Ποιά είναι η Ayn Rand;

Σαν σήμερα πριν από 106 χρόνια γεννήθηκε η Ρωσοαμερικανίδα φιλόσοφος και συγγραφέας Ayn Rand. Και αν το πιο γνωστό μυθιστόρημα της Rand, το “Atlas Shrugged”, αρχίζει με το ερώτημα «Ποιός είναι ο John Galt;», νομίζω πως και αυτό το άρθρο , δεδομένου του ότι η συγγραφέας δεν είναι τόσο γνωστή στην Ελλάδα όσο στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, πρέπει να αρχίσει με το ίδιο ερώτημα, ελαφρώς παραλλαγμένο : « Ποια είναι η Ayn Rand;» Ποιά είναι λοιπόν αυτή η μικρόσωμη, εκκεντρική γυναίκα , με το διαπεραστικό βλέμμα , τη μαύρη κάπα στους ώμους και το μόνιμο τσιγάρο στο χέρι ; Ποιά είναι αυτή η συγγραφέας , που το πιο δημοφιλές της μυθιστόρημα ψηφίστηκε στις ΗΠΑ ως το βιβλίο με τη μεγαλύτερη επιρροή μετά τη Βίβλο;

Το πραγματικό όνομα της Ayn Rand ήταν Alisa Rosenbaum. Γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1905 σε μια εύπορη εβραϊκή οικογένεια, που όπως οι περισσότεροι κοσμοπολίτες αστοί της περιόδου πριν τον Μεγάλο Πόλεμο, έδινε μεγάλη σημασία στη μόρφωση και στην πνευματική καλλιέργεια . Η μικρή Alisa έμοιαζε με τους ήρωες των μελλοντικών της μυθιστορημάτων. Έξυπνη, φιλόδοξη, απόλυτη στις απόψεις της, αλλά και ιδιαίτερα μοναχική . Στο σχολείο, καθόταν στα τελευταία θρανία , και εκεί, αντί να προσέχει το μάθημα, βυθιζόταν μέσα στο δικό της φανταστικό κόσμο και έγραφε τις δικές της ιστορίες για γενναίους ιππότες και θαρραλέους πολεμιστές .Η Ρωσική επανάσταση του 1917 αναποδογύρισε βίαια τον κόσμο της . Το κράτος δήμευσε την επιχείρηση του πατέρα της και το άνετο διαμέρισμα τους . Στη γκρίζα μεταεπαναστατική Ρωσία του Λένιν, όπου καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους εξαιτίας της πείνας , και η μυστική αστυνομία «εξαφάνιζε» τους διαφωνούντες , η Alisa βρήκε καταφύγιο στο μαγικό κόσμο του αμερικάνικου κινηματογράφου . Ο πλούτος, η λάμψη , οι ουρανοξύστες, τα μεγάλα αυτοκίνητα, οι κομψές γυναίκες ! Για την Alisa, αυτή ήταν η ζωή «όπως μπορούσε και όφειλε να είναι». Το 1926, κατορθώνει να πάρει άδεια για να επισκεφθεί για λίγους μήνες κάποιους συγγενείς της στο Σικάγο. Λίγο πριν φύγει, ένας οικογενειακός φίλος την πλησίασε και της είπε : "Αν σε ρωτήσουν στην Αμερική, πες τους πως η Ρωσία είναι ένα τεράστιο νεκροταφείο και πως εμείς αργοπεθαίνουμε". “Θα το κάνω”, απάντησε και φρόντισε να κρατήσει την υπόσχεση της.

Μόλις έφτασε στο Σικάγο ήξερε πως δεν θα επέστρεφε ποτέ ξανά πίσω. Αλλάζει το όνομα της σε Ayn Rand και πηγαίνει στο Χόλυγουντ, όπου δουλεύει σαν αναγνώστρια σεναρίων για το σκηνοθέτη Cecil B.DeMill. Την ίδια περίοδο γνωρίζει ένα νεαρό ηθοποιό , τον Frank O’ Connor . Θα παντρευτούν και θα μείνουν μαζί μέχρι το θάνατο του Ο’Connor το 1979. Έπειτα από πολλές δυσκολίες, η Ayn Rand αφοσιώνεται στη συγγραφή. Το 1936 γράφει το πιο αυτοβιογραφικό της μυθιστόρημα, το "We The Living" (ε.τ «Εμείς οι Ζωντανοί»-εκδόσεις «Ωκεανίδα»), που αφηγείται την αθλιότητα της ζωής στη μεταεπαναστατική Ρωσία . Η μεγάλη όμως επιτυχία έρχεται το 1943 με την έκδοση του "The Fountainhead", ( ε.τ «Κοντά στον Ουρανό»-εκδόσεις «Ωκεανίδα»), όπου διηγείται την ιστορία ενός ιδεαλιστή αρχιτέκτονα που αρνείται να εγκαταλείψει τα όραματά του . Το 1957 γράφει το magnum opus της, το «Atlas Shrugged». Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε μια Αμερική ενός απροσδιόριστου μέλλοντος, όπου οι πιο δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας (επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, εφευρέτες) απηυδισμένοι από την υψηλή φορολογία, τη γραφειοκρατία και μια εχθρική κολλεκτιβίστικη κουλτούρα, εγκαταλείπουν τη χώρα και καταφεύγουν σε μια απομονωμένη κοιλάδα. Εξαιτίας της απουσίας τους, η κοινωνία καταρρέει.

Tα μυθιστορήματα της είναι ένα περίεργο μείγμα μελοδράματος, σαπουνόπερας και φιλοσοφίας, με συναρπαστική πλοκή και «larger than life» ήρωες. Σε αυτά, η Ayn Rand, πηγαίνοντας κόντρα στο κυρίαρχο ιδεολογικό κλίμα της Αμερικής του Roosevelt, υμνεί τον laissez faire καπιταλισμό, τον ατομικισμό και την ανθρώπινη δημιουργικότητα ενώ στρέφεται εναντίον του μεγάλου κράτους και του κολλεκτιβισμού. Oι , νιτσεϊκού τύπου, ήρωες των μυθιστορημάτων της , δυναμικοί, αποφασιστικοί και πετυχημένοι απορρίπτουν τον αλτρουισμό («Αυτός που σας μιλάει για θυσία, μιλάει για αφέντες και σκλάβους. Και σκοπεύει να είναι ο αφέντης», έγραφε ). Θεωρούν πως η επιδίωξη του ατομικού τους συμφέροντος και της δικής τους ευτυχίας είναι ο υψηλότερος ηθικός στόχος της ζωής τους . Οι ήρωες της Rand , υπάρχουν για τον εαυτό τους, ούτε θυσιάζοντας άλλους γι' αυτούς , ούτε τον εαυτό τους για τους άλλους. Τα βιβλία της πουλάνε εκατομμύρια αντίτυπα. Ένα πραγματικό cult αναπτύσσεται γύρω από το όνομα της. Οι επιχειρηματίες τη λατρεύουν. Είχαν βρει επιτέλους μια συγγραφέα που υμνούσε την ελεύθερη επιχειρηματική δραστηριότητα, σαν το θεμέλιο της κοινωνίας μας! Χιλιάδες νέοι γοητεύονται από τον ιδεαλισμό της και οργανώνουν ομάδες για να προωθήσουν τις ιδέες της στα πανεπιστήμια. Και οι εχθροί της όμως είναι πολλοί . Η Αριστερά την απεχθάνεται για το ότι υπερασπίζεται τον καπιταλισμό . Μάλιστα, ο Νόαμ Τσόμσκι τη χαρακτηρίζει μια από τις πιο διαβολικές φιγούρες στην ιστορία της διανόησης. Η Δεξιά την πολεμά για τον αθεϊσμό της και τις θέσεις της υπέρ της έκτρωσης και κατά της υποχρεωτικής στράτευσης. Οι κριτικοί , αμφισβητούν τη λογοτεχνική αξία των βιβλίων της, επικρίνοντας τους ξύλινους χαρακτήρες και τη μελοδραματική πλοκή. Ο ακαδημαϊκός κόσμος δεν παίρνει στα σοβαρά τη φιλοσοφία της, τον «Αντικειμενισμό» .

Και η ίδια η ζωή της Ayn Rand ήταν γεμάτη αντιφάσεις . Από τη μια μεριά, ήταν ιδεαλίστρια, ευφυής, ειλικρινής, και εξέπεμπε μια ιδιαίτερη γοητεία . Από την άλλη, ενώ πίστευε στον ατομικισμό, δεν ανεχόταν καμιά διαφωνία και ζητούσε τυφλή υπακοή από τους μαθητές της. Ο «Αντικειμενισμός» της εξελίχθηκε σε ένα ασφυκτικό σύστημα ιδεών, που καθόριζε τί μουσική θα ακούσεις , τί ταινίες θα δεις , ακόμη και με ποιούς θα κοιμηθείς. H Ayn Rand πίστευε στην πρωτοκαθεδρία της λογικής και περιφρονούσε τα συναισθήματα και το ένστικτο. Όμως το πάθος μπήκε στη ζωή της με τη μορφή του κατά 25 χρόνια νεώτερου συνεργάτη της Nathaniel Branden . Mάλιστα έπεισε τόσο το σύζυγο της όσο και τη σύζυγο του Branden, πως θα έπρεπε να αποδεχτούνε τις σεξουαλικές τους συνευρέσεις , επειδή αυτό υπαγόρευε η ...λογική και ο "Αντικειμενισμός" . Όταν αυτός την εγκατέλειψε για μια νεαρή ηθοποιό , η Rand αντέδρασε με οδηγό τον πιο τυφλό συναισθηματισμό . Τον χαστούκισε δημοσίως, δεν του ξαναμίλησε ποτέ, και τον διέβαλε, χωρίς στοιχεία, για οικονομική κακοδιαχείριση του ιδρύματος που προωθούσε τις ιδέες της . Μετά τον χωρισμό της με τον Branden, η Ayn Rand περιορίζει τις δημόσιες εμφανίσεις της και απομονώνεται . Πεθαίνει το 1982, σε ηλικία 77 ετών.

Σήμερα, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά το θάνατο της, η Ayn Rand είναι παντού. Στα δέκα αγαπημένα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, όπως τα ψήφισαν οι Αμερικάνοι αναγνώστες, τα τέσσερα(!) είναι δικά της. Ο Ronald Reagan, ο ιδρυτής της Wikipedia, Jimmy Wales , ο Ralph Lauren , η Martina Navratilova, o Brad Pitt , η Angelina Jolie είναι μόνο λίγοι από τους πολυάριθμους θαυμαστές της . Το όνομα και το έργο της αναφέρονται σε δημοφιλείς ταινίες όπως το “Dirty Dancing” και σε τηλεοπτικές σειρές , όπως το "Mad Men", τους “Simpsons” και το “Angels In America” . Το ντοκυμανταίρ για τη ζωή της ήταν υποψήφιο για Όσκαρ, ενώ η Helen Mirren ενσάρκωσε την ερωτευμένη Ayn Rand σε βραβευμένη τηλεταινία . Στην Ινδία , τα βιβλία της γίνονται σύμβολα του καπιταλιστικού μετασχηματισμού της ινδικής κοινωνίας και εμπνέουν την ανερχόμενη αστική τάξη, τη νεολαία και τους επιχειρηματίες . Μάλιστα, η στροφή των Η.Π.Α. προς τον κρατισμό τα τελευταία χρόνια δίνει μια νέα επικαιρότητα στο έργο της Ayn Rand.Για πολλούς συντηρητικούς και φιλελεύθερους , ο κρατικός παρεμβατισμός της κυβέρνησης Οbama , οδηγεί τις Η.Π.Α. στην κολλεκτιβίστικη δυστοπία για την οποία είχε προειδοποιήσει η Rand στο «Atlas Shrugged» . Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι πωλήσεις των βιβλίων της να αυξηθούν θεαματικά με την έναρξη της οικονομικής κρίσης και οι αντίπαλοι του Obama να διαδηλώνουν κρατώντας πλακάτ με συνθήματα φράσεις από τα μυθιστορήματά της. Μέσα στο 2009 κυκλοφόρησαν στις Η.Π.Α. δύο νέες βιογραφίες της ενώ οι εφημερίδες και τα περιοδικά όλου του κόσμου, από το «New York» μέχρι τον “Economist” γεμίζουν, γι’ άλλη μια φορά, με αφιερώματα στη ζωή και στο έργο της.

Τελικά ποιά είναι η Ayn Rand ; Ηγερία ενός σχεδόν θρησκευτικού cult ; Φτηνή προπαγανδίστρια ; Συγγραφέας πετυχημένων μπεστ-σελερ ; Ηρωϊδα του καπιταλισμού ; Φαινόμενο της ποπ κουλτούρας; Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν μπορείς να μείνεις αδιάφορος απέναντι της . Και παρά τα ελαττώματα και τις αδυναμίες που μπορεί κάποιος να καταλογίσει στην προσωπικότητα και στο έργο της , κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως με τα βιβλία της, προώθησε τις ιδέες της ελευθερίας σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη.

[ Μια παραλλαγή αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα "Metropolis Weekend", στις 6 Νοεμβρίου 2009 ]

 

Τηλέμαχος Χορμοβίτης

http://www.blemilo.com/2011/02/ayn-rand.html