«Η δημιουργία του
Αδάμ» του Μικελάντζελο στην Καπέλα Σιξτίνα. Η εκκλησιαστική παράδοση τοποθέτησε
χρονολογικά το θέμα της τοιχογραφίας στο 5508 π.Χ., ενώ άλλοι υπολογισμοί το
θέλουν στο 5197, στο 3764 ή στο 3963 π.Χ.
ΟΙ
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ
Καλή
χρονιά και ευτυχές το... 7525
Σύμφωνα με το Πατριαρχείο
των Ιεροσολύμων η ανθρωπότητα εισέρχεται στον αστερισμό του έτους 7525. Αφού ο
κόσμος μας «δημιουργήθηκε» το 5508, όπως διαβεβαιώνει ακόμη και σήμερα στην
ιστοσελίδα του η παλαιότερη χριστιανική Εκκλησία.
Η μέτρηση του χρόνου από
«κτίσεως του κόσμου» ήταν για πολλούς αιώνες σημείο αναφοράς στον χριστιανικό
κόσμο. Αν και για τον ακριβή καθορισμό δεν υπήρχε ομοφωνία. Εύγλωττα το
παραδίδει αυτό ο μητροπολίτης Αθηνών Μελέτιος (17ος-18ος αιώνας) στην κλασική
«Εκκλησιαστική Ιστορία» του. Σύμφωνα με τους Εβδομήκοντα (μεταφραστές του
Ευαγγελίου) «από Αδάμ μέχρι Νώε δέκα γενεαί εύρηνται έτη 2262. Κατά τους δε
τους Εβραίους εν ταύταις ταις δέκα γενεαίς (δηλαδή από τη δημιουργία του κόσμου
μέχρι τον κατακλυσμό) αριθμούνται έτη μόνο 1656. Η δε ανατολική εκκλησία
δοξάζει γεννηθήναι τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν εκ της αγίας Θεοτόκου και
αειπαρθένου Μαρίας εν των από κοσμογονίας 5508 έτει. Ο Ευσέβιος δε ο Παμφίλου
(επίσκοπος Καισαρείας με συμβολή στην εκκλησιαστική ιστορία) αναλογιζόμενος τα
έτη διϊσχυρίζεται αποδείξαι, ότι εγεννήθη κατά το 5197 έτος. Οι δε Ιουδαίοι
κατά το 3764. Πολλοί δε χρονολόγοι, μετά την συμπλήρωσιν 3949 και άλλοι
άλλως...».
Η πιο διαδεδομένη απ΄
αυτές τις «άλλως» ήταν το 5492-3 και για την ακρίβεια η 25η Μαρτίου. Αυτή είναι
γνωστή και ως «αλεξανδρινή χρονολόγηση», σε διάκριση με το «χρονολογικό σύστημα
Κωνσταντινουπόλεως» (βυζαντινό). Το τελευταίο είχε τη βούλα της Εν Τρούλω
Συνόδου (το 692 επί Ιουστινιανού) η οποία επικύρωνε τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα,
επομένως και τους χρονολογικούς υπολογισμούς τους. Αυτή και καθιερώθηκε τον 9ο
αιώνα επί αυτοκράτορος Λέοντος ΣΤ', αν και είχε γίνει αποδεκτή από τη ΣΤ'
Οικουμενική Σύνοδο (680 μ.Χ.). Είχε, μάλιστα, οριστεί και η ακριβής ημερομηνία.
Ηταν η 1η Σεπτεμβρίου, μέρα που εξακολουθεί ακόμη να γιορτάζεται ως
«πρωτοχρονιά» του εκκλησιαστικού έτους.
Από τότε θα
χρησιμοποιείται το χρονολογικό σύστημα που ξεκινά το 5508 π.Χ. Δηλαδή, «από
κτίσεως ή δημιουργίας κόσμου» (anno mundi - έτος κόσμου). Θα αντικατασταθεί τις
τρεις πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνα, από το «μετά Χριστόν».
Και
την ίδια εποχή
Η χρονολόγηση ήταν
διαφορετική συνήθως σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους πριν από την υιοθέτηση
και επικράτηση της σημερινής. Διέφερε ακόμη και μέσα σε ίδιες εποχές από
διάφορες εθνικές ή θρησκευτικές ή άλλες ομάδες. Αυτό που συνδέει, όμως, τις
πρωτοχρονιές όλου του κόσμου στη διαδρομή της ιστορίας είναι η ύπαρξη ενός
σημείου αναφοράς.
Απ' αυτήν ακριβώς την
οπτική ο κυρίαρχος σήμερα τρόπος μέτρησης του πολιτικού και εκκλησιαστικού
χρόνου, που εισηγήθηκε ο μοναχός Διονύσιος ο Μικρός (6ος αιώνας), ήταν η ωριμότερη
έως τότε σκέψη. Η Ιστορία δεν είχε πια απλώς ένα σημείο εκκίνησης, αλλά ένα
κέντρο. Όλα τα συμβάντα μπορούσαν να τοποθετηθούν ΠΡΙΝ ή ΜΕΤΑ την εμφάνιση του
Ιησού.
Ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ'
προτρέπει το 1582 τους χριστιανούς να ακολουθήσουν την ημερολογιακή
μεταρρύθμιση. Είναι άλλο ένα παράδειγμα αλλαγής στη μέτρηση του χρόνου που
χρειάστηκε θρησκευτική ή πολιτική επιβολή.
Μέχρι τότε στα περισσότερο
γνωστά συστήματα οι χρονολογήσεις τοποθετούσαν τα γεγονότα ΜΕΤΑ μια αφετηρία:
Την άλωση της Τροίας, την πρώτη Ολυμπιάδα, την κτίση της Ρώμης, την άνοδο του
Διοκλητιανού στην εξουσία κ.ά. Όπως στην αρχαϊκή και την κλασική Ελλάδα η
απουσία ενιαίας χρονολόγησης δημιουργούσε προβλήματα, έτσι συνέβαινε στην
ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης ενός κοινού
σημείου αναφοράς έγιναν, όμως, από τότε κάποια σημαντικά βήματα.
Τα σημαντικότερα απ΄ αυτά
ήταν η εποχή του Μ. Αλεξάνδρου, που άρχιζε το 324 π.Χ., των Σελευκιδών με
έναρξη το έτος επιβολής της εξουσίας τους (312 π.Χ.), του Αυγούστου (30 π.Χ.)
και άλλες.
Σημαντικότερες
αναδείχτηκαν η αρίθμηση των Σελευκιδών, αλλά και η μέτρηση «κατ΄ Ολυμπιάδα»
(776 π.Χ.) από τότε που καταρτίστηκε ο κατάλογος των Ολυμπιονικών.
Εξακολουθούσαν σε διαφορετικά διαστήματα να ισχύουν και άλλες χρονολογήσεις.
Θεϊκή
αφετηρία
Μέσα σ' αυτό τον κυκεώνα
των τοπικών και εθνικών χρονολογήσεων κατατίθεται και η χριστιανική πρόταση. Η
λογική της ήταν πως μια οικουμενική ιστορία όφειλε να έχει αφετηρία όχι εθνικά
συμβάντα, αλλά τη θεϊκή δημιουργία του κόσμου.
Απεικόνιση της ΣΤ'
Οικουμενικής Συνόδου, που είχε κάνει αποδεκτό τον υπολογισμό ότι από την «κτίση
του κόσμου» μέχρι σήμερα έχουν περάσει 7.525 χρόνια.
Ο καθορισμός ενός
γεγονότος-σημείου αναφοράς για την έναρξη του έτους είναι πολύπλοκος, αλλά
πάντα προϋποθέτει τη βούληση μιας εξουσίας (πολιτική, θρησκευτική κ.λπ.) για να
επιβληθεί. Χωρίς να σημαίνει πάντα ότι αυτή η βούληση αρκεί για την καθιέρωση,
αφού η αποδοχή ή απόρριψη εξαρτάται και από πολλούς άλλους παράγοντες
(πολιτιστικοί, χρηστικοί κ.ά.).
Έτσι, για παράδειγμα, η
χρονολόγηση με το πρόσημο π.Χ. ή μ.Χ. προϋποθέτει την εγκαθίδρυση του
χριστιανισμού στη Δύση. Το Ιουλιανό ημερολόγιο την επιβολή της θέλησης του Ιούλιου
Καίσαρα, το βυζαντινό του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, το Γρηγοριανό του Πάπα
Γρηγορίου. Για να πάμε πιο πίσω το πρώτο αρχαίο αθηναϊκό με τους επώνυμους
άρχοντες τον Κέκροπα, το αργολικό την Ήρα, της Μεσοποταμίας συγκεκριμένους
άρχοντες-βασιλιάδες και πάει λέγοντας
ΟΙ
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Κάθε
χώρα και άλλη αρχή του έτους
Τα χρονολόγια και τα ημερολόγια
μοιάζουν ουδέτερα, απολιτικά, αλλά αρχικώς, τουλάχιστον, δεν είναι τέτοια. Ο
δεσμός ανάμεσα στον χρόνο και την όποια εξουσία είναι τόσο παλιός όσο και τα
συστήματα μέτρησης του χρόνου από τα συστήματα εξουσίας. «Έλαβε το ημερολόγιο…»
έλεγαν οι αρχαίοι Κινέζοι, όταν ήθελαν να πουν ότι κατέκτησαν μια περιοχή, για
να δείξουν την άμεση σύνδεση μεταξύ της πολιτικής εξουσίας και τον κάθε λογής
μετρήσεων.
Καλή
χρονιά και ευτυχές το... 7525
Ανόμοια ημερολόγια ίσχυαν
την ίδια εποχή σε διαφορετικές περιοχές. Λόγου χάρη αλλού στην ιταλική
χερσόνησο η χρονιά άρχιζε την 1η Ιανουαρίου, αλλού την 1η ή και την 25η
Μαρτίου. Το ίδιο συνέβαινε σε πανευρωπαϊκή και πολύ περισσότερο σε παγκόσμια
κλίμακα. Στην Ισπανία και τη Γερμανία του Μεσαίωνα το έτος άρχιζε τα
Χριστούγεννα, ενώ στη Γαλλία για ένα διάστημα την 1η Απριλίου…
Αλλά και στη βυζαντινή
Κωνσταντινούπολη η Πρωτοχρονιά οριζόταν διαφορετικά. Τοποθετούνταν την 1η
Σεπτεμβρίου, αν και την πρωτομηνιά (καλένδες, νουμηνίες-νεομηνίες) του
Ιανουαρίου γίνονταν παραδοσιακά λαϊκά πανηγύρια. Συνεχίζονταν, έτσι, οι
αντίστοιχες ρωμαϊκές εκδηλώσεις, που αντανακλούσαν παλαιότερες θρησκευτικές
πεποιθήσεις, οι οποίες σχετίζονταν με το χειμερινό ηλιοστάσιο (22 Δεκεμβρίου).
Μετακινήσεις
Στην Αγγλία η Πρωτοχρονιά
ακολουθούσε άλλους ρυθμούς. Μέχρι τον 14ο αιώνα τοποθετούνταν την 25η Δεκεμβρίου.
Μετά και μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα μετατέθηκε την 25η Μαρτίου.
Η τελευταία, όπως και η 1η
Μαρτίου, οριζόταν για μεγάλα διαστήματα και από πολλούς Ευρωπαίους ως
Πρωτοχρονιά.
Ο ορισμός αυτός είχε
κάποια λογική, αφού ο Μάρτιος είναι ο μήνας της εαρινής ισημερίας (21 Μαρτίου
εξίσωση της ημέρας με τη νύχτα).
Είχε, επίσης, τη λογική
της και η θέσπιση της Πρωτοχρονιάς την 1η Σεπτεμβρίου. Η ημερομηνία ήταν
ταυτισμένη με το άνοιγμα και την αναθεώρηση των φορολογικών καταλόγων και από
την εποχή ακόμη του Μ. Κωνσταντίνου άρχιζε να μετρά τότε το πολιτικό έτος των
Βυζαντινών. Αυτή η «αρχή της Ινδίκτου» (δεκαπενταετές σύστημα μέτρησης του
χρόνου) θα υιοθετηθεί από την Εκκλησία και θα αποτελέσει την αφετηρία του
εκκλησιαστικού έτους.
Η έναρξη της νέας χρονιάς,
λοιπόν, είτε για το πολιτικό είτε για το εκκλησιαστικό ημερολόγιο στον
χριστιανικό κόσμο δεν οριζόταν πάντα με τον ίδιο τρόπο από τους ίδιους λαούς
την ίδια εποχή.
Πολύ περισσότερο δεν
συνέβαινε αυτό σε όλους τους λαούς σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Ακόμη και
σήμερα, άλλωστε, μουσουλμάνοι, εβραίοι και πολλές άλλες ομάδες έχουν τη δική
τους Πρωτοχρονιά.
ΜΕ
ΡΙΖΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ
Πώς
έμεινε η 1η Ιανουαρίου
Η καθιέρωση και η
γενίκευση της 1ης Ιανουαρίου είναι σχετικά πρόσφατη. Ευρύτερα αποδεκτή έγινε
μόλις τον προηγούμενο αιώνα και αμφισβητήθηκε αρκετές φορές.
Το παράδοξο είναι ότι δεν
αντιστοιχεί ακριβώς σε κάποιο αστρονομικό φαινόμενο. Παρ' όλα αυτά, ως αρχή του
πολιτικού έτους ίσχυε πριν από την καθιέρωση του παλαιού Ιουλιανού ημερολογίου
(μέσα 1ου π.Χ. αιώνα), συνεχίστηκε μ' αυτό και διατηρήθηκε στο ισχύον
Γρηγοριανό.
Αν και το μόνο αστρονομικό
γεγονός είναι ότι απλώς τότε η Γη βρίσκεται στο περιήλιο της τροχιάς της (το
πλησιέστερο σημείο στον ήλιο). Το δεδομένο, όμως, αυτό δεν φαίνεται να έχει
παίξει ρόλο στην εξίσωση Πρωτοχρονιά = 1 Ιανουαρίου.
Οι ρίζες της καθιέρωσης
βρίσκονται, μάλλον, στην αρχαία Ρώμη και ειδικά στο ημερολόγιο του Νουμά -
διαδόχου του Ρωμύλου. Σ΄ αυτόν αποδίδεται η προσθήκη του Ιανουαρίου στο
δεκάμηνο έως τότε ρωμαϊκό ημερολόγιο.
Ως ενδέκατος μήνας
αφιερώθηκε στον Ιανό, ο οποίος, εκτός των άλλων, θεωρούνταν και θεός κάθε
αρχής. Με τη διάσταση αυτή ήταν ζήτημα χρόνου ο τελευταίος μήνας να γίνει
πρώτος και η πρώτη μέρα του πρωτοχρονιά.
Τελετές
και δώρα
Γύρω στο 150 π.Χ. η έναρξη
του ρωμαϊκού πολιτικού έτους θα τοποθετηθεί επισήμως κατά τον Ιανουάριο.
Φαίνεται ένας από τους λόγους ήταν πως στις καλένδες (αρχές του μήνα) του
ορκίζονταν οι άρχοντες (ετήσιοι ύπατοι, πραίτορες). Στις τελετές που
ακολουθούσαν και συνεχίστηκαν από τους μετέπειτα αυτοκράτορες, πολλοί ειδικοί
εκτιμούν ότι έχουν τις ρίζες τους τα σύγχρονα κάλαντα, αλλά και τα «δώρα» των
ημερών.
Το εκκλησιαστικό σκεπτικό
για τον καθορισμό του πρώτου χριστιανικού έτους απλουστευμένα ήταν το εξής: Η σύλληψη-ενσάρκωση
του Ιησού έγινε την 25 Μαρτίου και άρα η επομένη 1η Ιανουαρίου ισούται με την
πρώτη μέρα του 2 μ.Χ.
Αν και όπως είναι γενικώς
παραδεκτό και σύμφωνα με όσα παραδίδονται από τους Ευαγγελιστές το έτος
γέννησης του Ιησού τοποθετείται μεταξύ 4 και 6 π.Χ.
ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ
ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ
Τα βιβλικά κείμενα
επιδέχονται μόνο θρησκευτικές ερμηνευτικές, αλλά αρκετοί θεολόγοι επέμεναν
αφελώς ν' αναζητούν χρονολογικά και ημερολογιακά πλαίσια. Έτσι, λόγου χάρη:
• Στην Αγγλία λέχθηκε ότι
ο Χριστός γεννήθηκε το 3952 μετά τη δημιουργία του κόσμου.
• Στη Γαλλία μερικοί
τοποθετούσαν τη γέννηση του Χριστού το 3949 ή το 4713.
• Στην Ιρλανδία προτάθηκε
να τοποθετηθεί στις 23 Οκτωβρίου 4004.
• Ένας Πολωνός αστρονόμος
την τοποθέτησε στις 6 μ.μ. της 24ης Οκτωβρίου 3963.
Τ. Κατσιμάρδος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου