ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973 : 40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΡΩΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ

 Πώς φτάσαμε στο έπος του Πολυτεχνείου

Πριν από σαράντα χρόνια οι φοιτητές δεν βρέθηκαν στην Πατησίων τυχαία, βρήκαν ανοιχτή την πύλη του Πολυτεχνείου, μπήκαν μέσα, έγραψαν Ιστορία και αναδείχτηκαν σε εθνικό σύμβολο.

Mια ιστορική στιγμή που σηματοδοτεί την έναρξη της εξέγερσης. Σε συγκέντρωση στο προαύλιο του ιδρύματος, οι φοιτητές αποφασίζουν την κατάληψη με τη δέσμευση «κάτω η χούντα», «Ελευθερία - Δημοκρατία».

 

Η εξέγερση του Νοέμβρη αποτέλεσε το αποκορύφωμα μιας μακράς μαχητικής και ηρωικής πολλές φορές διαδρομής. Με εκατοντάδες και χιλιάδες αγωνιστές της δημοκρατίας να ορθώνονται απέναντι στη χούντα και τους καταπιεστικούς μηχανισμούς στη φυλακισμένη Ελλάδα.
Είχαν προηγηθεί πολλές στιγμές ανάτασης και αντίστασης στους δρόμους και τα πανεπιστήμια, με πολλούς μικρούς και μεγαλύτερους φωτεινούς σταθμούς, που έλαμπαν μέσα στα σκοτάδια της χούντας.

Συμβατικά, η εποχή που αναπτύχθηκε το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα μέχρι την εξέγερση του Πολυτεχνείου μπορεί να χωριστεί στην περίοδο πριν από την κατάληψη της Νομικής και μετά τον Φεβρουάριο του 1973.

Χωρίς τα γεγονότα που προηγήθηκαν δεν γίνονται πλήρως κατανοητά το Πολυτεχνείο, οι κατοπινές εξελίξεις, ακόμη και η μεταπολίτευση.

Τα φοιτητικά αιτήματα μετά τον Φεβρουάριο αποκτούν ρητά αντιδικτατορικό περιεχόμενο.

 

Απάντηση σε ανιστόρητους

Τέσσερις δεκαετίες μετά, όμως, η αναφορά σε γεγονότα της περιόδου που προετοίμασε την εξέγερση δεν έχει αξία μόνο ως απάντηση στο ιστορικό ερώτημα «πώς φθάσαμε στο Πολυτεχνείο». Αποκτούν πρόσθετη αξία στις μέρες μας. Συντριπτική απάντηση σε όσους επιχειρούν μάταια αλλά συστηματικά μέσα από διάφορους δρόμους να «αναθεωρήσουν» και να κατασυκοφαντήσουν τη λαϊκή εξέγερση. Από τη φασιστική-χρυσαυγίτικη αφήγηση για τα γεγονότα ως τις σοβαροφανείς μεταμοντέρνες ή όχι αναλύσεις περί των «μύθων του Πολυτεχνείου».

Αστυνομικές δυνάμεις μπροστά στην πόρτα της Νομικής.

 

Σ' όλους όσοι προσπαθούν να εμφανίσουν έναν λαό υποταγμένο στη χούντα και να ακυρώσουν τα διαχρονικά εγερτήρια συνθήματα όπως αποτυπώνονται στο Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία. Οι αγωνιστικές παραδόσεις της νεολαίας και του λαού δεν αρχίζουν ούτε και τελειώνουν, βεβαίως, με το Πολυτεχνείο. Εχουν πίσω τους μια σπουδαία αντιδικτατορική παράδοση, που αν και κατώτερη των περιστάσεων, λειτούργησε ως εφαλτήριο για το μεγάλο άλμα τον Νοέμβριο του 1973.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1972
Αναψε το φιτίλι το αίτημα για ελεύθερες φοιτητικές εκλογές

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου κυοφορείται έναν περίπου χρόνο. Για την ακρίβεια από την αρχή της προηγούμενης ακαδημαϊκής χρονιάς, με την έναρξη των διαδικασιών για τις ψευτοεκλογές, που σχεδιάζει η χούντα στις ανώτατες και ανώτερες σχολές.

Εκατοντάδες φοιτητές κακοποιούνται ή συλλαμβάνονται στις εκδηλώσεις πριν από το Πολυτεχνείο.

 

Το φοιτητικό κίνημα, στον απόηχο των αγωνιστικών παραδόσεων της προδικτατορικής περιόδου, αλλά στηριγμένο στις διάσπαρτες αντιδικτατορικές δραστηριότητες (εκατοντάδες φοιτητές έχουν περάσει από στρατοδικεία και κολαστήρια μετά το 1967), εφορμά κατά της χούντας, μ' αιχμή του δόρατος τις ελεύθερες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους (οι δημοκρατικοί σύλλογοι έχουν διαλυθεί από το 1968 και διορίζονται εγκάθετοι στις διοικήσεις). Το αίτημα είναι ρεαλιστικό στο πλαίσιο των εξωραϊστικών «ανοιγμάτων» που επιχειρεί εκείνη την περίοδο η χούντα. Βρίσκει γενική ανταπόκριση στο σύνολο των σχολών, μ' εξαίρεση τους διορισμένους και τον εσμό που ευκαιριακά συγκροτεί το χουντικό πανεπιστημιακό κατεστημένο.

Αναδεικνύεται ως άμεσος στόχος σε ατομικό και επίπεδο «παρέας», σε παράνομους αντιδικτατορικούς πυρήνες και σε οργανώσεις. Σ' αυτό ήρθε να προστεθεί η απαίτηση για κατάργηση των διορισμένων κυβερνητικών-στρατιωτικών επιτρόπων στα ΑΕΙ. Αλλά κι επιμέρους ζητήματα.

Ολα αυτά με φόντο έναν σχεδιαζόμενο Καταστατικό Χάρτη της παιδείας, που αιωρείται σαν φάντασμα πάνω από τις σχολές.

Πρόκειται για πανεπιστημιακό έκτρωμα, που στόχευε να επιβάλει τον απόλυτο χουντικό έλεγχο στη λειτουργία, το περιεχόμενο και την κατεύθυνση των Ανώτατων και Ανώτερων Ιδρυμάτων. Βαθμιαία η αντίσταση στα χουντοκρατούμενα πανεπιστήμια περνά σε συλλογικό επίπεδο και γίνεται καθημερινή.

ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΣΤΡΑΤΕΥΕΙ ΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ
Αποχή, κινητοποιήσεις και κατάληψη της Νομικής

Πρωτοπόροι συνδικαλιστές φοιτητές αρχίζουν να καταφεύγουν στα πρωτοδικεία μ΄ αίτημα τη διεξαγωγή εκλογών, όπως άλλωστε προβλέπουν ακόμη και οι χουντικοί κανονισμοί. Ξεκινά κίνημα υπογραφών κατά της χούντας, ενώ οι διώξεις, οι συλλήψεις και τα βασανιστήρια αντί να κάμψουν το αναδυόμενο φοιτητικό κίνημα, τελικά, το ενισχύουν και το μαζικοποιούν. Αρχίζουν οι διαδηλώσεις σε Αθήνα τη Θεσσαλονίκη. Οι τοπικοί φοιτητικοί σύλλογοι, πρώτα των Κρητών, ύστερα των Χίων, μετά των Ηπειρωτών, των Στερεοελλαδιτών κ.ά. συγκροτούν τα πρώτα ελεύθερα σωματεία. Σε αυτά συσπειρώνεται το σύνολο των «συντοπιτών» φοιτητών και εκεί συγκροτούνται «επιτελεία» κινητοποιήσεων.

Στις σχολές δρουν πια μισονόμιμα Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα, οι οποίες υποκαθιστούν τα διορισμένα φοιτητικά συμβούλια. Η χούντα μπροστά και στην προοπτική «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος της επιχειρεί ελιγμό. Θέλει να διοργανώσει ελεγχόμενες φοιτητικές εκλογές (Οκτώβρης-Νοέμβρης). Πετυχαίνει ακριβώς το αντίθετο. Το δημοκρατικό κίνημα κατακυριεύει τις σχολές και τώρα οι ίδιες οι συνελεύσεις εκλέγουν τις Επιτροπές Αγώνα. Το συλλογικό και το μαζικό αναδεικνύεται τώρα και οργανωμένο. Αυτές τις μέρες αρχίζουν και οι πρώτες καταλήψεις αιθουσών, όπου θα διεξάγονταν οι ψηφοφορίες, με κορυφαία στιγμή την κατάληψη της Νομικής (το «πρώτο Πολυτεχνείο» τον Φεβρουάριο του 1973).

Δυναμώνουν τα συνθήματα

Το πλαίσιο των σπουδαστικών αιτημάτων διευρύνεται και μαζί με τα πάγια συνθήματα ακούγονται ανοιχτά πια τα «Ζήτω η δημοκρατία», «Κάτω η χούντα». Αλλά και «Αλληλεγγύη με το λαό», καθώς το διωκόμενο φοιτητικό κίνημα αναζητά ενεργά στηρίγματα. Αυτά είναι ορισμένα από τα πολλά προοίμια των όσων συνταρακτικών έπονται. Εχει όμως αξία να δούμε τι νόημα έδιναν οι ανώνυμοι πρωταγωνιστές των γεγονότων ως άτομα:

«Μέσα από τις συνελεύσεις η όλη διεκδίκηση επεκτείνεται και στα πολιτικά ζητήματα. Βέβαια, οι πιο πολιτικοποιημένοι ήξεραν ότι τα φοιτητικά αιτήματα ήταν μια τακτική για να φτάσουν στα πολιτικά. Δηλαδή δεν μπορούμε να έχουμε δίκιο, ελεύθερο πανεπιστήμιο, από τη στιγμή που έχουμε δικτατορία. Αυτή την έννοια έχει η δημοκρατία. Οσο για την ανεξαρτησία αυτή συγκεντρώνονταν στο έξω από το ΝΑΤΟ, έξω οι Αμερικάνοι. Μέσα από την ανατροπή της χούντας βλέπαμε ένα σύστημα πολιτικό, κοινωνικό και δίκαιο» (αφήγηση ενός από τους εκατοντάδες πρωταγωνιστές-φοιτητές). Το καινούργιο που προστίθεται καθώς αρχίζει το 1973 είναι το περιβόητο διάταγμα για τη στράτευση των φοιτητών. Μ' αυτό διακοπτόταν η αναβολή κατάταξης στον στρατό όσων θεωρούνταν υπαίτιοι «απεργίας» ή προτρέπανε σε αποχή από τα μαθήματα και τις εξετάσεις ή δεν σέβονταν το πανεπιστημιακό πρόγραμμα. Δηλαδή οποιοσδήποτε...

Η απάντηση των φοιτητών στις στρατεύσεις είναι η συστηματική αποχή, οι συγκεντρώσεις, οι πορείες και τελικά η κατάληψη της Νομικής. Δυο μέρες θα συγκλονιστεί το κέντρο της Αθήνας. Το νέο χαρακτηριστικό τώρα είναι ότι η αρχική μειονότητα έχει μετατραπεί σε πλειονότητα και η χούντα βρίσκεται μπροστά στην πρώτη αυθόρμητη λαϊκή κινητοποίηση.

Η χούντα του Παπαδόπουλου, μέσω της «δοτής» κυβέρνησης Μαρκεζίνη (από τις αρχές Οκτωβρίου) νομίζει ότι βρίσκει τη λύση. Την απόλυση των στρατευμένων, αλλά όχι και την κατάργηση του διατάγματος. Το τελευταίο «δεν απετέλει φοιτητικόν αίτημα, αλλά πολιτικόν και εξυπηρετούσε ευρυτέρους σκοπούς ταραχοποιών». Οσο για τις φοιτητικές εκλογές, αυτές παραπέμπονταν για μετά τις βουλευτικές. Το αντιχουντικό καζάνι έβραζε και το καθεστώς φοβάται ότι με τις εκλογές στους συλλόγους «θα πολιτικοποιηθεί το κλίμα» και υπάρχει κίνδυνος για ένα μη ελεγχόμενο δημοκρατικό τσουνάμι...

Παττακός-Παπαδόπουλος αναλαμβάνουν να «λύσουν» αυτοπροσώπως το πρόβλημα. Ο πρώτος καλεί τους καθηγητές και τους... διατάσσει να κοιταχτούν στον καθρέφτη και τους ρωτά: «Είναι δυνατόν να μην ημπορείτε να ελέγξετε τους μαθητές; Να ζητήσετε βοήθεια...».

Πράγμα που έγινε. Οταν τον Μάρτιο 2.000 φοιτητές ξανακαταλαμβάνουν τη Νομική, η ίδια πρυτανεία που τον Φεβρουάριο εμφανίζεται ουδέτερη, καλεί τους στρατιωτικούς να επέμβουν και να πράξουν «τα δέοντα δια την αποκατάστασιν της τάξεως».

ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ

Ο αγώνας ήταν το σύμπαν μας

Η φοιτητική ψυχολογία εκείνων των ημερών βρίσκεται πολύ χαρακτηριστικά αποτυπωμένη σε διηγήσεις πρωταγωνιστών της εποχής: «Οι σχολές δεν ήταν πια πάμε να κάνουμε μάθημα. Ηταν να πάμε να βρούμε τους άλλους. Υπήρχε αυτό που λέμε ενεργή συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα. Οι φοιτητές ζούσαν μια δημόσια ζωή... Δεν ζούσαν άλλη ζωή εκτός απ΄ αυτή την κοινή ζωή εκείνον τον καιρό... Δηλαδή η προσωπική ζωή, οι επαγγελματικές αναζητήσεις, οι αντιλήψεις, οι συζητήσεις όλες ήταν στο τι γίνεται με τη χούντα... Κάπου ορίζονταν τα πράγματα μέσα απ΄ αυτή τη σχέση: σε τι βαθμό είσαι αντίθετος με τη χούντα ή όχι.

Τα πράγματα ορίζονταν από την ανάγκη συσπείρωσης απέναντι στο κοινό μέτωπο που ήταν η χούντα...» (από τη μελέτη της Αννας Μαντόγλου «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου - η συγκρουσιακή σχέση ατόμου και κοινωνίας»). Η Μαρία Δαμανάκη, σ' ένα από τα σπάνια κείμενά της, διατυπώνει την ίδια εκτίμηση, διευρύνοντας μ΄ εξαιρετική ευστοχία την εικόνα: «Στρατευόσουν σε έναν αγώνα δίκαιο και συλλογικό. Το εγώ υποχωρούσε. Το εμείς κυριαρχούσε. Εδινε νόημα στον αγώνα και τη ζωή... Ο αγώνας ήταν το σύμπαν μας. Η πολιτική ήταν όλα. Τα υπόλοιπα υποτάσσονταν αδιαμαρτύρητα στο συλλογικό στόχο...».

Το χρονικο των τριων μηνων που συνταραξαν τη χώρα

Η ακαδημαϊκή χρονιά του 1973-74 ξεκινά με μια πρωτοφανή έξαρση του φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος. Ενα πλέγμα εκδηλώσεων μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα προκάλεσε νέες εντάσεις, το γενικευμένο ξεσήκωμα των φοιτητών. Απ' αυτές δυο είναι εκείνες που προσθέτουν δυο νέα ποιοτικά στοιχεία. Είναι η αντιαμερικανική εκδήλωση στο κέντρο της πρωτεύουσας με την επιβολή της χούντας του Πινοσέτ και οι εκτεταμένες συγκρούσεις στο μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου. Από εκεί, ως την κατάληψη του Πολυτεχνείου, των άλλων πολυτεχνικών σχολών της χώρας και την ηρωική εξέγερση ήταν ζήτημα χρόνου ν΄ αναδειχτεί το φοιτητικό κίνημα, μαζί με το ευρύτερο λαϊκό αντιδικτατορικό, σε αποφασιστικό παράγοντα των εξελίξεων.

Σεπτέμβριος
Διαδήλωση 1.000 φοιτητών κατά των στρατεύσεων και βίαιη διάλυσή της στην πλατεία Κλαυθμώνος. Αντιαμερικανική εκδήλωση μετά την επιβολή του πραξικοπήματος Πινοσέτ στη Χιλή. Συγκεντρώσεις σε όλες σχεδόν τις σχολές και διάχυτη αίσθηση ότι ξεπροβάλλει κάτι καινούργιο, αν και απροσδιόριστο ακόμη. Αρχίζει ουσιαστικά η «περίοδος του Πολυτεχνείου».

Οκτώβριος
Συναυλία στο γήπεδο του Παναθηναϊκού μετατρέπεται σε διαδήλωση (Λ. Αλεξάνδρας) που καταστέλλει η αστυνομία. Αρχίζουν νέες αποχές στις σχολές. Διαδήλωση στα Προπύλαια, που προσλαμβάνει αντιαμερικανικό χαρακτήρα, μετά από απαγόρευση φοιτητικής συγκέντρωσης στη Νομική. Συγκέντρωση (τέλος του μήνα) στο Χημείο για δημοκρατικές ελευθερίες και με συνθήματα κατά της χουντικής «φιλελευθεροποίησης».

1η Νοεμβρίου
Ενώ συνεχίζεται η μεγάλη απεργία στη Γεωπονική (παράδειγμα πολυήμερης αντίστασης στους χουντικούς μηχανισμούς) κατά χρονολογική σειρά διαδραματίζονται σημαντικά γεγονότα για την εποχή πριν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Φοιτητικές κινητοποιήσεις στο Χημείο, το Πολυτεχνείο, τη Βιομηχανική, τη Νομική, αλλά και σε σχολές της Θεσσαλονίκης. Σε πρώτο πλάνο οι συνδικαλιστικές αλλά και οι πολιτικές ελευθερίες.
2α
Μπροστά στο ογκούμενο φοιτητικό κίνημα η κυβέρνηση Μαρκεζίνη εξαγγέλλει «ελεύθερες φοιτητικές εκλογές», αλλά μετά τις βουλευτικές, που μελετά για το... άγνωστο μέλλον. Δέχεται να επιστρέψουν οι στρατευμένοι φοιτητές, αλλά αρνείται να καταργήσει το σχετικό διάταγμα.
4η
Η μεγάλη μάζα του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος μετέχει στις συνταρακτικές διαδηλώσεις στους δρόμους μετά το μνημόσυνο για τον Γ. Παπανδρέου.
7η
Φοιτητές, κυρίως των σχολών αγρονόμων και τοπογράφων, συγκεντρώνονται στο Πολυτεχνείο και αποφασίζουν να προχωρήσουν σε εκλογές στο τέλος του μήνα.
8η
Στο Αρσάκειο, όπου δικάζονται 17 από τους συλληφθέντες για τα επεισόδια στο μνημόσυνο Παπανδρέου, γίνεται μεγάλη φοιτητική συγκέντρωση, παρά τα απαγορευτικά μέτρα. Τα συνθήματα ακραιφνώς αντιδικτατορικά και αντι-μαρκεζινικά.
8η-12η
Πάνω από 1.000 φοιτητές της Ιατρικής συγκροτούν μαχητική διαδήλωση στα Ιλίσια. Αφορμή η παραπομπή συναδέλφων τους στα πειθαρχικά συμβούλια για τη συμμετοχή τους στις κινητοποιήσεις. Εκατοντάδες στην Πάτρα στιγματίζουν τον ελιγμό για μελλοντικές «ελεύθερες φοιτητικές εκλογές». Διορισμένα συμβούλια φοιτητικών συλλόγων (Οδοντιατρική, Πάντειος κ.α.) αναγκάζονται να παραιτηθούν. Και φοιτητές άλλων σχολών (Αρχιτεκτονική, Πολιτικών Μηχανικών, Γεωπονική) αποφασίζουν να προχωρήσουν σε εκλογές.
10η-12η
Ο χουντικός υπουργός Παιδείας Σιφναίος επιχειρεί, επισκεπτόμενος το Πολυτεχνείο, να εκφοβίσει τους φοιτητές των σχολών. Η χούντα απειλεί απροκάλυπτα με χρήση βίας.
14η
Συγκροτούνται επιτροπές αγώνα σε πολλές σχολές.
15η-17η
Αρχίζουν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου μετά την πρωινή συγκέντρωση στο προαύλιο του Πολυτεχνείου και τη Νομική. Το φοιτητικό κίνημα προσλαμβάνει παλλαϊκές διαστάσεις και γράφεται το έπος της γενιάς του «Ψωμί- Παιδεία-Ελευθερία»...

Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ

katsimar@yahoo.gr