Η αρχιτέκτων Ζάχα Χαντιντ και οι έλληνες "κληρονόμοι" της

Οι Έλληνες ...κληρονόμοι της Ζάχα Χαντίντ

«Όσα ζήσαμε δίπλα στο μύθο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής»

Πρωτοπόρος της αρχιτεκτονικής και εμβληματική φιγούρα του επαγγέλματός της στον 20ό αιώνα, η Αγγλοϊρακινή Ζάχα Χαντίντ έσβησε από ανακοπή καρδιάς στο Μαϊάμι τον περασμένο Μάρτιο.

Τα έργα της, καινοτόμα, καμπυλωτά και αριστουργηματικά, από το London Aquatics Center έως το Guangzhou Opera House στο Χονγκ Κονγκ, αποτέλεσαν τοπόσημα για την κάθε περιοχή που δημιουργήθηκαν.

Μέσα στην ομάδα των αρχιτεκτόνων που δούλεψαν δίπλα στη Ζάχα Χαντίντ στο γραφείο της στο Λονδίνο υπάρχουν και Έλληνες, οι οποίοι μαζί με τους υπόλοιπους συναδέλφους τους στη «Zaha Hadid Archi­tects» αποτελούν πρεσβευτές και συ­νεχιστές του έργου της. Οι Έλληνες της Zάχα Χαντίντ μιλούν στο «Εθνος της Κυριακής» για την εμπειρία που απέκτησαν δίπλα της αλλά και για τη ζωή στο γραφείο μετά τον θάνατό της.

Η Ζάχα Χαντίντ αντιμετώπιζε τις γυναίκες ως «όντα προικισμένα, έξυπνα και σκληρά», όπως έλεγε και η ίδια και ίσως σε αυτό να οφείλεται η στενότερη -σε σχέση με άλλους Έλληνες αρχιτέκτονες- συνεργασία της με τη Μαρία Τσιρώνη (lead architect). Πριν τη γνωρίσει προσωπικά, το όνομα Zάχα Χαντίντ ήταν συνυφασμένο στο μυαλό της με τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της προοπτικής, την κίνηση των μορφών, τη ρευστότητα των ορίων και τις μοναδικές δυναμικές συνθέσεις: «Η Ζάχα Χαντίντ ήταν όμως κάτι πολύ παραπάνω, ήταν αληθινή μέντορας, αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Πάντοτε μας ενθάρρυνε να πιστέψουμε το απίστευτο και να τολμήσουμε το αδύνατο». Η συμβουλή που της έδινε ήταν να προσπαθεί πάντα να υπερβαίνει τον εαυτό της με πίστη και υπομονή. «Κάνε κάτι ριζοσπαστικό, κάνε κάτι καινούργιο», της επαναλάμβανε συχνά.

 Η Ζέτα Κοτσιώνη τους τελευταίους μήνες εργάζεται πάνω στον σχεδιασμό και στην κατασκευή του συγκροτήματος κατοικιών αλλά και εμπορικών χρήσεων «Esfera Monterrey» στο Μεξικό

Η Ζέτα Κοτσιώνη (senior architect) εκφράζει τη βεβαιότητα για το μέλλον του γραφείου χωρίς τη φυσική αρχηγό του: «Το γραφείο έχει συγκεντρώσει ένα μοναδικό ανθρώπινο δυναμικό από αρχιτέκτονες και σχεδιαστές που έχουμε γαλουχηθεί δουλεύοντας τόσα χρόνια δίπλα στη Zάχα και είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε με την ίδια πρόκληση που αντιμετώπιζε η ίδια: Να σχεδιάζει και να κατασκευάζει υπερβαίνοντας συνεχώς τις τρέχουσες τάσεις και αντιλήψεις».

«H παρουσία της είχε κάτι το μαγικό που μας αφόπλιζε όλους. Είχε εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ και τεράστια αυτοπεποίθηση. Είχε το θάρρος να είναι πάντοτε ο εαυτός της», λένε οι Ελληνες συνεργάτες της Ζάχα Χαντίντ.

Δουλεύοντας δίπλα στην πρώτη γυναίκα αρχιτέκτονα που κέρδισε το βραβείο Πρίτζκερ -εφάμιλλο του Νόμπελ της Αρχιτεκτονικής- η συμπατριώτισσά μας έμαθε πολλά, με πρώτο από όλα το να μην έχει όρια στο ντιζάιν. Αναδεικνύοντας τις ιδιαιτερότητες που είχε ένα τόσο ταλαντούχο άτομο ως εργοδότης, η Ζέτα Κοτσιώνη μας την περιγράφει ως εξής: «Δυνατή προσωπικότητα με ταλέντο και αυθεντικότητα. Δούλευε σκληρά και με πάθος για να επιτύχει τους στόχους της και το ίδιο ανέμενε από τους συνεργάτες της. Σαν εργοδότης ήταν απαιτητική αλλά δίκαιη».

Ο Αλέξανδρος Καλλέγιας έμαθε για τον θάνατο της Ζάχα Χαντίντ ενώ εργαζόταν πάνω στο πρότζεκτ του μετρό στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας. Η είδηση του θανάτου της του έφερε στο μυαλό τον τρόπο με τον οποίο τον πλησίαζε: «Ενώ ήταν ήδη διεθνώς αναγνωρισμένη για το έργο της, διατηρούσε έναν πολύ φιλικό χαρακτήρα».

Ο Αλέξανδρος Καλλέγιας (senior architect and BIM coordinator) θυμάται με αγάπη τη Ζάχα: «Η παρουσία της γινόταν αισθητή κάθε φορά που βρισκόταν στους χώρους του γραφείου. Ενέπνεε αυθεντικότητα με τις γνώσεις και το ταλέντο της στο να σχεδιάζει επί τόπου αρχιτεκτονικές λύσεις. Υπήρξε σκληροτράχηλη ως επαγγελματίας και εξαιρετικά καλόκαρδη και γενναιόδωρη ως άνθρωπος».

Αυτό που κάνει, σύμφωνα με τον Σπύρο Καπρίνη (lead architect), τη διάφορα στο γραφείο της Ζάχα Χαντίντ είναι η έμφαση στις υψηλές τεχνολογίες, μέσω της χρήσης μιας πληθώρας ψηφιακών λογισμικών και εργαλείων, «ανάλογη με αυτήν που κανείς συναντά σε μαθηματικά μοντέλα, αλλά και σε αρκετά συστήματα της φύσης».

Ο Σπύρος πιστεύει ότι το ταλέντο και το πάθος που είχε η Ζάχα Χαντίντ για την αρχιτεκτονική, σε συνδυασμό με τη συγκρουσιακή της προσωπικότητα, ήταν αυτά που την έκαναν να ξεχωρίζει.

Σε όλο τον πλανήτη

 Η Μαρία Τσιρώνη, που εργάστηκε με τη Ζάχα Χαντίντ σε Βόρεια και Νότια Αμερική, Ασία, Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Αυστραλία, απέκτησε αυτοπεποίθηση, αφού η εργοδότης της της είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Πάνω, ο ουρανοξύστης που κατασκεύασαν στο 582-606 της οδού Κόλινς στη Μελβούρνη.

Επίσης, το γεγονός ότι είχε το θάρρος να πάρει σημαντικά ρίσκα έπαιξε καθοριστικό ρόλο: «Η απόφασή της να μη δουλέψει για κάποιον άλλον αρχιτέκτονα, καθώς και η μη συμβατική επιλογή της να προσπαθήσει να κάνει τα πράγματα που την ενδιέφεραν με έναν διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι οι περισσότεροι συνάδελφοί της αποτέλεσαν σημαντικά ρίσκα, αφού η ίδια δεν μπορούσε να γνωρίζει τις συνέπειες και τα αποτελέσματα των επιλογών της αυτών».

«Είχε αδυναμία στη Μύκονο»

Η Ζάχα Χαντίντ αγαπούσε ιδιαίτερα την Ελλάδα και θεωρούσε τις παραλίες της Μυκόνου (όπως τον Καλαφάτη, τη Λιά και το Καλό Λιβάδι) ως μερικές από τις καλύτερες στον κόσμο.

Η Βρετανοϊρακινή αρχιτέκτονας στήριζε τους Έλληνες συνεργάτες της με πράξεις, αφού δεν της άρεσαν τα λόγια: «Πίστευε σε εμάς περισσότερο από ό,τι εμείς στον εαυτό μας, και αυτό μας έδινε και μας δίνει την αυτοπεποίθηση να συνεχίσουμε το όραμά της», λέει η Μαρία Τσιρώνη.

Ο Σπύρος Καπρίνης δούλεψε για ένα διάστημα μαζί με την ομάδα που είχε υπό την επίβλεψή της η Χαντίντ,και με την οποία συμμετείχε στον σχεδιασμό του «Meixihu International Culture & Art Centre» στην πόλη Τσανγκσά της Κίνας. Δίπλα της έμαθε ότι δεν υπάρχουν «ασφαλείς και σαφείς» συνθετικές οδηγίες.

Μπορεί το γραφείο της να ήταν πόλος έλξης για τους καλύτερους designers από όλο τον κόσμο, όμως, σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Καλλέγια, η μεγάλη αρχιτέκτονας πίστευε στον ανοικτό διάλογο και στην ανταλλαγή ιδεών με όλους, συμπεριλαμβανομένων των Ελλήνων: «Ίσως ένα από τα δυνατά χαρακτηριστικά του γραφείου είναι ότι επιτρέπει αυτήν την πολυσύνθετη διάρθρωση εθνοτήτων όπου η συνεισφορά των Ελλήνων, μεταξύ άλλων, αναγνωρίζεται και υποστηρίζεται». Όσο για αυτό που έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση στους συμπατριώτες μας; «Η δουλειά της Zάχα θεωρούνταν για χρόνια μη πραγματοποιήσιμη, αλλά θεωρητική. Όμως γρήγορα αποδείχτηκε ότι όλα όσα οραματιζόταν ήταν ζήτημα χρόνου να πάρουν μορφή».

ΘΑΝΑΣΗ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

http://www.ethnos.gr/diethni/arthro/oi_ellines_klironomoi_tis_zaxa_xantint-64366723/

 

Ζάχα Χαντίντ

Η Ζάχα Χαντίντ (αραβικά: زها حديد, Zaha Hadid,Βαγδάτη, 31 Οκτωβρίου 1950 - 31 Μαρτίου 2016) ήταν Ιρακινοβρετανή αρχιτέκτων, εκπρόσωπος της σχολής της αποδόμησης (deconstruction). Έλαβε πτυχίο Μαθηματικών από το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού πριν κινηθεί στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αρχιτεκτονικής Ένωσης Λονδίνου.

Μετά από την αποφοίτησή της συνεργάστηκε με τους αρχιτέκτονες δασκάλους της, τον Έλληνα Ηλία Ζέγγελη και τον Ολλανδό μαθητή του Ρεμ Κούλχαας στο Γραφείο για τη Μητροπολιτική Αρχιτεκτονική (OMA - Office for Metropolitan Architecture). Εκεί έγινε συνέταιρος το 1977.

Το 1980 άνοιξε στο Λονδίνο το δικό της αρχιτεκτονικό γραφείο. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 δίδαξε, επίσης, στην Αρχιτεκτονική Ένωση του Λονδίνου. Το 2002 η Χαντίντ κέρδισε τον διεθνή διαγωνισμό σχεδίου για να σχεδιάσει το νέο γενικό σχέδιο πόλης της Σιγκαπούρης. Το 2004 έγινε η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το Βραβείο Πρίτσκερ.

Τα πρωταρχικά έργα και τα τοπογραφικά της Χαντίντ, που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, αποδεικνύουν την έντονη και ισχυρή σχέση της κίνησης και της ενέργειας με την "κτηριογλυπτική".  Η κίνηση είναι μια ελεγχόμενη έκρηξη που ασχολείται με τη σύνθεση διαδρομών που διασταυρώνονται και με όγκους που γίνονται δυναμικές μορφές και όχι στατικές.

Το στυλ της αρχιτεκτονικής της θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να το προσδιορίσουμε με πέντε λέξεις: Οργανική Φυσική, Καινοτόμα Μοντέρνα - Φουτουριστική Ρευστή.

Βασικές αρχιτεκτονικές αρχές

Διαδρομές και όγκοι

Η κίνηση είναι σημαντικό κομμάτι στις συνθέσεις της. Την ενδιαφέρει το πώς θα κινείται κανείς μέσα στα έργα της. Ξεκινώντας από τις διαδρομές «στήνει»  όλο το σχέδιο δυναμικά γύρω τους.

Τα έργα της Hadid δεν υπακούουν σε καμία αρχή στατικότητας, αλλά πάντα προσπαθούν να δημιουργήσουν μια συνεχή εξελισσόμενη κίνηση. Σε όλες της τις δημιουργίες υπάρχει μια ατέρμονη κυκλική πορεία που κάνει την αρχιτεκτονική της να μοιάζει με ένα «ποτάμι» , μια αλληλουχία σημείων και γεφυρωμένων όγκων, επιφανειών που η μια εισρέει στην άλλη, αντιπαραβάλλοντας συνεχώς την έννοια της τάσης με αυτή της μεταβολής. Σε κάποιες δουλειές της, όπως για παράδειγμα το  Bergisel Sky Jumb, η έννοια της κίνησης γίνεται ακόμα πιο έντονη.

H έννοια της ροής στους χώρους αποτελεί σημαντικό ζήτημα στην αρχιτεκτονική και τα αρχιτεκτονικά σχέδια που σχετίζονται με την έννοια της ροής αυξάνονται συνεχώς. Η ροή, επίσης, σχετίζεται με την ομαλή λειτουργία. Έτσι, σε ένα κτήριο χρειάζεται βασικά η ροή κύριων στοιχείων όπως ο αέρας, η ενέργεια και το νερό, αλλά και η ροή στη σύνθεση των χώρων. Ωστόσο, παρά τη σημασία που έχει για την αρχιτεκτονική κατανόηση, η ροή έχει ελάχιστα μελετηθεί, κάτι που η Zaha Hadid προσπαθεί να λύσει δίνοντάς της τεράστια σημασία. Η προσπάθειά της, εξάλλου, για  ερμηνεία των σταθερών σχημάτων, όπως τα τετράγωνα και οι κύκλοι, είναι χαρακτηριστική. Έτσι, έχει προσθέσει καινούργιο λεξιλόγιο, δημιουργώντας κτήρια που προκαλούν περιέργεια και μέσω της κίνησής τους αποκτούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Γεωμετρία

Η προοπτική είναι απαραίτητο συστατικό για κάθε αρχιτεκτόνημα. Η Zaha Hadid χρησιμοποιεί την προοπτική κατά κόρον στις συνθέσεις της, αφού την επιβάλλουν και οι μορφές τις οποίες χρησιμοποιεί..

Ίσως είναι κατάλοιπο από τις αρχικές σπουδές της στα μαθηματικά, αλλά μόνο ως κατάλοιπο δεν αντιμετωπίζεται. Η συγκεκριμένη σπουδή της γεωμετρίας μάς δίνει τα "πλαστικά" αποτελέσματα των έργων της.

Η αφαίρεση, έννοια σχετική με την αποδόμηση, χαρακτηρίζει το έργο της Hadid. Η αρχιτέκτονας την αφομοιώνει στο έργο της με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Η αφαίρεση για την Hadid υπονοεί την αποφυγή του οικείου και των στερεότυπων τυπολογιών. Αντί, λοιπόν, να θεωρήσει ως δεδομένα αρχιτεκτονικά στοιχεία σπίτια , δωμάτια κτλ., η Hadid ανασυσταίνει τις λειτουργίες του χώρου , της σχέσης του μέσα και του έξω, μέσω ορίων, πεδίων, όγκων, επιπέδων και τομών. Αυτή η δημιουργική πορεία της προσέγγισής της οφείλεται στην «open-endedness» σύνθεση, καθώς επίσης και στα αφαιρετικά στοιχεία τα οποία εισάγει μέσα σε αυτήν. Για να διατηρήσει το αδέσμευτο πνεύμα της αφαίρεσης στα κτήριά της, αποφεύγει να σχεδιάσει τις λεπτομέρειες οι οποίες υποδηλώνουν άμεσα τη λειτουργία του εκάστοτε χώρου. Σκοπός της δεν είναι να ορίσει τρόπους συμπεριφοράς της κατοίκησης, αλλά, αντίθετα, επιτρέπει στον χρήστη να ανακαλύψει ο ίδιος τον χώρο και να του δώσει το προσωπικό του νόημα.

Καμπύλες

Οι καμπύλες γενικά στην αρχιτεκτονική χρησιμοποιούνται για να ηρεμούν το μάτι του θεατή. Εδώ, όμως, εκτός από αυτό, εξυπηρετούν και τη βασική μορφή σχεδιασμού της (ισλαμική αρχιτεκτονική).  Η καμπύλη γραμμή έχει τη δική της ροή. Το μάτι τη «σκανάρει» με μια φυσική ευκολία και ευχαρίστηση, όπως το αυτί μας αντιδρά στην αρμονική διαδοχή των μουσικών μελωδιών. Είναι ελεύθερη και εκφράζει περισσότερη δυναμική κίνηση από τις κάθετες και οριζόντιες ευθείες, ενώ η αίσθηση της απελευθέρωσης που αποπνέει την αποδεσμεύει από τα όρια του απόλυτου. Είναι η πιο οικεία γραμμή στον άνθρωπο για τον λόγο ότι είναι η γραμμή που συναντάμε τόσο στη φύση, στα βουνά, στα δέντρα, στο νερό, στην άμμο, στα σύννεφα, όσο και στο ανθρώπινο σώμα. Ακόμη περισσότερο, όμως, παραπέμπει στη θηλυκή φύση και την τρυφερότητα. Είναι η γραμμή του συναισθήματος και της αυθόρμητης έκφρασης.

Η καμπύλη, βεβαίως, είναι μια μορφή που δεν την χρησιμοποιεί μόνον η Zaha Hadid. Σήμερα, ιδιαίτερα, με την ευκολία που παρέχουν τα ψηφιακά σχεδιαστικά προγράμματα, αρκετοί σύγχρονοι αρχιτέκτονες υιοθετούν μορφές οι οποίες σε μεγάλο βαθμό έχουν βάση την καμπύλη σε άπειρες εκδοχές, σε πολλές διαφορετικές διαστάσεις, σε διαφορετικούς συνδυασμούς.

Η ίσως όχι και τόσο αθώα διάχυση των σχεδιαστικών προγραμμάτων σε παγκόσμια κλίμακα, σε συνδυασμό με τις μεγάλες επιτυχίες και προβολή των μεγάλων ονομάτων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, εγκαθίδρυσαν μια γενική κουλτούρα, θα μπορούσε να πει κανείς, της καμπύλης. Αυτή, όμως, η κουλτούρα μοιάζει να μην έχει άλλη εξήγηση για την ύπαρξή της, εκτός από την επικύρωση των δυνατοτήτων του σχετικού προγράμματος, και την τεκμηρίωσή της με μια σειρά από μαθηματικά ή άλλα τεχνολογικού χαρακτήρα επιχειρήματα.

Αυτή καθ’ εαυτή η σύνδεση με τα μαθηματικά έχει σημασία, αφού ιστορικά η σχέση της Αρχιτεκτονικής με αυτά είναι πολύ ισχυρή και άμεση. Από τις μαθηματικές αναλογίες, την χρυσή τομή και τις αρμονικές χαράξεις της αρχαιότητας, εως τον Modulor του Le Corbusier, αλλά και πιο πρόσφατα την ιδεοληψία του παραμετρικού σχεδιασμού, αυτή η σχέση μοιάζει να ταυτίζει την αρμονική σύνθεση και την αισθητική της αρχιτεκτονικής με τις μαθηματικές ιδιότητες οι οποίες εισάγονται στον σχεδιασμό. Κάτι που η Zaha Hadid δεν μπορούσε να μην ακολουθήσει, αφού η σχέση της με τα μαθηματικά είναι πολύ στενή. 

H αποδόμηση

Μια από τις βασικές αρχές της Hadid είναι η αποδόμηση. Από τις αρχες του ’80 η αποδόμηση αποτέλεσε το νέο ρεύμα στην αρχιτεκτονική, το οποίο έρχεται να ακυρώσει τον έως τότε κραταιό μεταμοντερνισμό. Γεγονός που φαίνεται και από τη διατύπωση της γενικής αρχής του ρεύματος « η μορφή ακολουθεί τη φαντασία».

Το ρεύμα πήρε το όνομά του από την έκθεση « Deconstructivism in Architecture» που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Από τότε ο όρος καθιερώθηκε.

Η φιλοσοφική βάση της αποδόμησης είναι οι σκέψεις του  Jacques Derrida. H αρχιτεκτονική της αποδόμησης συνοδοιπορεί με την τέχνη της εποχής, έχοντας ως κοινή αφετηρία την αφαίρεση. Τα κτήρια του ρεύματος γίνονται αμέσως αντιληπτά από τον θεατή. Τα περισσότερα μοιάζουν σαν κομμάτια που έχουν σκορπιστεί και αφέθηκαν στη θέση που προσγειώθηκαν. Μοιάζουν -ή είναι- με τεράστια αφαιρετικά γλυπτά, τα οποία μπορείς να περπατήσεις και να κατοικήσεις, χωρίς να εκπέμπουν τη στερεότυπη εικόνα ενός κτηρίου. Στις όψεις τους τα κτήρια αυτά μοιάζουν παραμορφωμένα και διαμορφωμένα από ένα ελεγχόμενο χάος.

Η  Hadid θεωρείται μία από τους εκπρόσωπους της αποδόμησης. Οι χώροι που σχεδιάζει κατακερματίζονται δημιουργώντας ένα παιχνίδι προοπτικής, που τελικά εξελίσσεται σε μια επίθεση κατά της ορθόδοξης μορφής και του οπτικού ελέγχου. Στα κτήριά της δεν υπάρχει σαφής είσοδος ή έξοδος, ψηλό ή χαμηλό, αριστερά ή δεξιά. Αντίθετα, πρόκειται για ένα ανοιχτό σύνολο. Οι χαράξεις της γεννούν ένα αποτέλεσμα το οποίο δεν είναι ούτε λογικό, ούτε μεταφυσικό, αλλά κάτι που μοιάζει φυσικό και οργανικό. Γενικώς, η αρχιτεκτονική της μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μείγμα αυτού που ονομάζουμε οργανική αρχιτεκτονική με στοιχεία μπαρόκ. Η Hadid μπορεί να κινείται άνετα μεταξύ μιας ενεργητικής ρευστότητας και μιας παθητικής στιβαρότητας, μεταξύ φυσικού και τεχνητού, και με τις αποκλίσεις της να κατασκευάζει εκπλήξεις για τον θεατή. Οι δημιουργίες της οργανώνονται σε «οράματα» όπου το χάος και η τάξη, η απουσία φόρμας και οι παραστάσεις τέμνονται παράγοντας ως τελικό αποτέλεσμα τον δυναμισμό.

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια