Παραθέτουμε παρακάτω απόσπασμα από άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" στις 8 Αυγούστου 2010.
Ρόμπερτ Μάντελ, νομπελίστας οικονομολόγοςΟ «πατέρας του ευρώ» θεωρεί ότι η κρίση οφείλεται στον υπέρμετρο δανεισμό
Του Νικου Xρυσολωρα
Καθ' όλη τη διάρκεια της διαδρομής από τα γραφεία της «Καθημερινής», στο Φάληρο, προς το Καβούρι, όπου επρόκειτο να συναντήσω τον Ρόμπερτ Μάντελ, υπενθύμιζα στον εαυτό μου να έχει «συναίσθηση των μεγεθών»: ο άνθρωπος αυτός δημοσίευσε τη θεωρία του περί «Βέλτιστων Οικονομικών Ζωνών», η οποία έμελλε να του χαρίσει το βραβείο Νομπέλ και να αποτελέσει τη θεωρητική βάση για τη δημιουργία του ευρώ, πριν ακόμη κλείσει τα τριάντα του, ενώ οι απόψεις του περί «οικονομικών της προσφοράς» έγιναν ευαγγέλιο της δημοσιονομικής πολιτικής που ακολούθησαν οι ΗΠΑ από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Με άλλα λόγια, έφτασα στο ξενοδοχείο του με το δέος που θα όφειλα να έχω απέναντι σε έναν επιστήμονα, ο οποίος έχει επηρεάσει με τις θεωρίες του την παγκόσμια οικονομία περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον συνάδελφό του, μετά τον Κέινς.
Παρ' όλα αυτά, όμως, δεν συγκρατήθηκα… Με όλους τους τριγμούς που εμφανίστηκαν τους τελευταίους μήνες στην Eυρωζώνη, υπέκυψα στον πειρασμό να ξεκινήσω τη συνέντευξη σχεδόν επιθετικά, ρωτώντας τον αν αισθάνεται σαν τον Αρχιτέκτονα στην ταινία «The Matrix», ο οποίος διαπιστώνει ότι το θαυμαστό μαθηματικό μοντέλο που είχε δημιουργήσει, αποδεικνύεται στην πράξη ανεφάρμοστο και αναφωνεί: «Ηταν ένας θρίαμβος, που μπορεί να συγκριθεί σε μέγεθος μόνο με την παταγώδη αποτυχία του». «Ανοησίες!», μου απαντάει κοφτά και με ύφος που υποδηλώνει ότι μάλλον δεν θα με συμπαθήσει, αν και αναγνωρίζει ότι η «ατάκα» που δανείστηκα ήταν πολύ καλή.
Yψηλό έλλειμμα και χρέος
«Ξέρεις καμία κυβέρνηση που να λέει ότι το ευρώ είναι αποτυχία και δηλώνει ότι θα αποχωρήσει;», με ρωτάει. «Ξέρω ακαδημαϊκούς που υποστηρίζουν ότι δεν ήταν και πολύ καλή ιδέα να εντάξεις στην ίδια νομισματική ζώνη χώρες όπως η Ελλάδα και χώρες όπως η Γερμανία», απαντώ. «Ωραία, η Ελλάδα έχει πρόβλημα. Προβλήματα, όμως, έχει και η Καλιφόρνια. Μήπως αυτό σημαίνει ότι είναι προβληματικό και το δολάριο;», δεύτερη ερώτηση (αναρωτιέμαι πια ποιος είναι ο συνεντευξιαζόμενος) και μάλλον αποστομωτική. «Οχι», ψελλίζω, «αλλά ο βαθμός ενοποίησης των κρατών-μελών της Ευρώπης δεν είναι ο ίδιος με τον βαθμό ενοποίησης των Πολιτειών στις ΗΠΑ».
Σε αυτό το σημείο, ο Μάντελ ξεκινάει να μου περιγράφει τη θεωρία του για τα αίτια της κρίσης: «Το ευρώ ήταν μία μεγάλη επιτυχία. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν σε αυτό αυξήθηκαν, το ίδιο και το βιοτικό τους επίπεδο. Ηδη, μέσα σε δέκα χρόνια, ανταγωνίζεται το δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή δεν αφορά, επομένως, τη νομισματική ένωση, αλλά τα χρέη των κρατών. Γιατί μπορεί η Ελλάδα να βρίσκεται στην πιο κρίσιμη κατάσταση, αλλά μη νομίζετε ότι και οι άλλες χώρες δεν έχουν δυσκολίες. Για παράδειγμα, η Ιταλία έχει πολλαπλάσιο συνολικό χρέος από εκείνο της Ελλάδας. Το ζήτημα με τη χώρα σας ήταν ο συνδυασμός υψηλού ελλείμματος και υψηλού χρέους». Πρόκειται, φυσικά, για πράγματα που έχουμε ξανακούσει και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει.
Εστω ότι η Ελλάδα ήταν ιδιάζουσα περίπτωση κακοδιαχείρισης. Τι γίνεται, όμως, με τις χώρες που φέρθηκαν «υπεύθυνα» και παρ' όλα αυτά βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα (όπως, π.χ., η Ισπανία); Μήπως τα δεινά τους αποδεικνύουν ότι τελικά το ευρώ είναι προβληματικό; Η απάντηση του Μάντελ είναι και πάλι αρνητική: «Η Ισπανία είναι επίσης ιδιάζουσα περίπτωση, λόγω της «φούσκας» της αγοράς ακινήτων, η οποία έσκασε μαζί με την ύφεση. Αλλωστε, όταν η παγκόσμια οικονομία συρρικνώνεται, υποφέρουν όλοι. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι το ευρώ είναι εγγενώς προβληματικό».
Παρ' όλα αυτά, το ερώτημα παραμένει: Πώς κατέληξε στα πρόθυρα της κατάρρευσης η Νομισματική Ενωση; «Υπήρχαν πολλοί λόγοι και επιμέρους διαφοροποιήσεις σε κάθε χώρα», υποστηρίζει ο Μάντελ και προσθέτει: «Η βασική συνιστώσα της κρίσης, όμως, ήταν ο υπέρμετρος δανεισμός. Το κράτος πρόνοιας της Ευρώπης έφτασε στα όριά του και μπορούσε να συντηρηθεί μόνο με δανεικά. Υπό αυτήν την έννοια, μάλιστα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το ευρώ σχετίζεται εμμέσως με το ελληνικό πρόβλημα. Διότι με την είσοδο στην Eυρωζώνη, τα επιτόκια μειώθηκαν και ο πληθωρισμός αυξήθηκε. Αυτό ενθάρρυνε την ελληνική κυβέρνηση να δανειστεί κι άλλο για να το συντηρήσει. Και τώρα, φτάσαμε στο τέλος του δρόμου. Πράγματι, αν υπήρχε η δραχμή, το ζήτημα του χρέους θα αντιμετωπιζόταν μέσω της υποτίμησης και του πληθωρισμού. Η Ελλάδα γνώριζε, όμως, πριν μπει στη Νομισματική Ενωση, ότι αυτοί ήταν οι κανόνες και όφειλε να συμπεριφερθεί αναλόγως. Αντ' αυτού, φερθήκατε σχεδόν σαν παιδάκια, που δεν αναγνώριζαν τα όρια».
Με άλλα λόγια, η ερμηνεία του Μάντελ είναι ότι οι Ελληνες πολιτικοί δεν φέρθηκαν «σαν ενήλικες»; «Ναι, το έχω ξαναπεί αυτό. Αλλά όχι μόνον οι πολιτικοί και όχι μόνον οι Ελληνες. Οι κοινωνίες ενίοτε φέρονται συλλογικά σαν παιδιά. Φέρονται λες και δεν γνωρίζουν τις συνέπειες των πράξεών τους. Ξεκινούν, για παράδειγμα, πολέμους χωρίς λόγο ή ξοδεύουν αλόγιστα, επειδή τους καταλαμβάνει η ψυχολογία του όχλου. Η διαπίστωση ισχύει και για τις συντηρητικές και για τις σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις. Κάποιος είπε κάποτε ότι η μόνη διαφορά μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς δεν είναι στο πόσα χρήματα ξοδεύουν, αλλά στο γεγονός ότι η Αριστερά το διασκεδάζει περισσότερο».
Πολλοί Αμερικανοί μισούν το ευρωπαϊκό νόμισμα
Η σθεναρή υποστήριξη του Μάντελ για το ευρώ είναι, φυσικά, αναμενόμενη. Εξάλλου, θεωρείται ο «αρχιτέκτονας» του ενιαίου νομίσματος. Ωστόσο, δεν συμμερίζονται όλοι τις απόψεις του. Του αναφέρω ενδεικτικά τη σφοδρή κριτική που έχει ασκήσει ο επίσης νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν, αλλά και πολλοί ακόμη αναλυτές στον βρετανικό και στον αμερικανικό Tύπο. Η απάντησή του στους επικριτές είναι ιδιαίτερα έντονη: «Πρέπει να ξέρεις ότι πολλοί Αμερικανοί μισούν το ευρώ, μισούν την Ευρώπη, μισούν την Ε.Ε., για λόγους που δεν είναι σαφείς και, πάντως, δεν είναι λογικοί. Γι' αυτό και δράττονται ακόμη και της παραμικρής ευκαιρίας προκειμένου να «θάψουν» το ενιαίο νόμισμα στις αναλύσεις τους. Αφήνουν να αισθήματά τους και τις πολιτικές τους πεποιθήσεις να θολώσουν την κρίση τους».
Ο Μάντελ δεν φαίνεται άνθρωπος που θα υιοθετούσε ακρίτως θεωρίες συνωμοσίας. Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση είναι κατηγορηματικός: «Υπήρξε μια ομάδα πέντε-έξι οικονομολόγων στις ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων και ο Μίλτον Φρίντμαν, οι οποίοι από χρόνια έλεγαν ότι το ευρώ δεν πρέπει να δημιουργηθεί και αν μια μέρα δημιουργηθεί, γρήγορα θα καταρρεύσει. Η άποψη αυτή έγινε σταδιακά ηγεμονική στην Αμερική».
Μήπως άραγε ο λόγος που διατυπώνονται όλες αυτές οι κατηγορίες είναι ότι η Αμερική φοβάται πως το δολάριο θα αντικατασταθεί κάποια μέρα από το ευρώ; Ο Καναδός καθηγητής δεν το αποκλείει: «Ηδη το ευρώ είναι το δεύτερο σε ισχύ νόμισμα στον κόσμο και μάλιστα χωρίς αντίπαλο. Το γιεν είναι πολύ πίσω και το γουάν δεν μπορεί να το πλησιάσει ακόμη. Αυτό που χρειάζεται επιπλέον για να αντιπαραβληθεί στο δολάριο είναι η έκδοση ευρωομολόγου. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να προχωρήσει και η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης, καθώς η οντότητα που θα διαχειρίζεται το ευρωπαϊκό χρέος θα είναι και η κυβέρνησή της. Οι ηγέτες των κρατών-μελών θα υποβαθμιστούν σε περιφερειάρχες. Οπότε, για να ληφθεί μία τέτοια απόφαση, χρειάζεται και η κατάλληλη πολιτική ηγεσία που θα την προωθήσει».
Εκτός όμως από το ζήτημα της διαχείρισης του χρέους, υπάρχουν κι άλλα προβλήματα στην Ευρώπη. Ο Μάντελ αναφέρει κυρίως το ζήτημα της γήρανσης του πληθυσμού, η οποία είναι πολύ πιο έντονη στα μέλη της Ε.Ε. απ' ό, τι είναι στην Αμερική. Παρ' όλα αυτά, το επόμενο βήμα στην ενωσιακή διαδικασία είναι αρκετά πιθανό, ιδιαίτερα αν «η Ευρώπη αντιληφθεί ότι από αυτό εξαρτάται η επιβίωσή της».
Πάντως, πέρα από την Ευρώπη και την Αμερική, υπάρχουν κι άλλες υποψήφιες ηγέτιδες δυνάμεις στον κόσμο, όπως η Κίνα. Μέσα από τον μεταξύ τους ανταγωνισμό, ο Μάντελ δεν αποκλείει να καταλήξουν και στην υιοθέτηση ενός παγκόσμιου νομίσματος.
Oι σταθμοί του
1932
Γεννιέται στο Κίνγκστον του Καναδά, στις 24 Οκτωβρίου.
1956
Ολοκληρώνει το διδακτορικό του στο Massachusetts Institute of Technology (MIT). Σπούδασε επίσης στο Πανεπιστήμιο British Columbia (Βανκούβερ), στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον (Σιάτλ) και στο London School of Economics (Λονδίνο). Στη συνέχεια, διδάσκει στο Stanford και στο John Hopkins (Μπολόνια).
1961
Αρχίζει να εργάζεται στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Εκδίδεται το άρθρο του για τη «Θεωρία των Βέλτιστων Οικονομικών Ζωνών» (The Theory of Optimimum Currency Areas) στην Αμερικανική Επιθεώρηση Οικονομικών (American Economic Review).
1965
Εκδίδεται το βιβλίο του «The International Monetary System: Conflict and Reform».
1966
Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου μέχρι το 1971.
1968
Εκδίδεται το βιβλίο του «Man and Economics».
1974
Διορίζεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Columbia.
1992
Επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Παρισιού.
1998
Μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών.
1999
Του απονέμεται το Νομπέλ Οικονομικών.
2002
Γίνεται μέλος του «Τάγματος της Τιμής» του Καναδά.
Εμφανίζεται για τρία χρόνια σε διάφορα επεισόδια του δημοφιλούς αμερικανικού προγράμματος «Late Show», όπου μεταξύ άλλων περιγράφει «τους 10 τρόπους με τους οποίους το Νομπέλ άλλαξε τη ζωή του» και απαγγέλλει αποσπάσματα από τα «Απομνημονεύματα της Πάρις Χίλτον».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου