Περί αριθμών και ανθρώπων

 

Με αυτόν τον καυστικό τρόπο σχολίασε ο Αρκάς, 

τα περί ανθρώπων και αριθμών!

 

Περί αριθμών και ανθρώπων

 

Του Αντώνη Καρακούση

Οι ασκούντες κριτική στη σταθεροποιητική οικονομική πολιτική κατηγορούν συνήθως τους εμπνευστές και σχεδιαστές αυτής για «αριθμολαγνεία» ή για «λογιστική αντιμετώπιση» των κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Επιστρατεύουν δε για την υποστήριξη των θέσεων αυτών λογικοφανή αποφθέγματα, του τύπου «πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν άνθρωποι» ή την κλασική ρήση του Γεωργίου Παπανδρέου «ευημερούν οι αριθμοί, αλλά υποφέρουν οι άνθρωποι».

Και ακόμη επιχειρούν, μέσω αυτών των ρητορικών σχημάτων, νά αυτοπροσδιορισθούν ως υπέρμαχοι μιας άλλης κοινωνικής πολιτικής, που έχει στο κέντρο της προσοχής της τον άνθρωπο και όχι τους αριθμούς, που είναι άψυχοι και ως εκ τούτου δεν μπορούν παρά να εκφράσουν τη λογιστική και μόνο απεικόνιση της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας.

Παρά τον κίνδυνο να κατηγορηθούμε και εμείς ως «αριθμολάγνοι» μπαίνουμε στον πειρασμό και υποστηρίζουμε ότι οι αριθμοί πρωτίστως εκφράζουν την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. Στους αριθμούς ανατρέχουμε όταν θέλουμε να μετρήσουμε την ανεργία και τη φτώχεια, οι αριθμοί είναι αυτοί που προσδιορίζουν το ύψος των τιμών και την ακρίβεια στην αγορά, τους αριθμούς επικαλούμεθα στις διεκδικήσεις μας, με τους αριθμούς τελικώς ζούμε και συναλλασσόμεθα καθημερινώς, καλώς ή κακώς. Και βεβαίως «πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν άνθρωποι» μόνο που σε μεγάλο βαθμό τους εκφράζουν. Και επιμένουμε. Όταν ο πληθωρισμός είναι 20% οι άνθρωποι υποφέρουν, καθώς βλέπουν το εισόδημα τους να εξανεμίζεται από τη συνεχή άνοδο των τιμών που αντικατοπτρίζεται στο ποσοστό αυτό. Όταν ο πληθωρισμός είναι στο 6,8% οι άνθρωποι νιώθουν καλύτερα γιατί ξεφεύγουν από το καθημερινό άγχος των τιμών και την αγωνία του εισοδήματος. Όταν το έλλειμμα του ισοζυγίου εξωτερικών πληρωμών είναι δυσθεώρητο και τα συναλλαγματικά αποθέματα δεν αρκούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις της χώρας, το νόμισμα υποτιμάται, οι τιμές ανεβαίνουν, οι άνθρωποι αναστατώνονται, χάνουν εισοδήματα, δυσπραγούν οικονομικά. Όταν το εθνικό εισόδημα αυξάνει με ρυθμούς κοντά στο μηδέν η οικονομία δεν αναπτύσσεται, τα εισοδήματα υποχωρούν, η ανεργία αυξάνει, τα καταστήματα δεν πωλούν, οι πολίτες δυστυχούν.

Όταν το έλλειμμα του Δημοσίου είναι υψηλό, το κράτος δεν έχει χρήματα να πληρώσει τους μισθούς και τις λοιπές υποχρεώσεις του. Στρέφεται στον υπερδανεισμό, τιμωρείται με υψηλά επιτόκια, χάνει άλλους πολύτιμους πόρους για την κοινωνική πολιτική και τελικώς οι πολίτες πάλι είναι τα θύματα της «απώλειας» του μέτρου των αριθμών.

Θα μπορούσε να αναφέρει κανείς πλήθος παραδειγμάτων για να αποδείξει το καινοφανές των επιχειρημάτων που θέλουν την πολιτική να ξεφεύγει ή πολύ χειρότερα να αγνοεί την κοινωνική δυναμική των αριθμών. Αλλά στη χώρα μας ευδοκιμούσε πάντα, από αρχαιοτάτων χρόνων, η μυθοπλασία. Μια ολόκληρη χώρα ζυμωμένη με μύθους, όπως τούτος ο σύγχρονος της «αριθμολαγνείας», τον οποίο αν αποτινάξουμε θα αποκτήσουμε ως διά μαγείας κοινωνικό πρόσωπο.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ  15.02.1997

 

Η Κύθνος στα μονοπάτια των αρχαίων πολιτισμών

 

 

Η Κύθνος 

στα μονοπάτια των αρχαίων πολιτισμών

Η Κύθνος είναι νησί των Δυτικών Κυκλάδων ανάμεσα στην Κέα και τη Σέριφο. Απέχει 56 ναυτικά μίλια (104 χλμ.) από το λιμάνι του Πειραιά και 25 ναυτικά μίλια (49 χλμ.) από το λιμάνι του Λαυρίου. Ονομάζεται και Θερμιά (τα Θερμιά),[ τουλάχιστον από τον 12ο αιώνα οπότε και αναφέρεται «Επισκοπή Κέας και Θερμίων». Το όνομα αυτό οφείλεται στην ύπαρξη θερμών πηγών, οι οποίες βρίσκονται στον όρμο των Λουτρών. Τα λουτρά της Κύθνου λέγεται ότι απολάμβανε και ο βασιλιάς Όθωνας και η βασίλισσα Αμαλία του Ολδεμβούργου.

Πρώτοι κάτοικοι της Κύθνου στα αρχαία χρόνια αναφέρονται οι Δρύοπες, μυθικός βασιλιάς των οποίων αναφέρεται ο Κύθνος (γιος του θεού Απόλλωνα) εξ ου και το όνομα της νήσου. Ακόμα ήταν γνωστή ως Δρυοπίς ή Οφιούσα. Κατά τον Μεσαίωνα λεγόταν Θήραμνα (όπως ο Δανιήλ ο Θηράμνιος 1661), ενώ ο Νείλος Δοξαπατρής από το 1143 την αναφέρει με το όνομα Θερμιά, από τις θερμές πηγές που υφίστανται. Αργότερα οι Τούρκοι την αποκαλούσαν «Χαμάμ αντασί» (=νήσος των θερμών νερών). Και τέλος οι Ιταλοί την αποκαλούσαν «Φερμίνα».

Στους αρχαίους χρόνους στην Κύθνο είχε ιδρυθεί μια ακμάζουσα ιωνική αποικία. Οι αρχαίοι Κύθνιοι ασχολούνταν και με τη ναυτιλία και στους Περσικούς Πολέμους συμμετείχαν με μία τριήρη και μία πεντηκόντορο. Η αρχαία πολιτεία της Κύθνου φημιζόταν για την ευνομία της όπου και για το λόγο αυτό ο Αριστοτέλης αφιερώνει ειδική μελέτη για την Κύθνο στο έργο του «Περί Κυθνίων Πολιτείας», έργο που δεν διασώθηκε. Μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων, η Κύθνος συμμετείχε στην Αθηναϊκή Συμμαχία, ενώ αργότερα πέρασε στον έλεγχο των Μακεδόνων, οι οποίοι είχαν εγκαταστήσει φρουρά στο νησί. Επί Ρωμαιοκρατίας η Κύθνος αποτέλεσε τόπο εξορίας σημαινόντων προσώπων. Επιπλέον κατά την αρχαιότητα στο νησί λειτουργούσαν αρκετοί ναοί, οι οποίοι είχαν ως επακόλουθο την προσέλευση στην Κύθνο επισκεπτών από διάφορες περιοχές (όπως π.χ. η Αίγυπτος, η Μικρά Ασία, η Ιταλία κ.ά.). Επίσης στην Κύθνο της αρχαιότητας γεννήθηκαν οι ζωγράφοι Τιμάνθης και Κυδίας

Οι σημαντικές έρευνες στην Κύθνο, από τον αρχαιολόγο 

k.Αλέξανδρο Μαζαράκη - Αϊνιάν

 

 

O Αλέξανδρος Μαζαράκης (Αθήνα, 29.09.1959) είναι Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και Διευθυντής Εργαστηρίου Αρχαιολογίας Παν/μίου Θεσσαλίας. Σπούδασε Ιστορία της Τέχνης και Αρχαιολογία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών (Universite Libre de Bruxelles). Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές και εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα την καταγωγή του αρχαίου ελληνικού ναού (From Rulers' Dwellings to Temples: A Study of Greek Religious Architecture in the Protogeometric and Geometric Periods, 1987) (επόπτης Καθηγητής J.N. Coldstream, αναγόρευση 9-12-87) στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (UCL) με υποτροφία του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Α. Ωνάσης».΄

1991-96. Εργάστηκε ως έκτακτος αρχαιολόγος στην Β' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και πραγματοποίησε ανασκαφές στην Αττική και την Κύθνο. Στα 1990-95 και 2001 διηύθυνε ένα πρόγραμμα Επιφανειακών Ερευνών στην Kύθνο. Διηύθυνε ή διευθύνει ανασκαφές στη Σκάλα Ωρωπού Αττικής (1996-2003, 2006-2011), την Kύθνο των Κυκλαδων (χερσαία ανασκαφή 2002-2006, 2009-σήμερα, υποβρύχια ανασκαφή 2005-2011) και το Σωρό Μαγνησίας (2004-2008). Από το 2009-2011 διηύθυνε το πρόγραμμα επιφανειακών ερευνών στη θέση Κεφάλα της Σκιάθου, και από το 2012-2016 ανασκαφές στην ίδια θέση (και ξανά το 2019 στο πλαίσιο γεωφυσικών ερευνών).

Από το 1990, στην Κύθνο, το νησί των Δυτικών Κυκλάδων, έχει ξεκινήσει μια πολύ σημαντική έρευνα, που γίνεται από τον αρχαιολόγο κ. Αλέξανδρο Μαζαράκη-Αινιάν.

Οι έρευνες των ετών αυτών έγιναν με την άδεια του ΚΑΣ, με τη συγκατάθεση της Υπηρεσίας Αρχαιοτήτων και την οικονομική βοήθεια της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Όλα τα χρόνια συμμετείχαν στην έρευνα και φοιτητές του κ. Μαζαράκη, έχοντας τη λαμπρή ευκαιρία να ασκηθούν. Από το 1992 συμπληρωματικές πιστώσεις έδωσε για την έρευνα και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Είναι φυσικό οι κάτοικοι και οι αρχές του νησιού να περιέβαλαν την εργασία με πολύ ενθουσιασμό. Το νησί μπορεί κανείς να πει πως ήταν παραμελημένο από την έρευνα. Κυρίως υπήρχαν κείμενα από λογίους του τόπου (Α. Βάλληνδα, που πρώτος στα τέλη του περασμένου αιώνα συγκέντρωσε τις λίγες γραπτές μαρτυρίες, τις σχετικές με την αρχαία Κύθνο). Εκτός από την αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, συνήθως μνημονεύονται το Βυζαντινό Κάστρο της Ωριάς. Το άλλοτε θεωρούμενο μεσαιωνικό κάστρο στον Κάστελλα αποδείχθηκε τώρα, χάρη στις έρευνες της κ. Ο. Χατζηαναστασίου, ότι μπορεί να ταυτιστεί με οχυρωμένο οικισμό των αρχαϊκών χρόνων. Τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του ‘90, εκτός από τις έρευνες του κ. Μαζαράκη - Αινιάν και των συνεργατών του, ερευνήθηκαν η θέση Σκουριές, Πρωτοκυκλαδικό Κέντρο για την εκκαμίνευση χαλκούχων μεταλλευμάτων. Με την έρευνα που έκαμε με τη συνεργασία του Βρετανού Sandy Mac Gillivray πάλι η Ολγα Χατζηαναστασίου, φάνηκε πως είχε πρωτεύοντα ρόλο το νησί στη διάδοση της μεταλλουργίας στο προϊστορικό Αιγαίο. Και άλλες μικροέρευνες πραγματοποιήθηκαν που δεν υπάρχει χώρος εδώ να αναφερθούν.

Ο κ. Μαζαράκης. συνεργάστηκε με τον ακούραστο τοπογράφο κ. Θ. Χατζηθεοδώρου κι έτσι έγιναν λεπτομερειακά τοπογραφικά διαγράμματα της αρχαίας πόλης, όπου αποτυπώθηκαν όλα τα ορατά αρχιτεκτονικά λείψανα αρχαία και νεώτερα. Παράλληλα, ο γεωλόγος κ. Ευ. Καμπούρογλου έκανε παράκτιες γεωλογικές έρευνες και προχώρησε σε υποθαλάσσιες παρατηρήσεις με φωτογραφική τεκμηρίωση. Η κα. Λίνα Μαζαράκη φωτογράφησε τα αρχιτεκτονικά λείψανα της αρχαίας πόλης και από μια ομάδα έγινε και αεροφωτογράφηση. Ακόμη, έγινε συστηματική περισυλλογή κινητών ευρημάτων, κατά ομάδες, σύμφωνα με την προέλευση τους και τα στοιχεία πέρασαν σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το έδαφος όλης της αρχαίας πόλης ερευνήθηκε συστηματικά (βλ. χάρτη).

 

Η αρχαία πόλη της Κύθνου βρίσκεται στη βορειοδυτική ακτή του νησιού, ανάμεσα στους όρμους της Απόκρουσης και της Επισκοπής. Σήμερα ονομάζεται Βρυόκαστρο ή Ρηγόκαστρο. Έχει τειχισμένη ζώνη, που περικλείει έκταση περίπου 285 στρεμμάτων, μαζί και με το νησάκι Βρυοκαστράκι που πιθανότατα συνδεόταν με την ακτή στην αρχαιότητα.

Το κύριο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης εκτείνεται σε μεγάλη έκταση, έξω από το νότιο τείχος, συστάδες τάφων όμως παρατηρούνται κι έξω από τη βορειοδυτική πύλη. Η μορφή και οι διαστάσεις πολλών τάφων διακρίνονται σαφώς (λακκοειδείς, σκαμμένοι στο φυσικό βράχο, με μια πατούρα περιφερειακά για να στερεώνονται οι καλυπτήριες πλάκες). Στην περιοχή αυτή βρέθηκαν στην επιφάνεια 5 ενεπίγραφες ταφικές στήλες, του 7ου π.Χ. η παλαιότερη σε δωρική διάλεκτο (αυτή χρησιμοποιούσαν ίσως οι Κύθνιοι). Δύο μαρμάρινες επιτύμβιες βρέθηκαν στο δάπεδο ενός αλωνιού, του 1ου π.χ. αι. και μια ακόμα αποσπασματική. Η περίμετρος της αρχαίας πόλης, πάνω από 2 χλμ., περιβάλλεται από τείχη. Αυτά μελετήθηκαν λεπτομερειακά, έγιναν σχέδια τους και παρουσιάστηκαν σε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία του κ. Μαζαράκη στη μεγάλη αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Οι πύλες και οι πυλίδες του τείχους ήταν άνισα κατανεμημένες, στο νότιο σκέλος βρίσκονταν οι περισσότερες. Τα σημερινά μονοπάτια φαίνεται να ακολουθούν την πορεία των αρχαίων οδών. Στα ΝΑ της πόλης διατηρούνται τα λείψανα μικρής αυτοτελούς οχυρωμένης ακρόπολης, σχήματος ακονονίστου τραπεζίου. Ο λόφος της ακρόπολης σε υψόμετρο 145 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, καταλαμβάνει τη ΝΑ γωνία του οικισμού. Δεσπόζουσα θέση έχει στην κορυφή σημαντικό ιερό γυναικείας θεότητας. Τα κινητά ευρήματα που συλλέχθηκαν ήταν πολλά και ποικίλα και η έρευνα εξονυχιστική. Πρέπει να τονίσουμε κλείνοντας πως ο κ. Μ-Α που τον ευχαριστούμε για τα στοιχεία και το χάρτη που μας έδωσε, έχει γράψει έως τώρα 17 μελέτες (οι μισές για την Κύθνο). Τις έρευνες του στο νησί παρουσίασε σε διεθνές συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε στα 1994, με πρωτοβουλία του Κέντρου Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας του ΕΙΕ (από τους διοργανωτές ήταν και ο κ. Μ-Α) και του Ιονίου Πανεπιστημίου. Η έρευνα του είναι πολύ σημαντική και γι’ αυτό και συνεχίστηκε.

 

 

Η πανεπιστημιακή ανασκαφή στη θέση «Βρυόκαστρο» της Κύθνου (Κυκλάδες) άρχισε το 2002 και συνεχίζεται έως σήμερα. Όπως αναφέραμε παραπάνω είχε προηγηθεί συστηματική επιφανειακή έρευνα κατά τα έτη 1990-1995 και 2001. Η θέση ταυτίζεται με την αρχαία πόλη της «Κύθνου» της ομώνυμης νήσου των Κυκλάδων, η οποία κατοικήθηκε από τον 12o αι. π.Χ. έως και τον 6o-7o αι. μ.Χ.

Οι έως σήμερα ανασκαφές έφεραν στο φως ένα ασύλητο ιερό των αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (Κτίριο 3). Το ιερό ανασκάφτηκε από το 2002-2006. Ο δίδυμος ναός βρέθηκε άθικτος, με όλα τα πολύτιμα ως επί το πλείστον αφιερώματα στη θέση τους. Νότια του ναού ανασκάφτηκαν δύο βωμοί καθώς και ένας εκτεταμένος «αποθέτης» που περιείχε και αυτός εκατοντάδες πολύτιμα αφιερώματα.

Από το 2009 έως το 2013 οι ανασκαφικές έρευνες Δυτικά του ιερού έφεραν στο φως ένα μνημειακό ανάλημμα (Άνδηρο 4) και λίγο χαμηλότερα ένα δημόσιο κτίριο (πρυτανείο;) της κλασικής-ελληνιστικής περιόδου (Κτίριο 5).

Από το 2016-2018 οι ανασκαφές συνεχίστηκαν σε συγκρότημα δημοσίων κλασικών - ελληνιστικών κτιρίων  της Άνω Πόλης, που ταυτίζονται με ιερά (Ασκληπιού, Σαμοθρακίων Θεών και Αφροδίτης).

Το 2018 άρχισε η ανασκαφή της βραχονησίδας "Βρυοκαστράκι", φέρνοντας στο φως κατάλοιπα της Πρωτοκυκλαδικής Εποχής (3η χιλιετία π.Χ.), του 12ου αι. π.Χ. έως και 7ου αι. μ.Χ. (ανάμεσά τους μια τρίκλιτη Παλαιοχριστιανική βασιλική).

Παράλληλα, από το 2005 έως και το 2011 πραγματοποιήθηκε, με τη συνεργασία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, υποβρύχια έρευνα και ανασκαφή στον όρμο του Μανδρακίου, το αρχαίο δηλαδή λιμάνι του Βρυοκάστρου. Αποτυπώθηκαν ολόκληρη η λιμενολεκάνη και τα κτίσματα που εντοπίστηκαν τόσο στην ακτή όσο και στον πυθμένα της θάλασσας και το 2007-09 ανασκάφτηκε ένα εξ αυτών, που πιθανώς ταυτίζεται με τμήμα του καταβυθισμένου παράκτιου οχυρωματικού τείχους. To 2008-09 η ανασκαφή της υποθεμελίωσης του προαναφερθέντος τείχους, έφερε στο φως σημαντικά μαρμάρινα γλυπτά της ρωμαϊκής περιόδου. Τέλος, το 2010-11 πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές τομές εντός της λιμενολεκάνης.

Η ανασκαφή Κύθνου πραγματοποιείται από τον Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας (ΙΑΚΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, αρχικά και έως το 2011 με τη συνεργασία, και από το 2012 - 2015. με την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (πρώην ΚΑ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) και από το 2016 και πάλι με τη συνεργασίας της ΕΦΑ Κυκλάδων. Επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του πανεπιστημίου είναι ο καθηγητής Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν. Την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του ΥΠ.ΠΟ.Α. εκπροσώπησε έως το 2011 η αρχαιολόγος Βασιλική Γιαννούλη και από το 2012 έως σήμερα η αρχαιολόγος Δώρα Παπαγγελοπούλου. Συνδιευθυντής της έρευνας στο Βρυοκαστράκι, από το 2018 κ.ε., είναι ο Δρ Δημήτρης Αθανασούλης. Συνδιευθυντής της υποβρύχιας ανασκαφής από την πλευρά της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.Α. ήταν ο Δρ Δημήτρης Κουρκουμέλης.

Το ανασκαφικό πρόγραμμα της Κύθνου χρηματοδοτείται σταθερά από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, τη ΓΓ Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και τον κ. Αθανάσιο Μαρτίνο, ενώ στηρίζεται ποικιλοτρόπως από το Δήμο Κύθνου.

Εάν σας ενδιαφέρει συνδεθείτε  με την ομάδα της ανασκαφής στο Facebook [https://www.facebook.com/groups/1665758696987340]

Πηγές :

Άρθρο της κας Αθηνάς Γ. Καλογεροπούλου στην εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (1^η Φεβρουαρίου 1997) με τίτλο «Μονοπάτια αρχαίων πολιτισμών»

Κύθνος : https://el.wikipedia.org/wiki/Κύθνος

Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν:

    https://www.ha.uth.gr/index.php?page=faculty.display&a=amaza

Κύθνος – Βρυόκαστρο : http://extras.ha.uth.gr/kythnos/index.php?page=home

Ανασκαφή Κύθνου : https://www.facebook.com/groups/1665758696987340/

Οι δυο γυναίκες του Νίκου Ζαχαριάδη

 

Οι δυο γυναίκες του Νίκου Ζαχαριάδη

Ο πολιτικός του γάμος με τη Μάνια Νοβάκοβα 

και ο έρωτας με τη Ρούλα Κουκούλου

Όταν στις 21.1.1997 πέθανε η Ρούλα Κουκούλου, συζύγος του Νίκου Ζαχαριάδη, ο θάνατος της έφερε στη μνήμη την αντιφατική, αινιγματική αλλά και ελκυστική προσωπικότητα του ηγέτη του ΚΚΕ, που για πολλά χρόνια σφράγισε με την παρουσία του τις πολιτικές εξελίξεις όχι μόνο στο χώρο της Αριστεράς, αλλά ευρύτερα στο στίβο των κομματικών αντιπαραθέσεων, σε μια μακρά ταραγμένη περίοδο.

Τα αισθήματα για τον Νίκο Ζαχαριάδη, ήταν πάντα ακραία. Λατρεύτηκε παράφορα, αλλά και μισήθηκε με φανατισμό. «Μεσαίες» καταστάσεις δεν συμβιβάζονταν με το χαρακτήρα του. «Δίπλα στη μεγάλη τραγωδία του ΚΚΕ, σαν δορυφόρος της ξετυλίγεται και η δική μου μικρή προσωπική τραγωδία», έγραψε ο ίδιος στο ημερολογιακό χρονικό του. Από την άλλη πλευρά, η Ρούλα Κουκούλου, ήταν μια γυναίκα με προσωπικότητα, που αναμφισβήτητα εντυπωσίασε πολύ τον Ζαχαριάδη, περισσότερο από την άλλη σύζυγο του, την Τσεχοσλοβάκο Μάνια Νοβάκοβα.

Μέσα στις φλόγες των μαχών του Γράμμου, ο Ζαχαριάδης ερωτεύτηκε τη Ρούλα. Ήταν, πράγματι, πολύ όμορφη, νεαρή κοπέλα, γεμάτη ενθουσιασμό, με την αντάρτικη στολή, καβάλα στ' άλογο και το αυτόματο περασμένο στον ώμο της. Άνθρωποι που βρέθηκαν τότε εκεί, μας διαβεβαίωσαν για τα αισθήματα και των δύο. Μια φωτογραφία τραβηγμένη στο «καλύβι» του αρχηγού του ΚΚΕ, στο αρχηγείο του «Δημοκρατικού Στρατού», στο Γράμμο, είναι πολύ χαρακτηριστική. Ένα σπάνιο «ενσταντανέ» που δείχνει τον Ζαχαριάδη να κρατά τρυφερά την αγαπημένη του από τους ώμους, τότε που μπορούσαν ακόμη να κάνουν όνειρα, γιατί οι πολιτικές και κομματικές εξελίξεις αργότερα, θα τους χώριζαν.

Εκεί, στο Γράμμο, η Ρούλα συνάντησε τον γιο του Ζαχαριάδη, από τη Μάνια, τον πήρε κατά κάποιο τρόπο υπό την προστασία της, και του φέρθηκε σαν αληθινή μητέρα. Το παραδέχθηκε ο ίδιος ο Κύρος Ζαχαριάδης, που ανέφερε με απλότητα και ειλικρίνεια: «Στο Γράμμο για πρώτη φορά, γνωρίστηκα με τη Ρούλα, τη Ρούλα Κουκούλου. Μου φερόταν πολύ καλά. Νομίζω πως γνωριστήκαμε πριν από τον ερχομό του πατέρα μου...». Και τότε δεν ήξερε τη σχέση της όμορφης αυτής γυναίκας με τον πατέρα του. Το σημερινό μας θέμα δεν έχει πολιτικό χαρακτήρα.

Προσπαθεί να δώσει την «ανθρώπινη διάσταση» σε πρόσωπα που κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή του τόπου, συζητήθηκαν, αγαπήθηκαν ή επικρίθηκαν οπωσδήποτε όμως, «έγραψαν ιστορία». Έτσι, έχει ενδιαφέρον να δούμε τις γυναίκες που κυριάρχησαν στη ζωή του άλλοτε πανίσχυρου αρχηγού του ΚΚΕ μια ζωή, που θα τελείωνε με τρόπο τραγικό, το 1973.

Μαρία (Μάνια) Νοβάκοβα

 

 

Ο Νίκος Ζαχαριάδης γνωρίστηκε με τη Μαρία (Μάνια) Νοβάκοβα στη Μόσχα, όταν και οι δυό τους σπούδαζαν στη Λενινιστική Κομματική Σχολή, που είχε ιδρύσει η Κομιντέρν για τα στελέχη του κομμουνιστικού κινήματος. Εκείνος ήταν επικεφαλής του ελληνικού τμήματος της σχολής και η Μάνια ένα από τα πέντε στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας που σπούδαζαν σε αυτή. Παντρεύτηκαν με πολιτικό γάμο και το πρώτο παιδί τους, ήταν ο Κύρος. Γιατί του έδωσαν αυτό το όνομα; Το εξηγεί ο ίδιος: «Μετά τη γέννηση μου, ο πατέρας μου έφυγε στην Ελλάδα και ξαναγύρισε το Δεκέμβριο. Την 1η του Δεκέμβρη είχε δολοφονηθεί ο Κύροφ. Ο φόνος του ήταν για τους γονείς μου, ένας συγκινησιακός συγκλονισμός κι αποφάσισαν από το όνομα του Κύροφ, να με βγάλουν Κύρο...».

Το 1935 όλη η οικογένεια πήγε στην Ελλάδα, αλλά το επόμενο έτος έγινε η δικτατορία του Μεταξά. Ο Ζαχαριάδης πέρασε στην παρανομία και η γυναίκα με το παιδί του, έφυγαν κρυφά από την Αθήνα. Η Μάνια ήταν δραστήριο μέλος του Τσεχοσλοβακικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Το 1937 τη συνέλαβαν και τη φυλάκισαν. Το γεγονός αποτέλεσε αληθινό σοκ για τον μικρό Κύρο, που τώρα θυμάται: «Ο παππούς με πήγαινε στη φυλακή που κρατούσαν τη μητέρα και περίμενα με λαχτάρα να γυρίσει σπίτι. Έκλαιγα πολύ όταν γύρισε και δεν άφηνα το χέρι της ούτε στιγμή. Φοβόμουν πως αν την άφηνα, θα μου την παίρνανε πάλι...».

Το 1946 η Μάνια με τον μικρό Κύρο έφθασαν στην Αθήνα. Σε μια από τις μεγάλες εαμικές συγκεντρώσεις στον «Παναθηναϊκό», ο Ζαχαριάδης πήρε μαζί και τον γιο του. Οι εικόνες αυτές, έμειναν χαραγμένες στο μυαλό του: «Για πρώτη φορά ο πατέρας μου με πήρε σε μια μεγάλη συγκέντρωση σε κάποιο γήπεδο ή Στάδιο, δεν θυμάμαι. Εκείνο που έχω συγκρατήσει, είναι πως μας συνόδευε ένα άλλο αυτοκίνητο κι όταν φτάσαμε, μπήκαμε από μια πλαϊνή πόρτα, ανεβήκαμε γρήγορα-γρήγορα στις κερκίδες και μόλις φάνηκε ο πατέρας μου, άρχισαν να φωνάζουν σε όλο το στάδιο: «Ζαχαριάδης-Ζαχαριάδης»! Μίλησε, τον χειροκροτούσαν, φώναζαν τ' όνομα του. Μετά φύγαμε πάλι απ' εκείνη την πλαϊνή πορτούλα. Με κρατούσε απ' το χέρι. Κάποιος φώναξε: «Ο Ζαχαριάδης»! Ο πατέρας μου είπε: «Γρήγορα, γρήγορα». Πηδήσαμε στ' αυτοκίνητο που περίμενε και φύγαμε...».

Ο Κύρος θυμάται με νοσταλγία τα καλοκαιρινά πρωινά όταν τον πήγαινε ο πατέρας του για μπάνιο στη Γλυφάδα, το ψάρεμα και μετά έψηναν τα ψάρια, εκεί στην παραλία, που τότε ήταν έρημη. Οι σχέσεις όμως του Νίκου και της Μάνιας, δεν πήγαιναν καλά. Τι έφταιγε; Ο Κύρος τώρα μπορεί να κάνει τις εκτιμήσεις του: «Ο πατέρας μου, ήταν όμορφος άντρας. Από την άλλη πλευρά, η μητέρα μου πέρασε όλη τη ζωή της σε μια φτωχή οικογένεια μηχανοδηγού, σ' ένα περιβάλλον, όπου κανείς δεν έδινε σημασία στην εμφάνιση της. Για κείνη και με την αγωγή που πήρε και με τις ιδέες που ασπάστηκε, η εξωτερική εμφάνιση έπαιζε πολύ μικρό ρόλο. Ήταν δοσμένη στον αγώνα...».

Ήταν η εποχή που οι κομμουνιστές ακολουθούσαν την αισθητική της... «λερωμένης τραγιάσκας» αδιαφορούσαν δηλαδή επιδεικτικά για την εμφάνιση και τη μόδα. Αυτό όμως, προξενούσε δυσφορία στον Κύρο, που δεν ήθελε να βλέπει άσχημη την μητέρα του: «Τα μαλλιά της ήταν άσκημα, απεριποίητα, ποτέ δεν πρόσεχε τον εαυτό της κι εγώ ακόμα μικρός ήμουν και της το έλεγα. Την αγαπούσα πολύ, αλλά την ήθελα όμορφη. Ήταν πολύ πιο νέα απ' τον πατέρα, αλλά φαινόταν μεγαλύτερη. Θαρρώ πως εκεί που γνωρίστηκαν, στη Μόσχα, δεν υπήρχε κάποιο δυνατό αίσθημα, ένας έρωτας. Ήταν μια σχέση, απλώς που για τους επαναστάτες τότε, δεν είχε τόσο μεγάλη σημασία. Κι όταν την ξανάδε, το 1946, νομίζω πως δεν του άρεσε... θυμάμαι την πρώτη τους διαφωνία. Η μητέρα μου είχε γίνει φίλη με την Αύρα Παρτσαλίδη και με την γυναίκα του Ιωαννίδη, την Ντόμνα. Εκεί, στο εξοχικό όπου έμενε ο Παρτσαλίδης, άκουσα για πρώτη φορά τη μητέρα να παραπονιέται για τον πατέρα μου στην Αύρα...».

 

Ρούλα Κουκούλου

 

Αν όμως η Μόνια Νοβάκοβα δεν ήταν ποτέ ο «μεγάλος έρωτας» για τον Ζαχαριάδη, το αντίθετο συνέβη με την Ρούλα Κουκούλου, που όπως προαναφέραμε την γνώρισε στο Γράμμο. Απέκτησαν ένα παιδί, τον Ιωσήφ (Σήφη) στον οποίο μέχρι το τέλος της ζωής του, ο αρχηγός του ΚΚΕ, είχε μεγάλη αδυναμία. Ο Λευτέρης Ελευθερίου, διευθυντής του Ραδιοφωνικού Σταθμού «Ελεύθερη Ελλάδα» έζησε στη Μόσχα κοντά στον τότε ηγέτη του ΚΚΕ, που το άστρο του, είχε αρχίσει να δύει. Ήταν τον Ιανουάριο του 1956. Τον επόμενο μήνα, θα γινόταν το 20ο Συνέδριο, με το οποίο θα σημειώνονταν και μεγάλες αλλαγές στο ΚΚΕ.

Θυμόταν ο Ελευθερίου: «Ο Σήφης, ο γιος του Νίκου ηλικίας τότε 5 χρόνων, έμενε μαζί με την οικιακή βοηθό. Ο Ζαχαριάδης έμοιαζε σαν μικρό παιδί, πολύ στοργικός με το γιο του, κι εκτελούσε όλες του τις επιθυμίες»... Κι όταν στην 7η Ολομέλεια το 1957 ο Ζαχαριάδης -γνωρίζοντας την τύχη του- συναντήθηκε με τον Μιλτιάδη Πορυρογένη, του είπε: «Μιλτιάδη, εγώ τελείωσα. Πρόσεξε τον γιο μου...». Στις 11-12-1956, ο Ζαχαριάδης έγραφε στο φίλο του συγγραφέα Αλέξη Πάρνη, που έμενε στη Μόσχα: «Θα ήθελα να ξέρω, αν χρειαστεί, θα μπορούσες να αναλάβεις το Σηφάκο, έως ότου μετά τον δώσεις στη Ρούλα ή στη γιαγιά του; Έχε το νου σου...».

Στο μεταξύ η Ρούλα Κουκούλου ανέπτυξε πολύμορφη δραστηριότητα σε πολλούς τομείς που της ανέθεσε το Κόμμα. Το 1954 τη συνέλαβαν οι αρχές Ασφαλείας όπως και τον Χαρ. Φλωράκη, τον Κώστα Λουλέ, την Αύρα Παρτσαλίδη, τον Γ. Ερυθριάδη και άλλους. Επί 6 χρόνια όμως, η δίκη τους δεν γινόταν. Συνεχώς την ανέβαλλαν. Τελικά η υπόθεση έφθασε στο έκτακτο στρατοδικείο, το 1960. Η κατηγορία για «κατασκοπεία» μαρτυρούσε βέβαια τις συνέπειες στην περίοδο τότε του ψυχρού πολέμου. Η Ρούλα μίλησε με θάρρος στην απολογία της: «Αρνούμαι κατηγορηματικά και αποκρούω την ατιμωτική αυτή κατηγορία για το Κόμμα μου και τον εαυτό μου»...

Είναι γνωστό το τραγικό τέλος της ζωής του Νίκου Ζαχαριάδη τον Αύγουστο του 1973. Υπάρχουν βέβαια πολλά ερωτηματικά γι’ αυτή την υπόθεση. Ο άλλοτε αναπληρωτής Γεν. Γραμματέας του ΚΚΣΕ, ο Ιβάσκο, είχε υποσχεθεί στον Κύρο να του επιτραπεί να δει τον φάκελο του πατέρα του στην Κ.Ε. του ΚΚΣΕ. Λίγο αργότερα όμως τον πληροφόρησαν, ότι βρέθηκε ο φάκελος του τελευταίου γράμματος του Ζαχαριάδη στην Κ.Ε. του ΚΚΣΕ πριν την αυτοκτονία του, αλλά ο φάκελος ήταν... άδειος.

Το βασικό ντοκουμέντο που απαιτείται για την απάντηση στα ερωτηματικά που συνδέονται με το τέλος του Ζαχαριάδη, το ίδιο το γράμμα του, έλειπε... Ένα δεύτερο γράμμα του Ζαχαριάδη, που έδωσε ο δεύτερος γιος του, ο Σήφης στη Ρούλα Κουκούλου, ένα μήνα πριν από το τραγικό τέλος, δεν ήλθε ποτέ στη δημοσιότητα. Το περασμένο καλοκαίρι, κάποιος φίλος, κουβέντιασε πολύ με τη Ρούλα Κουκούλου για τον σύζυγο της. Κάποια στιγμή, τη ρώτησε: «Τον είδατε ποτέ να δακρύσει;».

Κι εκείνη, αφού σκέφθηκε λίγο, απήντησε: «Ναι, μια φορά μόνο. Όταν άκουσε την είδηση για τον θάνατο του Στάλιν...».

Το απομεσήμερο της Παρασκευής (24.1.1997), ένας κόσμος ολόκληρος συγκεντρώθηκε στο νεκροταφείο της Καισαριανής, κάτω απ' τα ψηλά κυπαρίσσια και τα στεφάνια για να αποχαιρετήσει τη Ρούλα. Απ' το μεγάφωνο έφθανε η φωνή. του Δημ. Γόντικα: «Είναι μαζί μας, δίπλα σου, τιμημένοι σύντροφοι και συντρόφισσες, για να σε οδηγήσουν στο ταξίδι της αιωνιότητας: Ο Μπελογιάννης, ο Καλοδίκης, ο Τσιτήλος, ο Νίκος Ζαχαριάδης, η Αύρα, η Αλεξίου...».

Από ομότιτλο άρθρο του Γ. Α. Λεονταρίτη στην Καθημερινή της 1.2.1997