έμβολα από τη Ναυμαχία του Ακτίου τοποθετήθηκαν από τον Αύγουστο και μπροστά από τον Ναό του Ιουλίου Καίσαρα στη Ρώμη (Rostra Aedis Divi Julii).
ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ Τ.307/1994
https://el.wikipedia.org/wiki/Ναυμαχία_του_Ακτίου
https://navaldefence.gr/31-09-02-bc-aktion-battle/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου