Οι πρωταγωνιστές της Μεταπολίτευσης

23-24 Ιουλίου 1974: Ο λαός στους δρόμους πανηγυρίζει το τέλος της χουντικής τυραννίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Την οποία είχε προαναγγείλει ο Κίσινγκερ το προηγούμενο βράδυ δηλώνοντας ότι στην Ελλάδα «πραγματοποιείται πολιτική μεταβολή».

23-24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974: ΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

Οι πρωταγωνιστές της Μεταπολίτευσης

Πριν από 42 χρόνια, στις 23-24 Ιουλίου 1974, τελείωνε η μακρά τυραννική χουντική περίοδος. Άρχιζε η Μεταπολίτευση, όπως είναι ο όρος ο οποίος, τελικά, επικράτησε.

Τυπικά θα τελειώσει τον Ιούνιο του 1975, με την ισχύ του νέου Συντάγματος. Αν και διασταλτικά έχουν δοθεί διάφορες «παρατάσεις» της.

Η κατάρρευση του δικτατορικού καθεστώτος σήμανε με το πραξικόπημα στην Κύπρο στις 15 Ιουλίου 1974. Πέντε μέρες αργότερα, με την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί, τίποτα δεν μπορούσε να την αποτρέψει.

Ο βασικός λόγος ήταν η ανικανότητα του στρατού να ανταποκριθεί στον μοναδικό ρόλο του: την προάσπιση του εθνικού χώρου. Το στρατιωτικό καθεστώς αποδείχτηκε ανίκανο ακριβώς εκεί όπου εξ ορισμού θα περίμενε κάποιος, έστω, να δικαιολογήσει την ύπαρξή του. Κατόπιν τούτου και υπό το βάρος των εθνικών εγκλημάτων του (επιβολή της στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας, πραξικόπημα και προδοσία στην Κύπρο) κείτονταν συντρίμμια.

Ο άλλος καθοριστικός παράγοντας ήταν η πλήρης αδυναμία του να καταπνίξει, πια, τα αντιδικτατορικά αισθήματα της συντριπτικής πλειονότητας του λαού. Η επιστράτευση άλλαξε ριζικά τα δεδομένα. Με ένα μέρος του λαού οπλισμένο στους στρατώνες, χάθηκε ο έλεγχος «της τάξεως και ασφαλείας».

Ο παραδοσιακός φόβος της χούντας από τον «εχθρό λαό», έπαιρνε εφιαλτικές διαστάσεις. Άλλωστε, ο ίδιος φόβος του δημοκρατικού κινήματος και της λαϊκής κυριαρχίας είχε οδηγήσει στο χουντικό πραξικόπημα.

Οι πρωταγωνιστές της Μεταπολίτευσης

 Από τη στιγμή εκείνη η πολιτική αλλαγή στη χώρα ήταν, πια, ζήτημα ωρών. Τότε ξεκίνησε η αναζήτηση λύσης που θα επέτρεπε στον στρατό, στις συντηρητικές δυνάμεις, στην άρχουσα τάξη και στον αμερικανικό παράγοντα για μια συνέχεια «από τα πάνω», που να εγγυάται τον έλεγχο της κατάστασης. Όχι μια ριζική αλλαγή στο υπάρχον σύστημα εξουσίας ή μια επαναστατική αλλαγή «από τα κάτω». Όπως ακριβώς κι έγινε. Με μια «τομή στη συνέχεια», σύμφωνα με έναν εύστοχο χαρακτηρισμό, που προσωποποιήθηκε στον Κ. Καραμανλή.

Στρατιωτικοί που αυτονομήθηκαν

Η χουντική στρατιωτική ηγεσία -ο επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Μπονάνος και οι αρχηγοί των τριών κλάδων Γαλατσάνος, Παπανικολάου και Αραπάκης- αποφάσισε να αυτονομηθεί στις 20-21 Ιουλίου από τον «αόρατο δικτάτορα» Ιωαννίδη και τους «σκληρούς» του καθεστώτος. Να συμφωνήσει για την πολιτικοποίησή του, σε σύμπνοια με τον «εμφανή δικτάτορα-πρόεδρο» Γκιζίκη. Αλλά και σε επαφή, πριν απ΄ αυτό, με παράγοντες εγχώριους και υπερατλαντικούς. Όλα αυτά είναι τεκμηριωμένα, πλέον, από πηγές και μαρτυρίες. Είναι πολύ γνωστή η όψιμη προαναγγελία από την Ουάσιγκτον ότι στην Ελλάδα «πραγματοποιείται πολιτική μεταβολή» (δήλωση Κίσινγκερ το βράδυ της 22ας Ιουλίου). Λιγότερο γνωστό ότι άλλος ανώτερος αξιωματούχος πληροφορούσε ακόμη και για τη σύνθεση της κυβέρνησης (με πρωθυπουργό τον Π. Γαρουφαλιά, όπως ήταν η αρχική σκέψη χουντικών στρατηγών).

Όπως προκύπτει από παντού αναζητήθηκαν κάθε είδους απαντήσεις στο ερώτημα «μετά τη δικτατορία τι;». Εξετάστηκαν διάφορες επιλογές, με κοινό παρονομαστή τη μετάβαση σε άλλη μορφή διακυβέρνησης, χωρίς ουσιαστική αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας του στρατιωτικού καθεστώτος.

Εμπνευστές της «λύσης Καραμανλή» Ευ. Αβέρωφ και Π. Αραπάκης.

Τελικά, την τελευταία στιγμή βρέθηκε σαν «από μηχανής θεός» ο Κ. Καραμανλής. Το πρόσωπο το οποίο ενσάρκωσε τον συμβιβασμό όλων των κέντρων δύναμης και εξουσίας που είχαν λόγο στην πολιτική αλλαγή της 24ης Ιουλίου. Σχετικές διεργασίες από διάφορα κέντρα είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1973, όπως γνωρίζουμε σήμερα.

Στο ερώτημα γιατί ο αυτοεξόριστος στο Παρίσι αρχηγός της Δεξιάς κι όχι κάποιος άλλος πολιτικός, η απάντηση είναι σύνθετη. Μια πρώτη, απλή και πειστική, η οποία συνήθως στις σχετικές διηγήσεις-αναλύσεις παρακάμπτεται, είναι επειδή και ο ίδιος το επιδίωξε.

Μια μέρα μετά το πραξικόπημα στην Κύπρο και την ανατροπή του Μακαρίου είχε σπεύσει δημοσίως να απευθυνθεί στις ένοπλες δυνάμεις (κι όχι στον λαό) δηλώνοντας: «Διά την προσπάθειαν αποκαταστάσεως της ομαλότητος και της εθνικής συμφιλιώσεως τίθεμαι εις την διάθεσιν της χώρας».

Ο ΑΒΕΡΩΦ ΓΙΑ ΤΗ «ΛΥΣΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ»

«Κίνδυνος ταραχών και επαναστάσεων...»

 Στις 2.05 μετά τα μεσάνυχτα, με αεροσκάφος που παραχώρησε ο Γάλλος πρόεδρος Ζισκάρ ντ' Εστέν, ο Κ. Καραμανλής φτάνει στο αεροδρόμιο του Ελληνικού (αριστερά). Λίγο αργότερα ορκίζεται πρωθυπουργός από τον Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ ενώπιον του «προέδρου» Φ. Γκιζίκη.

Ενα γριφώδες τρίωρο, μεταξύ 5-8 μ.μ. της Τρίτης 23 Ιουλίου, σφράγισε τον χαρακτήρα της Μεταπολίτευσης του 1974. Ποιος και πώς ακριβώς είχε την πρωτοβουλία να περάσει στην ιστορία με το όνομα του Κ. Καραμανλή παραμένει δυσδιάκριτο, αν και έχουν περάσει 42 χρόνια από την πτώση της δικτατορίας. Πολλά τα σενάρια και οι «κουμπάροι» μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών στην ιστορική σύσκεψη ως τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου.

Σύμφωνα με το κυρίαρχο και πιο πρόσφατα διατυπωμένο από τον ακαδημαϊκό Κ. Σβολόπουλο: «Η πρωτοβουλία για πρόσκλησή του (Καραμανλή) πρέπει ν' αποδοθεί, κατά κύριο λόγο, στον Ευ. Αβέρωφ και στον Π. Αραπάκη. Ο πρόεδρος Γκιζίκης υιοθέτησε επίσης την πρόταση κατά την κρίσιμη στιγμή». Πρόκειται για το σενάριο το οποίο υιοθετείται και στο «Αρχείο Καραμανλή». Συμβατό με όσα αφηγείται ο Ε. Αβέρωφ:

«Επέμενα και εγώ και σε τόνο πολύ κατηγορηματικό, λέγοντας ότι βλέπω την Κύπρο καταποντιζόμενη, τα νησιά σε κίνδυνο, κίνδυνο ταραχών και επαναστάσεων στο εσωτερικό και ότι δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλη λύση τόσο δυναμική όσο η λύση όλων υπό τον Κ. Καραμανλή... Ύστερα από αρκετή συζήτηση είπα: ''Κύριε πρόεδρε, εδώ είναι ο αριθμός του κ. Καραμανλή στο Παρίσι. Να τον πάρω και να δούμε; Εάν δέχεται, μπορεί σε τρεις ώρες να είναι πίσω. Τότε μου είπε: ''Πάρ' τον''...».

Λεπτομέρειες

Τη διήγηση Αβέρωφ ανατρέπει, όμως, ο ναύαρχος Π. Αραπάκης. Παραθέτοντας ακόμη και λεπτομέρειες υποστηρίζει ότι αυτός ήταν που πήρε την πρωτοβουλία. Ο ίδιος «έπεισε» τον Αβέρωφ ώστε να τον βοηθήσει για την πρόσκληση Καραμανλή, ενώ εκείνος είχε συμφωνήσει με τη λύση Κανελλόπουλου:

«Κατά την αποχώρηση των πολιτικών επλησίασα τον κ. Αβέρωφ και τον παρεκάλεσα να παραμείνη μαζί μας (εμού και των Αρχηγών)... Είπον ότι δεν είναι ορθόν να σχηματισθή κυβέρνησις χωρίς τον κ. Καραμανλή... Δεν χάθηκε ο κόσμος εάν αναμείνωμεν ολίγας ώρας προκειμένου να ήρχετο... Ο Μπονάνος  συνεφώνησε, καθώς και ο Γκιζίκης. Ακολούθως παρεκάλεσε τον κ. Αβέρωφ να επικοινωνήσει από τηλεφώνου μετά του κ. Καραμανλή...».

Το κύριο αφήγημα των κύκλων Καραμανλή και ολόκληρης της σχετικής βιβλιογραφίας, από τότε μέχρι σήμερα, συμβιβάζει τις δύο αφηγήσεις. Καταλήγοντας ν' αποδίδει την πατρότητα της πρόσκλησης και στους δύο. Με προβάδισμα στον Αβέρωφ. «Ύστερα από διαβουλεύσεις και επίμονες ενέργειές του επήλθε η λύση Καραμανλή».

Την πατρότητα, όμως, της «πολιτικοποίησης» διεκδίκησαν και οι άλλοι στρατηγοί, εκ των υστέρων. Κυρίως ο Μπονάνος, αλλά και ο ίδιος ο Γκιζίκης. Ο τελευταίος, καταθέτοντας για τον φάκελο της Κύπρου, την αποδίδει στον υπασπιστή του (συνταγματάρχη Μπραβάκο). Αλλά κι άλλοι τη διεκδίκησαν συνδυαστικά με άλλους. Από τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ιάκωβο, μέχρι τον Αμερικανό πρεσβευτή Χ. Τάσκα και τον υφ. Εξωτερικών Τζ. Σίσκο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι Αβέρωφ - Αραπάκης, σε συνεννόηση και επαφή με τον ίδιο τον Καραμανλή, αλλά και Αμερικανούς ήταν οι πρωταγωνιστές για τη λύση που δόθηκε. Κινούνταν, άλλωστε, προς την κατεύθυνση αυτή μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου και το αντιπραξικόπημα Ιωαννίδη.

 Ο "ΠΡΟΕΔΡΟΣ" ΓΚΙΖΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΟΣ "ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ" ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Από το Παρίσι στην Αθήνα

9.00 μ.μ.: Ο Κ. Καραμανλής, αναχωρώντας από το Παρίσι δήλωνε: «Θα επαναλάβω τα λόγια του αντιπροέδρου Τρούμαν, όταν του ανεκοινώθη ο θάνατος του Ρούσβελτ: "προσεύχεσθε για μένα"».

2.05 π.μ.: Φθάνει στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. «Είμαι ευτυχισμένος», ήταν η πρώτη δήλωσή του. «Ήρθα να συμβάλω με όσας δυνάμεις διαθέτω στην αποκατάστασιν της ομαλότητος και της Δημοκρατίας... Θέλω ενότητα, σωφροσύνη και υπομονή».

3.10 π.μ.: Περνώντας μέσα από πλήθη παλλόμενα για τη Δημοκρατία, ο Καραμανλής φθάνει στο προεδρικό μέγαρο. Έπειτα από ενημέρωση περίπου μίας ώρας, σε σύσκεψη των πολιτικών υπό τον Γκιζίκη, ορκίστηκε πρωθυπουργός.

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΣΚΕΨΗ

Το ξημέρωμα της πολιτικής αλλαγής

 Η πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση ήταν καρπός της στρατιωτικοπολιτικής σύσκεψης της 23ης Ιουλίου. Ήταν 2 μ.μ., όταν, στα παλαιά ανάκτορα, άρχισαν να συσκέπτονται πολιτικοί με τους χουντικούς στρατιωτικούς. Από τους πρώτους συμμετείχαν ο Π. Κανελλόπουλος, ο Γ. Μαύρος, ο Σπ. Μαρκεζίνης, ο Γ. Α. Νόβας, ο Στ. Στεφανόπουλος, ο Π. Γαρουφαλιάς, ο Ξεν. Ζολώτας και ο Ε. Αβέρωφ. Από τους άλλους παρόντες ήταν ο πρόεδρος της χουντικής Δημοκρατίας στρατηγός Φ. Γκιζίκης, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Γρ. Μπονάνος, ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Ανδρ. Γαλατσάνος, ο αρχηγός ΓΕΝ αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης και ο αρχηγός ΓΕΑ Αλ. Παπανικολάου.

Αν εξαιρεθούν οι Κανελλόπουλος - Μαύρος, που εκφράζανε τις αντιχουντικές διαθέσεις του λαού και ο Αβέρωφ, ως «γεφυροποιός» μεταξύ δικτατορίας και παλαιοκομματικών κύκλων, οι άλλοι αντιπροσώπευαν τον εαυτό τους. Στη σύσκεψη, όπως προκύπτει από διάφορες εκ των υστέρων μαρτυρίες (επισήμως πρακτικά δεν κρατήθηκαν), απορρίφθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης με τη συμμετοχή πολιτικών και στρατιωτικών μαζί.

Αρχικά συμφωνήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση ο Π. Κανελλόπουλος σε συνεργασία με τον Γ. Μαύρο (ως εκπρόσωποι της προδικτατορικής ΕΡΕ και της Ένωσης Κέντρου).

Σε συνέχεια, όμως, αφού μεσολάβησε διάλειμμα (από τις 5 έως τις 8 το βράδυ) για να καταρτιστεί ο κατάλογος των υπουργών, στο παρασκήνιο, οι πέντε στρατιωτικοί και ο Αβέρωφ κατέληξαν στη λύση Καραμανλή. Με παρέμβαση, μάλλον, και του Αμερικανού πρεσβευτή στην Αθήνα. Οι άλλοι, θέλοντας και μη, την αποδέχτηκαν ως τη βέλτιστη. Ο Κανελλόπουλος αποσύρθηκε διακριτικά. Ένα από τα πιο σκοτεινά σημεία είναι οι όροι των χουντικών για την «πολιτικοποίηση».

Ο στρατηγός Μπονάνος αναφέρει ότι ζητούσαν γενική αμνηστία, μη συμμετοχή κομμουνιστών - αριστερών στην κυβέρνηση, στρατιωτικοί στα υπουργεία Άμυνας και Δημ. Τάξης, εκλογές μετά από έναν χρόνο, μη επαναφορά αντιχουντικών απότακτων και απόστρατων αξιωματικών κι ορισμένα άλλα.

Υποχώρησαν από την πρώτη στιγμή στο ζήτημα των υπουργείων και των εκλογών. Ρητά ή άρρητα τα άλλα έγιναν αποδεκτά, αν και στην πορεία ορισμένα ανατράπηκαν (η αμνηστία περιορίστηκε, αντιχουντικοί επανήλθαν). Ο Γκιζίκης παρέμεινε, όμως, «πρόεδρος» και η στρατιωτική ηγεσία στη θέση της, ως κορυφαίο δείγμα του συμβιβασμού, των όρων του και των σχετικών δεσμεύσεων.

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/politiki/arthro/oi_protagonistes_tis_metapoliteusis-64421680/