Τ. Κατσιμάρδος : Στο «πεδίο της τιμής» για τη δημοκρατία

Μία μονομαχία κάθε μήνα γινόταν στην Ελλάδα την περίοδο που ήταν... μόδα, από τη δεκαετία του 1870 έως τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά πολλαπλάσιες ήταν οι προσκλήσεις στο «πεδίο τιμής» και οι συμβιβασμοί πριν εκπυρσοκροτήσουν τα πιστόλια. Για σύγκριση, στη Γαλλία την ίδια περίοδο «τελούνταν» 200-300 μονομαχίες τον χρόνο.

ΧΟΙΔΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΣΤΑΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ

Στο «πεδίο της τιμής» για τη δημοκρατία

Η πρώτη αμιγώς πολιτική μονομαχία στην Αθήνα του 19ου αιώνα, που κατέληξε αιματηρά, τελέστηκε στην άγουσα προς το Φάληρο οδό. Αντίπαλοι με πιστόλια, σε απόσταση δεκαπέντε βημάτων, το μεσημέρι της Δευτέρας 24 Μαρτίου 1875 βρέθηκαν ο Ρόκκος Χοϊδάς και ο Δημοσθένης Στάικος.

Η μονομαχία «τελέστηκε» με όλους τους... ιπποτικούς τύπους και σύμφωνα με το σχετικό πρωτόκολλο έπρεπε να έχει αποτέλεσμα. Δηλαδή, μέχρι τραυματισμού ή και θανάτου. Οι δύο πρώτες βολές ήταν άστοχες. Η τρίτη βρήκε στο στήθος τον Χοϊδά. Πάνω από τον δεξιό μαστό «διελθούσης τον πνεύμονα».

Παραμένοντας όρθιος απευθύνθηκε στους μάρτυρες και στον αντίπαλο λέγοντας ότι τραυματίστηκε. Όλοι έσπευσαν δίπλα του. Οι αντίπαλοι αγκαλιάστηκαν, ανταλλάσσοντας φιλοφρονήσεις. Οι δύο παριστάμενοι γιατροί (καθένας είχε τον δικό του) έδωσαν τις πρώτες βοήθειες. Αλλά το τραύμα ήταν βαρύτατο. Ο Χοϊδάς μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όπου χαροπάλευε τις επόμενες μέρες. Τελικά επέζησε, αλλά η σφαίρα θα τον ταλαιπωρεί και θα είναι η αιτία του θανάτου του, όταν αργότερα φυλακιστεί για εξύβριση του βασιλιά.

Η «αυλική σφαίρα», όπως θα γράψουν συναγωνιστές, οπαδοί και φίλοι τον έστειλε από τις βασιλικές φυλακές στον θάνατο. Ενθρονίστηκε στον πνεύμονα και ουδέποτε εκθρονίστηκε.

Αιτία της φιλονικίας στάθηκε επεισόδιο την προηγούμενη βδομάδα στην πλατεία Συντάγματος όταν πολίτες αποδοκίμαζαν το προεδρείο της Βουλής. Τα μέλη του (πρόεδρος ο Στ. Κασιμάτης από τα Κύθηρα και συγγραφέας του πονήματος για... τον «Ελληνα Χριστόφορο Κολόμβο») είχαν επισκεφτεί τα ανάκτορα για να υποβάλουν τα σέβη τους στον Γεώργιο Α'. Σύμφωνα με τις περιγραφές της εποχής, τη στιγμή εκείνη «η πλατεία ήτο πλήρης» από Αθηναίους που κάθονταν στα καφενεία. Το προεδρείο έγινε δεκτό με «πυκνά συρίγματα και μπαστουνοκτυπήματα επί των τραπεζών... Τότε ο βουλευτής Μεσολογγίου Δ. Στάικος, εξέρχεται επί της θύρας του καφενείου (Γιαννόπουλου) και υβρίζει δεινώς τους παρακαθήμενους πολίτας».

Προκαλεί, μάλιστα, όποιον τολμά «να μετρηθεί» μαζί του. Ο Χοϊδάς «θυμοειδής ως λέων ορμά κατά του υβριστού, δεχόμενος την πρόσκλησιν και εν τη πάλη νικών, αποπλύνει το αίσχος των πολιτών, αντιπροσωπεύσας όχι μόνον τα συμφέροντα αυτών, όχι το φρόνημα και τας ιδέας των, αλλά την τιμήν των».

Η πρόσκληση

Η πρωτεύουσα και η χώρα αυτή την περίοδο βιώνουν τα περίφημα «Στηλιτικά» (ονομασία από την αρχαία συνήθεια να χαράσσονται τα ονόματα των προδοτών σε αναθηματικές στήλες προς δημόσιο και αιώνιο όνειδος). Από τις εκλογές νοθείας και βίας του 1874 ο Δ. Βούλγαρης δεν κατάφερε να αποσπάσει αυτοδυναμία και κυβερνά με πραξικοπηματικό τρόπο. Οι προκλητικά αντισυνταγματικές πράξεις και απίθανες λαθροχειρίες στη Βουλή, όπου η μειοψηφία ανακηρύσσεται σε πλειοψηφία, προκαλούν πανελλήνια αγανάκτηση και χλευασμό.

Ο πολιτικός, που ενσαρκώνει τις πιο φαυλοκρατικές νεοελληνικές κυβερνήσεις, στο τέλος του πολιτικού βίου του είναι αδίστακτος. Με τη βασιλική ανοχή, αν όχι συνενοχή, μέχρι να αποπεμφθεί τον Απρίλιο της ίδιος χρονιάς. Ο Στάικος είναι ένας από τους «Στηλίτες» και το όνομά του συγκαταλέγεται στον κατάλογο των πραξικοπηματιών - προδοτών βουλευτών που δημοσιεύει ο Τύπος. Σε αντίθεση με την καταγωγή και το αγωνιστικό παρελθόν, είναι φανατικός αυλικός και από τα «παλικάρια» του Βούλγαρη.

Μετά τη συμπλοκή του με τον Χοϊδά θέλησε να... πάρει το αίμα του πίσω, απευθύνοντας πρόσκληση μονομαχίας, ενώ ακόμη ο αντίπαλός του βρισκόταν κρατούμενος στη φυλακή. Ενώ διαρκούσε το επεισόδιο είχε συλληφθεί από τους χωροφύλακες που σπεύσανε στον χώρο. Ακολούθησαν εκτεταμένα επεισόδια (παραλίγο κι ένας θάνατος) και ώρες τρομοκρατίας στο κέντρο της Αθήνας με επιδείξεις κρατικής βίας.

Κώδικες τιμής όριζαν τον ερημικό κατά κανόνα τόπο, το είδος των όπλων και την απόσταση μεταξύ των «ιπποτών». 
Συνήθως από τα 15-30 βήματα.

Ο φλογερός για τις δημοκρατικές ιδέες του Ρόκκος την αποδέχτηκε αμέσως. Ορίζονται οι όροι και οι μάρτυρες. Σπεύδει στον τόπο της μονομαχίας μόλις αφήνεται ελεύθερος.

Η συνέχεια μετά τον τραυματισμό του από την εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ»: «...Οι ιατροί βέβαιοι ότι θα εξέπνεε. Επί τρεις ημέρας το ευγενές θύμα εψυχορράγει. Η πρωτεύουσα είχε κυριευθή υπό σφοδροτάτης συγκινήσεως... γενικής λύπης. Η οικία του εγένετο το εντευκτήριον των πολιτών... Μέχρι του τελευταίου πολίτου πάντες ησχολούντο περί της υγείας του. Ο βασιλεύες εμήνυσε ότι αναλαμβάνει αυτός την συντήρησιν του θυγατρίου του (ο Ρόκκος την απορρίπτει)... Η πόλις (όχι μόνο των Αθηνών) φιλοτιμάται και δι΄ αυθορμήτων εράνων «την υιοθετεί και... «εγένετο αληθώς η κόρη των Αθηνών».

Ο Χοϊδάς συνήλθε και στις επόμενες εκλογές (Ιούλιος 1875) εκλέγεται βουλευτής Κεφαλληνίας με τους πανηγυρισμούς των ριζοσπαστών - δημοκρατών στα Ιόνια νησιά και σ' όλη τη χώρα. Ξεκινώντας μια πρωτοπόρα δημοκρατική - κοινωνική δράση.

ΕΓΙΝΑΝ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΙ

Μέχρι να γίνουν «μόδα» οι μονομαχίες κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα (περίπου μέσα δεκαετίας του 1870), έγιναν αρκετές προσκλήσεις στο «πεδίο τιμής». Συνήθως εκείνες μεταξύ των πολιτικών οδηγούνταν σε συμβιβασμό ή «ξεχνιούνταν» για διάφορους λόγους. Όπως μεταξύ του κατοπινού πρωθυπουργού Θ. Δηληγιάννη και του υπουργού Ναυτικών Γ. Μπούμπουλη (εγγονός της Μπουμπουλίνας) τον Ιανουάριο του 1872. Ο πρώτος έλεγε ότι δεν μπορεί να είναι υπουργός ένας «δολίως χρεοκοπήσας». Αλλά δεν αποδέχτηκε ούτε απέρριψε την πρόσκληση. Έτσι τα όπλα δεν μίλησαν...

Σκίτσο του φλογερού δημοκράτη και θερμόαιμου νομικού και πολιτικού Ρόκκου Χοϊδά.

ΡΟΚΚΟΣ ΧΟΪΔΑΣ

Προδρομική φυσιογνωμία των κοινωνικών αγώνων

Ο χαρακτηρισμός «δημοκρατικός κεραυνός» ίσως αποδίδει πληρέστερα τη δράση του Ρόκκου Χοϊδά (1830-1890). Με κεφαλλονίτικη καταγωγή, γεννημένος στο Ναύπλιο και γιος μαχητή στο Δραγατσάνι το 1821 σπούδασε νομικά και ακολούθησε τον δικαστικό κλάδο. Παραιτήθηκε από εισαγγελέας εφετών καταγγέλλοντας με δριμύτητα τη δημόσια διαφθορά (1874) και αφοσιώνεται στους κοινωνικούς αγώνες. Εκλέχτηκε βουλευτής Κεφαλληνίας και Αθηνών (1875, 1883 και 1885). Η απόρριψη νομοσχεδίου του στη Βουλή κατά των καταχραστών του Δημοσίου προκάλεσε την αμετάκλητη απόφασή του να παραιτηθεί (1885), αν κι αυτή δεν έγινε δεκτή από τη Βουλή. Ενώ για τους λόγους αυτούς θα γίνει και δολοφονική απόπειρα εναντίον του από αστυνόμο. Δυο χρόνια μετά θα καταδικαστεί για εξύβριση του βασιλιά και του διαδόχου εξαιτίας αντιμοναρχικών άρθρων (συγκρίσιμα με το «Τις πταίει» του Τρικούπη). Αρνούμενος να υπογράψει πίστη στο βασιλικό Σύνταγμα, όπως τον καλεί η κυβέρνηση Τρικούπη, θα παραμείνει φυλακισμένος. Θα πεθάνει στις φυλακές Χαλκίδας από υποτροπή του παλιού τραύματος στη μονομαχία με τον Στάικο. Σύμφωνα με τον βιογράφο του Σπ. Λουκάτο, υπήρξε «μία από τις μεγαλύτερες προδρομικές φυσιογνωμίες του προοδευτικού αναγεννητικού κινήματος στη χώρα μας. Ένας δημιουργικός και ταλαντούχος οραματιστής μιας κοινωνίας ανθρώπινης και δίκαιης, ο οποίος προώθησε σε σημαντικό βαθμό τις ριζοσπαστικές δημοκρατικές και κοινωνιστικές (σοσιαλιστικές) αρχές και ιδέες».

ΤΟ 1832

Για γέλια η πρώτη «ιπποτική» αναμέτρηση στο Ναύπλιο μεταξύ Καλλέργη και Ραγκαβή

Η πρώτη μονομαχία «ευρωπαϊκού τύπου» με πολιτικό υπόβαθρο, μετά την απελευθέρωση, καταγράφεται στο Ναύπλιο το 1832. Μεταξύ του Αλέξανδρου Ραγκαβή και του Ιωάννη Καλλέργη. Ο γνωστός πολυγραφότατος λόγιος, διπλωμάτης και πολιτικός, νεαρός ακόμη, αναλαμβάνει τα πρώτα δημόσια καθήκοντα ως «πάρεδρος της εκπαιδεύσεως».

Αντίπαλός του ο Ιωάννης Καλλέργης. Αδελφός του κατοπινού πρωταγωνιστή στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου Δημητρίου Καλλέργη. Οι λόγοι της μονομαχίας ήταν για γέλια. Ο Ιωάννης, που συγκατοικούσε με τον αδελφό και την πανέμορφη κουνιάδα του Σοφία, απέναντι από το σπίτι του Αλέξανδρου, δεν ανταπέδωσε επίσκεψη του τελευταίου. Έτσι, ο Ραγκαβής τον κακολόγησε σε φιλική ομήγυρη, το έμαθε ο Καλλέργης κι αμέσως απηύθυνε γραπτή πρόσκληση για αναμέτρηση στο «πεδίο της τιμής».

Το περιστατικό διαδραματίζεται ενώ ακόμη δεν έχει τελειώσει ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Ρουμελιωτών -αντικαποδιστριακών- γαλλόφιλων της φατρίας του Κωλέττη και των Μοραϊτών υπό τον Κολοκοτρώνη και τους άλλους στρατιωτικούς - οπλαρχηγούς. Ανάμεσα στους τελευταίους και ο αρχηγός του ιππικού Δ. Καλλέργης. Στο Ναύπλιο των 42.000 κατοίκων αυτή την εποχή, μετά την απομάκρυνση του Αυγουστίνου Καποδίστρια, «πρωθυπουργός» είναι ο Ι. Κωλέττης, ενώ η πρωτεύουσα, όπως κι άλλες περιοχές της Πελοποννήσου, βρίσκεται ουσιαστικά στην κατοχή γαλλικών στρατευμάτων. Τις άλλες κυριαρχούν οι αντίπαλοι οπλαρχηγοί. Ο Ραγκαβής ανήκει στη φατρία Κωλέττη. Επιπλέον είναι και «Φαναριώτης», κάτι που για πολλούς αυτόχθονες ηχεί ως μομφή.

Ενώ, λοιπόν, ο Δ. Καλλέργης πολεμά εναντίον των κυβερνητικών εκτός Ναυπλίου, ο διορισμένος μόλις στη διεύθυνση του κωλεττικού υπουργείου Εκκλησιαστικών χτυπά την πόρτα της Σοφίας. Επιθυμώντας, όπως λέει ο ίδιος, να μάθει για την υγεία της. Η 28χρονη αρχοντοπούλα, ήδη «διάσημη διά το κάλλος της, βρίσκεται στο κρεβάτι. Τον 23χρονο Αλέξανδρο υποδέχεται ο Ιωάννης.

Ο καθένας φαντάζεται χωρίς ευγένειες και ψυχρά, αν όχι με εχθρότητα. Προφανώς τα όσα ακολούθησαν ήταν η αφορμή για την πρόσκληση σε μονομαχία, με υπόβαθρο, όπως  φαίνεται, πολιτικό. Χωρίς να αποκλείεται και κάποια άλλη διάσταση. Αν και αργότερα το ζεύγος Καλλέργη είχε φιλικές σχέσεις με τον Ραγκαβή. Για την ιστορία η μονομαχία προετοιμάστηκε με όλους τους τύπους (απάντηση στην επιστολή - πρόσκληση, μάρτυρες κ.τ.λ.), αλλά υπήρξε διαφωνία ως προς τα όπλα. Η πλευρά Ραγκαβή πρότεινε ξίφη, η άλλη πιστόλια. Ο καθένας απέδιδε επιδεξιότητα του αντιπάλου στο ένα όπλο κι ο έτερος στο άλλο.

Ετσι, στο «πεδίο τιμής» εμφανίστηκαν ο μεν Ραγκαβής με σπαθιά, ο δε Καλλέργης με πιστόλια. Μονομαχία δεν μπορούσε να γίνει, δόθηκαν εξηγήσεις, συνομολογήθηκε η παρεξήγηση και επήλθε συμβιβασμός. Με διαμεσολαβητές τους μάρτυρες ο Καλλέργης πρότεινε, μάλιστα, «να συμπρογευματίσουν», αλλά ο Ραγκαβής βιαζόταν να γυρίσει στο σπίτι του, όπως διηγείται στα απομνημονεύματά του, για να μη μάθει τα καθέκαστα η μητέρα του.

Αυτή ήταν, γράφει εκεί, «η μόνη μονομαχία μου εφ' όλης μου της ζωής» (πέθανε το 1892 σε ηλικία 83 χρόνων, λίγους μήνες μετά τον θάνατο της Σοφίας).

Η πανέμορφη Σοφία Καλλέργη στάθηκε αφορμή για την κωμική μονομαχία του Ιωάννη Καλλέργη με τον Ραγκαβή.

Αφορμή η πανέμορφη Σοφία Καλλέργη

Η πανέμορφη Σοφία Καλλέργη (1803-1893) ήταν κόρη προεστών από τα Τρίκαλα Κορινθίας. Στην... ποδιά της σφάζονταν παλικάρια. Για το κάλλος, τα πλούτη, αλλά και η μόρφωσή της έγινε «μήλον της Εριδος» από νέους της περιοχής της. Πολυθρύλητη και πολυπόθητη. Ο κλήρος, όμως, του γάμου έπεσε στον Δημήτριο Καλλέργη. Με το ένα αυτί, αφού το άλλο είχαν αποκόψει οι Οθωμανοί κατά την ομηρεία του, μετά την πολιορκία της Ακρόπολης το 1827. Για την ιστορία, ο Καλλέργης μερικά χρόνια αργότερα (1845), όντας υπασπιστής του Οθωνα, παραλίγο να μονομαχήσει με τον οπλαρχηγό Θεοδωράκη Γρίβα, γενικό επιθεωρητή του στρατού τότε. Ματαιώθηκε με επέμβαση της βασιλικής αυλής.

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/politiki/arthro/sto_pedio_tis_timis_gia_ti_dimokratia-64977283/