Ο μύθος, οι αγώνες και οι θυσίες των Σουλιωτών πριν από το 1821

Χαρακτικό  Λουί Ντιμπρέ

Ο μύθος, οι αγώνες και οι θυσίες των Σουλιωτών πριν από το 1821

Κούγκι, Ζάλογγο και η ανατίναξη του πύργου Δημουλά

Του Κωστα Xατζηαντωνιου


Γ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ
Συνωστισμένες στο Ζάλογγο.
Οι Σουλιώτες, ο Αλή πασάς και η αποδόμηση της Ιστορίας
εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις
Στις 16 Δεκεμβρίου 1803, ένα καταδιωκόμενο τμήμα γυναικοπαίδων «απωθούμενο κατεκρημνίζετο». Η φράση θα μπορούσε να περάσει ίσως απαρατήρητη αν δεν αφορούσε κάτι πολύ σημαντικό και ισχυρότατα συμβολικό στη νεότερη ιστορία μας. Γράφτηκε (από τη Β. Ψιμούλη στη μελέτη της «Σούλι και Σουλιώτες») για τις γυναίκες που έπεσαν από το Ζάλογγο σε μια κορυφαία στιγμή αυτοθυσίας, που υψώθηκε σε σύμβολο της συλλογικής μας συνείδησης. Η φράση και το βιβλίο αυτό ήταν η αφορμή αλλά όχι και η αιτία της νέας μελέτης του Γ. Καραμπελιά, που κυκλοφόρησε πρόσφατα και ερευνά τρία καίρια ιστορικά επεισόδια που εκτυλίσσονται στο Σούλι κατά τη διάρκεια της κατάληψής του από τον Αλή πασά το 1803: το Κούγκι, το Ζάλογγο και την ανατίναξη του πύργου του Δημουλά. Η μελέτη θέτει μοιραία το ζήτημα της ταυτότητας των Σουλιωτών, που συνιστούν σύμβολο του νεότερου ελληνισμού και του κυρίαρχου «εθνικού αφηγήματος», όπως ονομάζει την παραδεδομένη μας ταυτότητα η σχολή που προκαλεί τα πυρά του συγγραφέα.

Η θέση του Καραμπελιά, σαφής: οι αγώνες και οι θυσίες των Σουλιωτών πριν από την Επανάσταση καταρρίπτουν εκείνες τις απόψεις που θέλουν την ελληνική εθνογένεση απλό παράγωγο του διαφωτισμού και προϊόν του νεοελληνικού κράτους. Στη μελέτη δίδονται εικόνες της συναρπαστικής περιπέτειας ενός λαού που «λίθον ξηρόν αντί δούλου θάνατον ασμένως προαιρούμενοι», ζούσε σε μια ποιμενική - πολεμική κοινωνία κατά γένη. Το γεγονός ότι οι Σουλιώτες πέτυχαν να επεκταθούν στις γύρω περιοχές επιβάλλοντας μάλιστα φορολογία, δίνει το έναυσμα σε μια συζήτηση για τη φύση της εξουσίας τους, που άλλοτε χαρακτηρίζεται «ληστρική» και άλλοτε θεωρείται «πρότυπο εξέγερσης και ανταρσίας», ως «πυρήνας απελευθερωτικού μελλοντικού αιτήματος».

Αντιπαραθέσεις
Ο Γ. Καραμπελιάς εντοπίζει συστηματικές αποσιωπήσεις, παραποιήσεις στοιχείων και αυθαίρετες ερμηνείες και ασκεί δριμύτατη κριτική σε ένα απαξιωτικό της εθνικής ταυτότητας ρεύμα στους κόλπους της σύγχρονης ιστοριογραφίας. Η αντιπαράθεση αφορά και την εθνική συνείδηση των Σουλιωτών, οδηγώντας μοιραία στο πρόβλημα που προκαλεί διαρκώς σύγχυση και αντιπαραθέσεις. Πρόκειται για την αδυναμία μας να διακρίνουμε την έννοια του νεότερου έθνους από την έννοια της φυλής. Πληθυσμοί που δεν ανήκουν στις φυλές της κλασικής Ελλάδας (π. χ. οι Αρβανίτες) είναι αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού έθνους. Αντίθετα, Ελληνες υπό τη φυλετική έννοια, εξισλαμίστηκαν και εκτουρκίσθηκαν και ως εκ τούτου δεν εντάχθηκαν ποτέ στο νεότερο ελληνικό έθνος.

Αυτή την απλή αλήθεια αρνούνται η άκρα δεξιά αλλά και μια ορισμένη αριστερά, υιοθετώντας τη φυλετική νοηματοδότηση του έθνους. Το έθνος όμως είναι ιστορικό/πολιτισμικό γεγονός και όχι βιολογικό σχήμα. Συνείδηση και όχι κληρονομιά. Και τη συνείδηση την αποκαλύπτει η πράξη, αποκαλύπτει τη συνείδηση. Οι Σουλιώτες, αλβανόφωνοι και ελληνόφωνοι, υπήρξαν πρωτοπόροι της εθνοποιητικής πράξης δίνοντας από τον 18ο αιώνα το «παρών» σε κάθε εξέγερση, ριψοκινδυνεύοντας την αυτονομία τους και συντασσόμενοι με τους Ρώσους στις συγκρούσεις με την οθωμανική αυτοκρατορία, επιζητώντας συνεργασία με τις γαλλικές επαναστατικές δυνάμεις και περιφρονώντας μια συμφέρουσα ειρήνη με τον Αλή πασά. Αν οι Σουλιώτες δεν είχαν εθνική συνείδηση και μόνο ο τοπικισμός τούς ωθούσε, ήταν πολύ εύκολο γι’ αυτούς το 1821 να πάρουν πίσω τη γη τους και να μην αναμειχθούν στην Επανάσταση. Το γεγονός όμως ότι κατεβαίνουν στη Ρούμελη, για να πολεμήσουν ανυποχώρητα για την ελευθερία της Ελλάδας, τι σημαίνει; Ηταν δυνατή μια τέτοια απόφαση χωρίς εθνική συνείδηση;

Η ιστορία των Σουλιωτών, καταλήγει ο Καραμπελιάς, δεν «υποτάχθηκε στις ανάγκες της εθνικής μυθοπλασίας» (Β. Ψιμούλη), διά της οποίας απέκτησαν «καίρια θέση στον θεμελιωτικό μύθο της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας». Τη θέση αυτή την απέκτησαν με το αίμα τους και με τη διαρκή τους αντίσταση. Αν υπάρχει κάποιος μύθος, είναι αυτοί που τον έπλασαν με τη βούληση, τις θυσίες και τη ζωτική τους ορμή. Και οι Σουλιώτες ήταν το προζύμι της ορμής ενός έθνους, όταν αυτό λάβαινε συνείδηση της ύπαρξής του.