Η πατροκτονία και η ψυχοπαθολογία του πολιτικού. Μαρξισμός και κόμμα.

[συμβολή στη συζήτηση για το ρόλο του επαναστατικού κόμματος]

Γράφει ο Σ.Μ

Ο Φρόυντ στο έργο του «Μωυσής, η καταγωγή του μονοθεϊσμού» προσπαθεί να ερμηνεύσει τη δημιουργία της μονοθεϊστικής θρησκείας αλλά και τη διάδοχη κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά από την αμφισβήτηση και τη ρήξη των διαδόχων με τη μορφή του κυρίαρχου–πατέρα που ανατράπηκε, ευνουχίστηκε και κατασπαράχτηκε από τους διαδόχους του. Η ανάμνηση του πατέρα ακολουθεί τους διαδόχους και εμποτίζει την ανάληψη της εξουσίας τους με διαρκείς ενοχές και προσπάθειες αναβίωσης της μονοδιάστατης, εγωκεντρικής εξουσίας. Το «κρίμα» ουδέποτε εγκαταλείπει το ιστορικό γίγνεσθαι και μετατρέπεται σε μία κατάρα που στιγματίζει την άσκηση της εξουσίας ως βαθύτατη ενσωμάτωση και απώθηση της πατρικής εξουσίας. Ο πατέρας ζει μέσα από τους διαδόχους και ενσωματώνεται, είτε σε λανθάνουσα μορφή μονοπώλησης της εξουσίας είτε σε εξωτερικευόμενη αυταρχικότητα, σε κάθε μορφή εξουσίας που θα ακολουθήσει.

Ο Διαφωτισμός, απορρίπτοντας την κάθε μορφή αυθεντίας και επικαλούμενος τον Λόγο ως πηγή ή προσέγγιση κάθε μορφής γνώσης, αποστασιοποιείται από την κυρίαρχη κοσμοαντίληψη του μεσαίωνα και την τυφλή υπακοή στις θεωρητικές και πολιτικές νόρμες του και διακηρύσσει το αυτονόητο: «μη πίστευε και ερεύνα». Ο Διαφωτισμός έχει προχωρήσει στη βίαιη πατροκτονία αλλά δεν τολμά να ολοκληρώσει το έργο του αποδίδοντας στην κοινότητα, την αυτοαναίρεση του εξουσιαστικού στοιχείου και την ανάδειξη της πολύπλευρης συλλογικότητας ως του μοναδικού πόλου ανάληψης της αυτοοργάνωσης και αυτοδιοίκησης της κοινότητας, προκειμένου να μην αναπαραχθεί και, κυρίως, να μην εσωτερικευθεί η εξουσιαστική προδιάθεση ως αναγκαία και απαραίτητη συνθήκη για την επιβίωσή της.

Η ανθρωποφαγία του πατέρα – εξουσιαστή (βασιλιάς, αυτοκράτορας, εκκλησία/πάπας) αναπαράγεται με τη μορφή του συλλογικού ασυνείδητου του έθνους-κράτους. Ο Πολίτης καθίσταται ξενιστής της απωθημένης εικόνας του πατέρα και την αναπαράγει (για να λυτρωθεί) μέσα από αυθαίρετες, συλλογικές, εξουσιαστικές, αποτροπιαστικές (πολλές φορές) λογικές και πρακτικές. Η εξουσιαστική πρακτική κατευθύνεται προς την εικόνα των άλλων-μη πολιτών που, ασυνείδητα, καθίστανται υπαίτιοι για την πατροκτονία έτσι ώστε η νέα συλλογικότητα οφείλει να τους αφανίσει για να εξιλεωθεί (όπως, λανθασμένα, πιστεύει). Ο εθνικισμός είναι η υπόρρητη λατρεία του Πατέρα που  ανακαλείται στην μνήμη ως συλλογικότητα και αναζητεί λύτρωση. Η αντικατάσταση του από ένα καινούργιο (συλλογικό) σώμα μεταμορφώνει τις χρόνιες ενοχές σε νέα πίστη στο νέο μόρφωμα που τον αντικατέστησε (Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, άρθρο 3: «πηγή κάθε εξουσίας είναι το έθνος…»). ΄Εθνος, κράτος, πατρίδα, είναι η νέα μορφή εμφάνισης της πατρικής εξουσίας που αντικαθιστά την πατρική διάστασή της στο πρόσωπο του αυτοκράτορα, του βασιλιά και του ιδρυτή της θρησκείας. Το πνεύμα του πατέρα εξακολουθεί να είναι κυρίαρχο και να μεταβιβάζεται ως ατομικό ή συλλογικό ασυνείδητο από τη μία γενιά στην άλλη. Οι λαοί και οι κοινότητες εξακολουθούν να αναπαράγονται ως ξενιστές που κουβαλούν και δίνουν ζωή στο τέρας που δεν τολμούν να εξουδετερώσουν.

Ο Μαρξ, με την επαναδιαπραγμάτευση του ιδεολογήματος της φυλής, ξαναφέρνει στην επιφάνεια το αίτιο που οδήγησε στην πατροκτονία. Η ευτυχισμένη, πρωτόγονη, κομμουνιστική κοινωνία είδε να αυτοχειριάζεται από την ιδιοποίηση της εξουσίας από τον ένα και να στειρώνεται πολιτικά. Οι διάδοχοι, αναπαράγοντας στο μυαλό τους το παρελθόν της χαμένης ευτυχίας και ισότητας, θα προχωρήσουν στην πατροκτονία αλλά, ουσιαστικά, αναπαράγοντάς τη εκ νέου μέσα από τη δική τους εξουσία. Η αναγκαιότητα της εξέλιξης καθοδηγεί το χέρι των πατροκτόνων που, όμως, ενώ θα εσωτερικεύσουν το κρίμα τους, διαιωνίζουν τον προπάτορα μέσα από τον εαυτό τους. Η αναγκαιότητα δημιουργεί (πάντοτε) και το θεωρητικό πλαίσιο αιτιολόγησης της πράξης και την πλασματική λύτρωση από την ατομική ευθύνη στη μεταβίβασή της στη συλλογική. Η συλλογική συνείδηση νομιμοποιείται για τις πιο αποτρόπαιες πράξεις επειδή διαχωρίζει και διασπά την ευθύνη σε πολλαπλές επιμέρους πτυχές και φορείς, έτσι ώστε να αυτοεξαφανίζεται μέσα στο αχανές και απροσδιόριστο όν που θα αποκαλείται έθνος, τάξη, λαός κ.α.

Το συλλογικό ασυνείδητο, όμως, δεν είναι και τόσο ασυνείδητο με την έννοια του ότι προκαλεί την ενέργεια εστιάζοντας σε ένα, τελείως, διαφορετικό πλαίσιο που πρέπει να αναλυθεί για να αποκαλυφθεί και να έρθει στη επιφάνεια ως πρωταρχικό αίτιο της πράξης που ακολούθησε. Όσο κι αν οι θεωρητικοί (Λε Μπον, υ Γκασσετ, Φρόυντ  κ.α.) εστιάζουν στο συλλογικό μόρφωμα ως ένα ιδιαίτερο οντολογικό υποκείμενο που ενσωματώνει βασικά χαρακτηριστικά και παθογένειες του ατομικού μορφώματος-υποκειμένου, τόσο παραγνωρίζουν πρωταρχικές αντιλήψεις και στερεότυπα που διαιωνίζονται αναπαράγοντας τη βασική ενοχή απέναντι στον εξουσιαστή και στην πράξη ανατροπής του. Το συλλογικό ασυνείδητο αναπαράγει, μέσα από τις κοινωνικοποιητικές δομές των συστημάτων, την υπακοή στην εξουσία και την ενοχική συμπεριφορά απέναντι στις σκέψεις επανάληψης της πατροκτονίας.

Ο Μαρξ, συνειδητά ή ασυνείδητα, ως τέκνο του Διαφωτισμού, αντιλαμβάνεται το πρόβλημα της αναπαραγωγής και διαιώνισης του εξουσιαστικού καρκινώματος. Ολόκληρο το έργο του εστιάζει στην πλήρη και άνευ όρων εξάλειψη κάθε εξουσίας με την εξαφάνιση των τάξεων και του κράτους και την επιστροφή στην αυτοδιαχειριζόμενη, απελευθερωμένη και εξισωτική φυλετική (κοινοτική) κατάσταση. Η ανάλυση του καπιταλιστικού συστήματος και η θεωρία της υπεραξίας αναδεικνύει την υποχρέωση του μισθωτού σκλάβου να προχωρήσει στην ανατροπή της νέας «πατρικής» εξουσίας και στην ανάληψή της από τη συλλογικότητα. Η καταστροφή του πατέρα οφείλει να αναδείξει τη νέα κοινότητα που θα έχει έναν και μοναδικό σκοπό να αυτοαναιρεθεί και να απελευθερωθεί πλήρως.

Η συλλογική αυτοαναίρεση θα εξαφανίσει, μαζί με τον πατέρα και τον δράστη της πατροκτονίας, απελευθερώνοντας την κοινότητα από το ανοσιούργημα της εξόντωσης του υποκειμένου-φορέα της εξουσίας και από τη διαιώνιση αναπαραγωγής της μέσα από το συλλογικό ασυνείδητο (βλ. Μαρξ, Για το εβραϊκό ζήτημα). Αυτό, όμως, δεν μπορεί να γίνει αν η κοινότητα απεμπολήσει το βασικό της δικαίωμα της αυτοαναφορικότητας και αυτοπροσδιορισμού και παραχωρήσει τη διαχείριση της εξουσίας σε συλλογικά ή ατομικά πολιτικά μορφώματα. Η αυτοαναφορικότητα είναι πολύ σημαντική επειδή δεν επιμερίζει το συλλογικό συναίσθημα της ευθύνης και της αποποίησής της για την πατροκτονία στην οποία προχώρησε. Το συλλογικό ασυνείδητο μετατρέπεται (και οφείλει να μετατραπεί) σε συλλογική συνείδηση της αναγκαιότητας που οδηγεί στη «μιαρή» πράξη της καθαίρεσης του πατέρα-εξουσιαστή. Η συνειδητοποίηση και η ανάληψη της ευθύνης είναι πρόσταγμα του Διαφωτισμού που αναγάγει τη συλλογική βούληση σε ένα ομοιογενές μόρφωμα που στοχάζεται, κρίνει και αποφασίζει. Η κατανόηση της πράξης και η αυτοαναίρεση του δράστη θα λειτουργήσει λυτρωτικά για την κοινότητα που θα απεγκλωβιστεί από τη σχιζοειδή προσέγγιση της ιστορικότητας.

Είναι γεγονός ότι ο Μαρξ, ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα την Παρισινής κομμούνας, προχωρά σε μία κοινωνική κατασκευή, που θεωρεί απαραίτητη για την επίτευξη του στόχου της κοινωνικής απελευθέρωσης. Το κόμμα θα αποτελέσει το εργαλείο μέσα από το οποίο η κοινότητα θα αυτοοργανωθεί και θα διαχειριστεί, νικηφόρα, το ζήτημα της δράσης (Μαρξ, Κριτική του προγράμματος της Γκότα). Στο ίδιο κείμενο, όμως, ο Μαρξ επαναφέρει το ζήτημα της πλήρους απεξάρτησης και αποστασιοποίησης από το φαινόμενο της εξουσίας (στην κομμουνιστική κοινωνία).  Όσο το κόμμα θα υπάρχει και θα αναπαράγει τον πατέρα – εξουσιαστή, τόσο η στρέβλωση θα οδηγεί σε καταστάσεις που θα διαιωνίζουν το φαινόμενο της ενοχής και της παθητικής αποδοχής και ενσωμάτωσης σε ένα σύστημα που έχει μεταλλάξει την πατρική σε κομματική εξουσία. Το λενινιστικό κόμμα – δόρυ θα πρέπει να λειτουργήσει ως εργαλείο συσπείρωσης, μάχης και ανατροπής και όχι ως παράγοντας διαδοχής στην ανατραπείσα «πατρική» εξουσία. Το κόμμα που αρνείται αυτό τον ρόλο, αναπαράγει τη συλλογική ευθύνη απέναντι στην ανατροπή της εξουσίας, αποπροσανατολίζει την κοινότητα από τον στόχο της που είναι η πλήρης αυτοαναίρεση της εξουσίας και, το χειρότερο, παραχωρεί τα εργαλεία σε επίδοξους διαδόχους να σφετεριστούν την εξουσία και να επικαλεστούν τη δικαίωση της μνήμης του πατέρα (δηλαδή της εξουσίας που ανατράπηκε) λειτουργώντας λυτρωτικά μεν σε συλλογικό επίπεδο, καταστροφικά, όμως, για την πλήρη αυτοδιαχείριση και αυτοπραγμάτωση της κοινότητας. Το κόμμα υποκαθιστά τον πατέρα, νομιμοποιείται στην άσκηση της εξουσίας στο όνομά του (τον ανέτρεψα άρα διοικώ), λυτρώνει την κοινότητα από τη συλλογική ευθύνη για την πατροκτονία από τη στιγμή που εμφανίζεται ως διάδοχος που καρπώθηκε την εξουσία και, τελικά, μεταλλάσσεται σε αυτό το οποίο μετέφερε ως ξενιστής. Το κόμμα έγινε πατέρας στη θέση του πατέρα, απαιτεί τυφλή υπακοή, συγκατάθεση στη διαχείριση της εξουσίας και ταύτιση της κοινότητας με αυτό. Όσο το κόμμα λειτουργεί έτσι, τόσο το φάντασμα του πατέρα θα στοιχειώνει την κοινωνική πραγματικότητα και τη συλλογική συνείδηση.

Η ανθρώπινη κοινωνία εξελίσσεται ταχύτατα, πάντοτε, όμως, σε συνάρτηση με το παρελθόν της. Οι άνθρωποι έμαθαν να αποδέχονται την ευθύνη τους απέναντι στις διάφορες μορφές πατροκτονίας που συγκλόνισαν την ιστορία. Παράλληλα, όμως, αποδέχτηκαν το αναπόφευκτο της ανάληψης της εξουσίας από τους διαδόχους. Η συλλογική ευθύνη μετατράπηκε πάντοτε (εκτός από τις περιπτώσεις των σφαγών και εκκαθαρίσεων) σε συλλογική υποταγή. Η εναλλαγή διαφόρων στις θέσεις των διαδόχων δεν αναιρεί το φαινόμενο της εγκατάλειψης του οράματος μιας αυτοπροσδιοριζόμενης, συμμετοχικής, αυτοδιοικούμενης κοινότητας που θα «ξεπλύνει» το κρίμα και θα θέσει τέλος στη διαιώνιση του εγκλήματος.  Ουτοπία ή όχι, εφικτό ή ανέφικτο, η ψυχοπαθολογία του πολιτικού θα εξαφανιστεί μόνο με την εξαφάνιση του ίδιου του «πολιτικού». Όσο η κοινότητα εγκαταλείπει την ψυχανάλυσή της στα χέρια «διαδόχων» της πατρικής εξουσίας, τόσο ο πατέρας θα αναπαράγεται μέσα από τους εξολοθρευτές του.

http://vathikokkino.com