Το Κίεβο της ειρήνης και του πολέμου

 

Το άγαλμα του έφιππου Κοζάκου ήρωα Bohdan Khmelnitsky.

Το Κίεβο της ειρήνης και του πολέμου

Κίεβο η πόλη με τους χρυσούς τρούλους

Η αρχοντική πρωτεύουσα της Ουκρανίας, με τους χρυσούς τρούλους των ναών της και την πλούσια ιστορία της, είναι μια καταπράσινη πόλη νωχελικά απλωμένη στις όχθες του Δνείπερου, που τα τελευταία χρόνια έχει καταφέρει να μας είναι γνωστή όχι για τα θαυμάσια τουριστικά της μέρη αλλά για τον πόνο και την καταστροφή που υφίσταται από ένα παράλογο πόλεμο.

Η Ουκρανία, ως γνωστόν, είναι μια χώρα με πλούσιο εθνικό-λαϊκό πολιτισμό, που ξέρει να συντηρεί μέσα στον χρόνο τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις και τις ποικίλες εκφάνσεις της τοπικής λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Σύμφωνα λοιπόν με μια ουκρανική παράδοση, οι ιδρυτές του Κιέβου ήταν τρία αδέλφια, που ο καθένας έκτισε τον δικό του οικισμό σε διαφορετικό λόφο. Με την πάροδο του χρόνου, οι τρεις οικισμοί ενώθηκαν και η μικρή πόλη που προέκυψε πήρε την ονομασία της από το όνομα του μεγαλύτερου αδελφού, του Κίε.

Κάπως έτσι θέλει η λαϊκή αφήγηση να ξεκινά τη ζωή της η θαυμαστή παραποτάμια ουκρανική πρωτεύουσα, που υπήρξε για αιώνες το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο της Ουκρανίας και διετέλεσε την πνευματική πρωτεύουσα των Ρώσων - δεν είναι τυχαίο που το Κίεβο αποκαλείται απλά «Η Μητέρα των Ρώσικων Πόλεων».

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει φυσικά και η Ιστορία, που στηρίζεται σε αληθινά, τεκμηριωμένα γεγονότα. Έτσι, στα ιστορικά κιτάπια το Κίεβο εμφανίστηκε στα μέσα περίπου του 6ου αιώνα μ.Χ., όταν σλαβικά φύλα κατέφθασαν στις όχθες του ποταμού Δνείπερου και εγκαταστάθηκαν εδώ.

 

Ο ποταμός ΔΝΕΙΠΕΡΟΣ είναι πλωτός και διαρρέει το Κίεβο

 

Ιερό σταυροδρόμι

Επιλεγμένο για την εξαιρετική γεωγραφική τοποθεσία του, το Κίεβο σύντομα εξελίχθηκε σ' ένα σημαντικό σταυροδρόμι που ένωνε τη Βόρεια Ευρώπη με το Βυζάντιο. Η υδάτινη αρτηρία του Δνείπερου έμελλε να γίνει ο ομφάλιος λώρος μεταξύ των δύο κόσμων και πολιτισμών, ενώ ο χριστιανισμός και η ορθόδοξη πίστη βοήθησαν το Κίεβο να καταστεί γρήγορα μια ισχυρή και ανεξάρτητη πόλη που μάλιστα στο απόγειο της δόξας του (10^ο-11^ο αιώνα) φιλοξενούσε περισσότερες από 400 λαμπρές ορθόδοξες εκκλησίες.

Ένα μικρό δείγμα από τον τεράστιο υλικό και ιστορικό πλούτο εκείνης της ένδοξης εποχής» αποτελούν σήμερα οι μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και τα μοναστήρια που συναντάει κανείς σχεδόν παντού στην ουκρανική πρωτεύουσα. Διάσπαρτοι στα όρια της παλαιάς πόλης, οι εμβληματικοί ναοί του Κιέβου συνιστούν εξαίσια δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής», που συνδυάζουν αρμονικά την πρώιμη ρωσοβυζαντινή αρχιτεκτονική με τον μπαρόκ ρυθμό του 18ου αιώνα.

Αυτός είναι άλλωστε ο κυριότερος λόγος που το Κίεβο προβάλλεται ως ο ιδανικός προορισμός για τους οπαδούς του... θρησκευτικού τουρισμού. Με τέσσερις περίλαμπρες ορθόδοξες εκκλησίες (Αγία Σοφία, Άγιος Ανδρέας, Άγιος Μιχαήλ και Μονή Λαύρας των Σπηλαίων), ο επισκέπτης θα θυσιάσει τον περισσότερο χρόνο του θαυμάζοντας υπέροχες αγιογραφίες και χρυσούς τρούλους.

Το Κίεβο, ωστόσο, δεν είναι αποκλειστικά και μόνο εκκλησιαστικά μνημεία και θρησκευτική κληρονομιά. Κτισμένη πάνω σε ήρεμους λόφους με προσανατολισμό προς τον Δνείπερο, η ουκρανική πρωτεύουσα έχει έντονη οικονομική και κοινωνική ζωή και διαθέτει μια γοητευτική πολεοδομική όψη, η οποία «ενισχύεται» από τα δεκάδες κατάφυτα και γαλήνια πάρκα, τα πλούσια περιαστικά δάση και τα ασάλευτα νερά του ποταμού Δνείπερου.

Μέσα σ' αυτό το άκρως λυρικό και ποιητικό περιβάλλον, κρατικά κτίρια σοβιετικής αρχιτεκτονικής, πολύβουες κεντρικές πλατείες, καθεδρικοί ναοί, ανηφορικά καλντερίμια, ιστορικά μνημεία, δενδροφυτεμένες λεωφόροι και παραποτάμιες αριστοκρατικές γειτονιές «αναδύονται» με τρόπο μαγευτικό και αναδεικνύουν στη ματιά του επισκέπτη μια καταπράσινη ανατολικοευρωπαϊκή πολιτεία με έντονη πολιτιστική και πνευματική λάμψη.

 

Η εκκλησία του Αγίου Αν­δρέα ανεγέρθηκε από την αυτοκράτειρα Ελισάβετ, σε σχέδια του Ιτα­λού αρχιτέκτο­να Μπαρτολομέο Ραστρέλι.

 

Η θρησκευτική πρωτεύουσα της Ανατολικής Ευρώπης

Αν και υπάρχουν ενδείξεις πως η ευρύτερη τοποθεσία του Κιέβου κατοικούνταν από την Παλαιολιθική εποχή, ο συστηματικό» εποικισμός της περιοχής ξεκίνησε τον 6ο μ.Χ. αιώνα, με την άφιξη σλαβικών φυλών.

Έτος ορόσημο στη μετέπειτα ιστορική διαδρομή της παραποτάμιας πολιτείας αποτέλεσε το 988, όταν οι κάτοικοι της ασπάστηκαν την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία. Το Κίεβο δεν άργησε να γίνει το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο της Ανατολικής  Ευρώπης προσελκύοντας χιλιάδες προσκυνητές, ενώ οι εμπορικές συναλλαγές με τους Βυζαντινούς «απογείωσαν» την πόλη του Δνείπερου, που εξελίχθηκε σ' έναν σπουδαίο εμπορικό και οικονομικό κόμβο και διετέλεσε πρωτεύουσα του κράτους των Ρως. Η εποχή της μεγάλης ακμής του Κιέβου είχε μόλις ξεκινήσει.

Με εντυπωσιακούς καθεδρικούς ναούς, ισχυρές αμυντικές οχυρώσεις, εμπορικές αγορές και δρόμους γεμάτους ζωή, το Κίεβο ήταν πλέον μια πλούσια πολιτιστική-θρησκευτική πρωτεύουσα της Ανατολικής Ευρώπης, που ανταγωνιζόταν ακόμη και την Κωνσταντινούπολη.

 

Η Χρυσή Πύλη χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και κατασκευάστηκε από τον πρίγκιπα Γιαροσλάβο τον Σοφό.

 

Επιδρομές και επαναστάσεις

Κάπου εδώ όμως, γύρω στο 1240, εμφανίστηκαν οι Μογγόλοι - όχι φυσικά με τις καλύτερες προθέσεις. Οι αιμοσταγείς επιδρομείς της ασιατικής στέπας ισοπέδωσαν την πόλη, προκαλώντας» μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην παγκόσμια πολιτιστική ιστορία. Οι Μογγόλοι παρέμειναν τα αφεντικά της πόλης μέχρι το 1362, όταν και τα ηνία της εξουσίας πέρασαν στους Λιθουανούς. Ακολούθησε μια ταραχώδης ιστορική διαδρομή με πολλές ανατροπές και εξελίξεις. Τους Λιθουανούς διαδέχτηκαν οι Πολωνοί (1569), ενώ οι Ρώσοι ενσωμάτωσαν το Κίεβο στη Ρωσική Αυτοκρατορία το 1686. Στα τέλη του 19ου αιώνα, μια δεύτερη περίοδο ακμής ξεκίνησε για την πόλη του Δνείπερου, όταν αναδείχθηκε σε σημαντικό κέντρο της ρωσικής βιομηχανικής επανάστασης.

Το Κίεβο συμμετείχε ενεργά στην Οκτωβριανή Επανάσταση (1917) και το 1934 -με τον σχηματισμό της Σοβιετικής Ένωσης- πήρε τη θέση της πόλης Kharkiv ωw πρωτεύουσα της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν το Κίεβο για περίπου δύο χρόνια (1941-1943). Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, η πόλη υπέστη σοβαρές καταστροφές και πάνω από 200.000 κάτοικοι της σκοτώθηκαν, καθώς οι ναζί προέβησαν σε μαζικές σφαγές και εκτελέσεις. Μετά το τέλος του πολέμου, το Κίεβο ανοικοδομήθηκε, παίρνοντας και πάλι τη θέση του ανάμεσα στις σημαντικότερες πόλεις της Σοβιετικής Ένωσης - μετά τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη, ήταν η τρίτη σπουδαιότερη πόλη της ΕΣΣΔ στη μεταπολεμική εποχή.

Μετά τη διάσπαση και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ (1991), το Κίεβο ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της ανεξάρτητης Ουκρανίας. Το 2017, με πληθυσμό περίπου 2.650.000 κατοίκους εκτός από κέντρο πολιτισμού των Ουκρανών, αποτελεί επίσης το σημαντικότερο συγκοινωνιακό και εμπορικό-αγροτικό κέντρο της χώρας, με παράδοση στη βαριά βιομηχανία.

 

Βόλτα στα σοκάκια των θρύλων

Ένα καλό σημείο για να ξεκινήσετε την περιήγηση σας στην αρχόντισσα του Δνείπερου είναι η Άνω Παλαιά Πόλη (γνωστή ως Verkhny Gorod), που απλώνεται βορειοανατολικά της κεντρικής λεωφόρου  Volodymyrska. Για αρχή, επισκεφθείτε τη Χρυσή Πύλη (Zoloti Vorota), που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα μνημεία που υπάρχουν σ' αυτήν την περιοχή της πρωτεύουσας. Η Χρυσή Πύλη, από τα ελάχιστα οχυρωματικά έργα που έχουν διασωθεί σήμερα, κατασκευάστηκε από τον πρίγκιπα Παροσλάβο τον Σοφό (1017-1024) και αποτελούσε την κύρια πύλη εισόδου στο Κίεβο.

Λίγα μόνο βήματα χωρίζουν τη Χρυσή Πύλη από τον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας  (Sobor Sviatoyi Sofiyi).Εργο -κι αυτό- του πρίγκιπα Γιαροσλάβου του Σοφού (ο ίδιος είναι θαμμένος μέσα στην εκκλησία), η εκκλησία έχει 13 εξαίσιους τρούλους, που συμβολίζουν τον Χριστό και τους μαθητές του. Ο Παροσλάβος έκτισε την εκκλησία της Αγίας Σοφίας σε ανάμνηση της νίκης του ενάντια των Πετσενέγων και της έδωσε το όνομα της αντίστοιχης της Κωνσταντινούπολης. Για πολλούς αιώνες, η εκκλησία της Αγίας Σοφίας αποτελούσε ιερό τόπο προσκυνήματος στην ευρύτερη περιοχή. Στο εσωτερικό της εκκλησίας, που είναι διακοσμημένο με υπέροχες τοιχογραφίες, μωσαϊκά και χρυσά σκαλισμένα τέμπλα, λειτούργησε η πρώτη Βιβλιοθήκη και το πρώτο Σχολείο της πόλης.

 

Ουκρανές με παραδοσιακές ενδυμασίες  (φώτο: © Anna Senik)

Παραδόσεις και μύθοι

Μέσα στο κτιριακό συγκρότημα της Αγίας Σοφίας λειτουργεί επίσης ένα ενδιαφέρον μουσείο με σπάνιους εκκλησιαστικούς και αρχαιολογικούς θησαυρούς, ενώ στον προαύλιο χώρο κυριαρχεί η πανύψηλη «κορμοστασιά» ενός τετραώροφου (76 μ. ύψος) κωδωνοστασίου (1744-1752). Το 1990 η Αγία Σοφία ανακηρύχθηκε Μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της  UNESCO..

Αφού φωτογραφηθείτε στην πλατεία Καθεδρικού, μπροστά στο άγαλμα του έφιππου Κοζάκου ήρωα Bohdan Khmelnitsky, περπατήστε κατόπιν μέχρι το κοντινό μοναστηριακό συγκρότημα του Αγίου Μιχαήλ  (Mykhailivsky Zolotoverkhyi). Κτισμένο τον 12ο αιώνα (1108-1113), το μοναστήρι του Αγίου Μιχαήλ σώθηκε από τις επιδρομές των Μογγόλων, των Πολωνών και των Λιθουανών, για να καταστραφεί όμως με τον πιο άδοξο τρόπο από τους Σοβιετικούς το 1934-35.

Με επτά χρυσούς τρούλους, εξωτερικό μπαρόκ διάκοσμο και υπέροχες τοιχογραφίες, το μοναστήρι του Αγίου Μιχαήλ δικαίως θεωρείται σήμερα από τα πιο αναγνωρίσιμα θρησκευτικά αξιοθέατα της πόλης. Η τωρινή αρχιτεκτονική μορφή του είναι σε ουκρανικό μπαρόκ του 18ου αιώνα, ενώ στους χώρους του μοναστηριακού συγκροτήματος λειτουργούν παράλληλα η Θεολογική Ακαδημία και το Μουσείο Εκκλησιαστικής και Κοινωνικής Ζωής των Ουκρανών.

Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, εκεί που βρίσκεται τώρα ο Δνείπερος, υπήρχε θάλασσα. Όταν ο Άγιος Ανδρέας επισκέφθηκε το Κίεβο, ακούμπησε τον σταυρό του στο σημείο που είναι κτισμένη σήμερα η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα και η θάλασσα χάθηκε μεμιάς. Κάτω όμως από τους λόφους του Κιέβου υπάρχουν ακόμα τα νερά της θάλασσας, που θα πλημμυρίσουν την πόλη όταν χτυπήσει η πρώτη καμπάνα της εκκλησίας.

Έτσι εξηγεί ο λαϊκός μύθος τον λόγο που η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα (Anariyivska Tserkva)δεν έχει καμπάνες. Από τα πιο πολυφωτογραφημένα κτίρια μπαρόκ ρυθμού στην Ουκρανία, ο Άγιος Ανδρέας ανεγέρθηκε από την αυτοκράτειρα Ελισάβετ (1749-1754), σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Μπαρτολομέο Ραστρέλι. Κτισμένος σε μια καταπράσινη περιοχή με πανοραμική θέα, ο κομψός ναός του Αγίου Ανδρέα, μ' έναν κεντρικό τρούλο και πέντε χαμηλότερους, αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα για την πόλη του Κιέβου.

 

 

Το Κίεβο του πολέμου

Στο πλαίσιο της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία το 2022 οι ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν ταχύτατα το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου από τα σύνορα της Ουκρανίας με την Λευκορωσία με σκοπό την περικύκλωση του Κιέβου. Ο ρωσικός στρατός κατέλαβε βασικές περιοχές στα βόρεια και δυτικά του Κιέβου, οδηγώντας σε διεθνείς εικασίες για επικείμενη πτώση της πόλης. Ωστόσο η σκληρή αντίσταση της Ουκρανίας μείωσε την δυναμική της Ρωσίας και μετά από ένα μήνα παρατεταμένων μαχών, οι ουκρανικές δυνάμεις έκαναν επιτυχημένες αντεπιθέσεις. Ο ρωσικός στρατός άρχισε να αποχωρεί από το Κίεβο στις 29 Μαρτίου 2022,ενώ στις 2 Απριλίου οι ουκρανικές αρχές δήλωσαν ότι το Κίεβο και η γύρω επαρχία ήταν και πάλι υπό τον έλεγχο της Ουκρανίας. Η εξέλιξη αυτή θεωρήθηκε ως μεγάλη οπισθοχώρηση της Ρωσίας καθώς η κατάληψη του Κιέβου ήταν ένας από τους κύριους στόχους της Ρωσικής εισβολής.

 

Στον απόηχο όμως της εισβολής οι βομβαρδισμοί, οι μάχες και οι ρωσικές επιθέσεις από γης και αέρος έχουν μετατρέψει σε συντρίμμια και κτίρια – «φαντάσματα» ολόκληρα συγκροτήματα κατοικιών και δημόσιες εγκαταστάσεις, που έσφυζαν από ζωή.

Αποκαλυπτικά του μεγέθους της καταστροφής είναι φωτορεπορτάζ του BBC, του CNN και άλλων ειδησεογραφικών πρακτορείων που αποτυπώνουν «το πριν και το μετά» σε γειτονιές της ουκρανικής πρωτεύουσας, του Κιέβου, καθώς και άλλων μεγάλων πόλεων που βρίσκονται στη δίνη του πολέμου.

 

Πηγές

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 2.4.2017 (ΚΩΝ. ΜΗΤΣΑΚΗ : Η πόλη με τους χρυσούς τρούλους)

https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1305310/i-oukrania-prin-kai-meta-ton-polemo-fotografies/

Kathimerini.gr