Οι αθάνατες αλήθειες του Πλάτωνα

Οι αθάνατες αλήθειες του Πλάτωνα

Τα διδάγματα του εξακολουθούν   να   φωτίζουν τον   κόσμο   μας   υστέρα   από   2500   χρόνια

Όταν ακούσουν να αναφέρεται το όνομα του Πλάτωνα, οι περισσότεροι άνθρωποι παίρνουν συνήθως ευλαβική έκφραση, σαν να επρόκειτο να τους μιλήσει κανείς για κάποιον άγιο.  Αλλά ο Πλάτων δεν ήταν άγιος. Ήταν πολυβραβευμένος αθλητής, γενναίος πολεμιστής, ποιητής, εμπειρογνώμων στα άλογα και έζησε τα 81   του χρόνια γεμάτος δραστηριότητα και αγάπη για την ζωή και  την σκέψη.

Όλες αυτές οι λεπτομέρειες της ζωής του, έχουν μεγάλη σημασία, προκειμένου να κρίνει κανείς τις διδασκαλίες του πού έχουν εφαρμογή στην εποχή μας. Επειδή η εποχή του έμοιαζε πάρα πολύ με την σημερινή. Στην Αθήνα του τετάρτου αιώνος, οι άνθρωποι  ήσαν  κουρασμένοι   από τους πόλεμους, απογοητευμένοι από τις επαναστάσεις, γεμάτοι σκεπτικισμό για τις πάλαιες μορφές πίστεως και προσπαθούσαν  να βρουν κάποιο τρόπο για να γαντζωθούν από τις πραγματικές αξίες   της  ζωής.  Ο   Πλάτων λοιπόν, ανέλαβε να τους βρει τον  τρόπο εκείνο.

Έχοντας ακούραστο ζήλο στο έργο που έταξε στον εαυτό του, ο Πλάτων προσπάθησε να διαπιστώσει τα σωστά πρότυπα συμπεριφοράς του ανθρώπου και συγχρόνως να εξηγήσει τους λόγους, για τους όποιους έπρεπε οι άνθρωποι να προσκολληθούν σ’ αυτούς τους κανόνες χωρίς να έρχονται σε σύγκρουση με την λογική.

Παρά τις ικανότητες και τον ζήλο του, ο Πλάτων ίσως δεν θα κατόρθωνε να επιτύχει τον σκοπό πού είχε τάξει στον εαυτό του, αν δεν είχε γνωριστεί με τον Σωκράτη, τον προφήτη της λογικής, τον κήρυκα της σωστής σκέψης. Ο Πλάτων ήταν είκοσι ετών και είχε αποκτήσει ήδη αρκετή φήμη ως ποιητής, όταν γνώρισε τον Σωκράτη.

Ύστερα από μερικές συζητήσεις μαζί του, με θέμα την γιγαντιαία σημασία της καθαρής σκέψης και της χρησιμοποίησης λέξεων με καθαρή έννοια, ο Πλάτων γύρισε στο σπίτι του και κατέστρεψε όσα ποιήματα είχε γράψει.

 «Ο Θάνατος του Σωκράτους» από του Jacques-Louis David (1787)

Ο Πλάτων προσκολλήθηκε στον Σωκράτη ως μαθητής και φίλος του μέχρι την μέρα  που ο Σωκράτης πέθανε. Η επίδραση του όμως, ήταν· τόσο Ισχυρή στο πνεύμα του Πλάτωνος, ώστε σε ένα πλήθος από έργα του τον εμφανίζει ως κεντρική μορφή πού εκθέτει τις σκέψεις και τις Ιδέες του σε διαλόγους. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπινής σκέψης ο Σωκράτης έδωσε την ανωτάτη εξουσία σε θέματα ηθικής στο πνεύμα του ανθρώπου. Κι’ αυτό αποτελούσε την μεγαλύτερη επανάσταση της  ιστορίας.

Ο Πλάτων λοιπόν, ενστερνίσθηκε τα διδάγματα του Σωκράτη. Η καλή πράξη, είπε, είναι εκείνη πού υπαγορεύει η λογική. Και καλός άνθρωπος, είναι εκείνος, στον οποίον κυριαρχεί  η λογική σκέψη.

Στην εποχή του Πλάτωνος δεν υπήρχε η επιστήμη της ψυχολογίας. Γι’ αυτό, ο Πλάτων εφεύρε τους κανόνες της. Κανόνες πού ήταν τόσο γεροί, ώστε μπόρεσαν να αντέξουν δύο χιλιάδες χρόνια.

Η συνειδητή ζωή μας, είπε, αποτελείται από τρία μέρη: Ένα αισθητικό, που αποτελείται από ορέξεις και πάθη. Ένα άλλο πού μπορεί   να   ονομαστεί   θέληση    ή πνεύμα. Και ένα τρίτο, που ονομάζεται λογική. Εφόσον η λογική είναι εκείνο που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα ζώα, είναι προφανώς το ανώτερο από τα τρία στοιχεία και γι’ αυτό η λογική πρέπει να κυβέρνα.  Προορισμός τού πνεύματος είναι να  επιβάλλει εκείνα πού υπαγορεύει η λογική. Και οι ορέξεις και τα πάθη, πρέπει να υποκύπτουν. Όταν, λοιπόν, καθένα  από τα τρία στοιχεία της συνειδητής ζωής του ανθρώπου επιτελεί την λειτουργία του κανονικά, τότε προκύπτει η αρετή. Όταν όμως αύτη η φυσική τάξις των πραγμάτων ανατρέπεται, τότε ανατρέπεται και ή ηθική.

Όπως   βλέπουμε, ο  Πλάτων κατόρθωσε με τον πολύ απλό αυτόν τρόπο να αναστύλωση την  εξουσία της αρετής και των πραγματικών αξιών της ζωής σε μιαν εποχή γεμάτη κυνισμό και αναστατώσεις, όπως ακριβώς είναι και η δική μας εποχή σήμερα. Και, βέβαια, ένας δεύτερος Πλάτων, δεν υπάρχει ελπίδα να εμφανιστεί σήμερα για να βοηθήσει στην υπόμνηση των αξιών της ζωής. Ωστόσο θα ήταν ευτύχημα για την ανθρωπότητα, αν ήταν δυνατό να εφαρμοσθούν τα διδάγματα του.