Ο Έλληνας κυνηγός των πειρατών

Ο Έλληνας κυνηγός των πειρατών

H πειρατεία στη Σομαλία υπήρξε απειλή στην παγκόσμια ναυσιπλοΐα από την αρχή ακόμη του Σομαλικού εμφυλίου πολέμου.

Η αναρχία που επικράτησε μετά την κατάρρευση της κεντρικής κυβέρνησης της Σομαλίας  το 1991, σε συνδυασμό με τη θέση της χώρας στο Κέρας της Αφρικής, κατέστησε τη Σομαλία ιδανικό προορισμό για πολλές ευρωπαϊκές αλιευτικές εταιρίες. Υπερσύγχρονα πλοία εισέρχονταν παράνομα στα αφύλακτα σομαλικά χωρικά ύδατα και απομυζούσαν το θαλάσσιο πλούτο της χώρας, αποκομίζοντας κέρδη άνω των 300 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως και οδηγώντας σε απόγνωση τους ντόπιους ψαράδες.

Ακόμα χειρότερα, δυτικές εταιρίες επεξεργασίας αποβλήτων χρησιμοποιούσαν τα νερά της Σομαλίας επί μια δεκαετία για να ποντίζουν πυρηνικά, βιομηχανικά και νοσοκομειακά απόβλητα, κάτι που επιβεβαιώθηλε και από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΟΗΕ. Η χειροπιαστή απόδειξη ήλθε μετά το σεισμό της 26ης Δεκεμβρίου 2004, όταν το τσουνάμι ξέβρασε ολόκληρα κοντέινερ με βαρέλια αποβλήτων. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι χιλιάδες άνθρωποι ασθένησαν και τριακόσιοι πέθαναν από την επαφή με τα βαρέλια.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, μεγάλο τμήμα των επαγγελματιών αλιέων της περιοχής εξωθήθηκε στην πειρατεία από τις αρχές της περασμένης δεκαετίας. Αρχικά οι πειρατές ενδιαφέρονταν να εξασφαλίσουν τα νερά τους πριν εμπλακούν ξένοι επιχειρηματίες ή στρατιωτικές δυνάμεις. Τα κρούσματα μειώθηκαν προσωρινά με την άνοδο των Ηνωμένων Ισλαμικών Δικαστηρίων στην εξουσία (2006), αλλά η πειρατική δραστηριότητα ανέκαμψε μετά την εισβολή της Αιθιοπίας το Δεκέμβρη του ιδίου έτους.

 

Αντιλαμβανόμενοι τα κέρδη της πειρατείας, μια και τα λύτρα συνήθως αποδίδονταν, οι τοπικοί φύλαρχοι άρχισαν να συνεπικουρούν τους πειρατές, μοιραζόμενοι από κοινού τα κέρδη. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι απαγωγείς δεν έβλαψαν τους ομήρους, ώστε να εξασφαλίσουν την απόδοση των λύτρων. Έχουν στηθεί ολόκληρες επιχειρήσεις και δίκτυα «παροχής υπηρεσιών» για την «περιποίηση» των ομήρων, με σταθερές προμήθειες σε ποτά και τσιγάρα.

Η Μεταβατική Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση της Σομαλίας, έκανε κάποιες περιστασιακές προσπάθειες για να περιορίσει την πειρατεία, αφήνοντας ξένα πολεμικά σκάφη να περνούν από την περιοχή. Οι ενέργειες της κυβέρνησης της αυτόνομης Πολιτείας της Πουντλάνδης υπήρξαν πιο αποτελεσματικές.

Τον Ιούνιο του 2008, μετά από επιστολή της Μεταβατικής Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης της Σομαλίας στον Πρόεδρο του Συμβουλίου Ασφαλείας, η οποία ζητούσε βοήθεια από τη διεθνή κοινότητα για να περιορίσει την πειρατεία και τις ένοπλες ληστείες εναντίον πλοίων στην ακτή της Σομαλίας, το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ομοφώνως εξέδωσε την Οδηγία 1838 με την οποία διδόταν άδεια από την Μεταβατική Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση σε άλλα κράτη να εισέλθουν στα χωρικά ύδατα της Σομαλίας και να αντιμετωπίσουν τους πειρατές.

Από τις 22 Νοεμβρίου 2008, 10 πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ και 6 άλλων χωρών δραστηριοποιήθηκαν στην περιοχή συνοδεύοντας τα εμπορικά σκάφη, και αποτρέποντας πειρατικές ενέργειες.

Στην πάταξη της πειρατείας συμμετέσχε και η Ευρωπαϊκής Ένωση με την οργάνωση της Επιχείρησης Αταλάντα η οποία υπήρξε και η πρώτη ναυτική αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην αποστολή αυτή η Ελληνική φρεγάτα Ψαρά τέθηκε επικεφαλής της Ευρωπαϊκής δύναμης, ενώ Τακτικός διοικητής της δύναμης τοποθετήθηκε ο αρχιπλοίαρχος Αντώνης Παπαϊωάννου.

Παρακάτω θα παρακολουθήσουμε την δράση της δύναμης αυτής όπως παρουσιάστηκε από το περιοδικό «Κ»  στις 17 Μαΐου του 2009.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΟΥ : Ο κυνηγός των πειρατών

Όσα είδε στον Κόλπο του Άντεν ο Έλληνας αρχιπλοίαρχος, που ηγήθηκε της πρώτης ναυτικής αποστολής της Ε.Ε. για την αναχαίτιση των Σομαλών κουρσάρων.

Συνέντευξη στη Νίνα - Μαρία Πασχαλίδου  

 

Καπετάνιο! Ω καπετάνιο μου! Το φοβερό μας σύντομο ταξίδι έχει τελειώσει. Το πλοίο μας εξεδιάβηκε την κάθε αναποδιά, και η δάφνη που ζητούσαμε εκερδήθη...» Στο δρόμο για τη Σαλαμίνα, με τους στίχους του Walt Whitman στο μυαλό και τα τελευταία αποκόμματα για τη δράση των Σομαλών πειρατών ανά χείρας: 122 επιθέσεις σε πλοία το 2008, επιτυχείς οι 47, κι άλλες 61 στο πρώτο τρίμηνο του 2009, ρυθμός αύξησης τεράστιος, με πάνω από 200 εκατομμύρια δολάρια να έχουν εισπραχθεί ως λύτρα, σύμφωνα με εκτιμήσεις, απ' τις αρχές του περασμένου έτους...

Η φρεγάτα «Ψαρά» του Πολεμικού Ναυτικού, με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Παν. Λυμπέρη, είναι αγκυροβολημένη στο ναύσταθμο. Έχει προσφάτως επιστρέψει από τη Σομαλία και προετοιμάζεται για την επόμενη αποστολή της. Στη γέφυρα μας περιμένει ο αρχιπλοίαρχος Αντώνης Παπαϊωάννου, ο κυβερνήτης της EUNAVFOR, της Ναυτικής Δύναμης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος ηγήθηκε επί τέσσερις μήνες της επιχείρησης «Αταλάντα» στον Κόλπο του Άντεν, την πιο επικίνδυνη θάλασσα του κόσμου για την εμπορική ναυτιλία. Ήταν η πρώτη φορά που η Ε.Ε. μπήκε στο παιχνίδι της αντιμετώπισης της πειρατείας, αναθέτοντας την αρχηγία σε έναν Έλληνα. Σε μια θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται σε ενάμισι εκατομμύριο τετραγωνικά μίλια, ο αρχιπλοίαρχος είχε το γενικό πρόσταγμα μιας διεθνούς δύναμης 14 πλοίων, υποστηριζόμενης από ελικόπτερα και αεροπλάνα, τη μέριμνα των επαφών και του συντονισμού με τους άλλους «παίκτες - κλειδιά» της περιοχής, Αμερικανούς, Κινέζους και Ρώσους, και αποστολή του να σώσει όσο το δυνατόν περισσότερα πλοία από τα ρεσάλτα.

Ένα απ' αυτά ήταν το γερμανικό δεξαμενόπλοιο FGS Spessart, που εξέπεμψε σήμα κινδύνου το μεσημέρι της 29ης Μαρτίου, όταν το πλήρωμα του αντιλήφθηκε ταχύπλοο σκάφος με επτά Σομαλούς να πλησιάζει. «Εκείνη τη στιγμή περιπολούσαμε 105 μίλια μακριά. Η ισπανική φρεγάτα Victoria ήταν 104 μίλια μακριά και η γερμανική Rheinland Pfalz στα 150. Αμέσως διέταξα την ισπανική αποστολή να στείλει ελικόπτερο. Ώρες μετά, το ελικόπτερο τους σταμάτησε ρίχνοντας προειδοποιητικές βολές, ενώ άντρες των ειδικών δυνάμεων της φρεγάτας «Ψαρά» προσέγγισαν το σκάφος τους, τους αφόπλισαν και το έφεραν δίπλα μας. Δεν αντέδρασαν καθόλου, ήταν φοβισμένοι, ήταν παιδάκια, έκρυβαν τα όπλα τους κάτω από κάτι κουβέρτες, γιατί δεν είχαν το χρόνο να τα πετάξουν στο νερό... Τους παραδώσαμε στο γερμανικό πλοίο και, απ' όσο ξέρω, μεταφέρθηκαν στην Κένυα, που έχει συνάψει συμφωνία με την Ε.Ε. για την κράτηση τους. Δράσαμε με ψυχραιμία και λογική. Και με καθαρό μυαλό. Οι αποφάσεις που καλούμαστε να πάρουμε σε τέτοιες στιγμές κρίνονται στα δευτερόλεπτα».

Δεν είχε όνειρο της ζωής του, ο αρχιπλοίαρχος, αυτή τη σταδιοδρομία. Τον έπεισε, λέει, ο θείος του, που ήταν στρατηγός, και ο εξάδελφος του, που ήταν στη Ναυτική Ακαδημία. Κατετάγη το '75, αποφοίτησε το '79, προήχθη, έλαβε μέρος στην «Ασπίδα της Ερήμου» μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1991 και στην επιχείρηση «Διαρκής Ελευθερία» στον Περσικό το 2002. «Η πειρατεία, όμως, είναι μια άλλη ιστορία. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες επικρατεί αστάθεια στη Σομαλία, υπάρχει φτώχεια, δεν υπάρχει νόμος και τάξη κι έτσι έχουν δημιουργηθεί πολλά μέτωπα και πολλές άναρχες ομάδες. Θα μπορούσε να δει κανείς την αποστολή σαν μια περιπέτεια. Σίγουρα έχει τη γοητεία της. Αλλά και τους κινδύνους της. Αρχικά ήταν πολύ δύσκολα, αν σκεφτείτε πως ήμουν ο πρώτος force commander ολόκληρου του εγχειρήματος και πως, επίσης, η επιχείρηση Αταλάντα ήταν η πρώτη αυτόνομη Ναυτική Επιχείρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έπρεπε να εξοικειωθούμε με το περιβάλλον της περιοχής και να μάθουμε τον τρόπο δράσης των πειρατών, που είναι απρόβλεπτος. Πολλές φορές, είναι δύσκολο να τους ξεχωρίσεις απ' τους ψαράδες».

Στα πλοία που διέρχονται από την περιοχή δράσης των Σομαλών πειρατών, συνιστάται να εγγράφονται σε ένα διαδικτυακό μητρώο, ώστε ανά πάσα στιγμή οι ναυτικές δυνάμεις να έχουν πρόσβαση στα στοιχεία τους (όνομα, ταχύτητα, φορτίο κ.λπ.) και να παρακολουθούν τις κινήσεις τους. «Σε περίπτωση επίθεσης, οι οδηγίες που έχουν είναι να γυρίζουν αμέσως αντίθετα στον άνεμο, να χρησιμοποιούν τις πυροσβεστικές μάνικες για να τους απωθούν ενώ περιμένουν βοήθεια», λέει ο Έλληνας αρχιπλοίαρχος.

Από τον Κόλπο του Άντεν περνούν γύρω στα 20.000 πλοία το χρόνο, πολλά από τα οποία είτε ελληνικών συμφερόντων είτε υπό ελληνική σημαία. «Κι αυτή τη στιγμή που μιλάμε, ένα βρίσκεται στην κατοχή πειρατών. Πραγματικά, είναι πολύ θλιβερό. Ωστόσο, εγώ εργάστηκα σαν Ευρωπαίος κυβερνήτης και όχι σαν Έλληνας», παραδέχεται. «Δεν θα ξεχάσω μια κυρία, σύζυγο Έλληνα ναυτικού, που είχε πιαστεί όμηρος... Μας κατηγόρησε ότι... κοιμόμασταν εκεί κάτω! Φυσικά η κυρία είχε τον καημό της, αλλά δεν είχε επίγνωση της συνολικής κατάστασης. Οι δικές μας ευθύνες ήταν μεγάλες απέναντι σε όλες τις σημαίες. Ήμουν ο κυβερνήτης μιας επιχείρησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που απλώς είχε την ελληνική υπηκοότητα». Και η αποστολή εξετελέσθη - «αρκετά κράτη-μέλη συμμετέχουν με μεγαλύτερες δυνάμεις τώρα και η επιχείρηση θα συνεχιστεί και το 2010. Η μεγαλύτερη επιτυχία έγκειται στο ότι, παρά τις δυσκολίες μιας πρώτης επιχείρησης, καταφέραμε να είμαστε ίσοι παίκτες στην περιοχή και να διατηρήσουμε την αυτονομία της Ε.Ε. απέναντι στις άλλες δυνάμεις. Και απέναντι στις αμερικανικές δυνάμεις».

Απώτερος σκοπός των επιχειρήσεων είναι να εξαλειφθεί η πειρατεία;

Δεν θα το έλεγα. Αυτό θα γίνει διά πολιτικής λύσης στη Σομαλία, που θα φέρει το νόμο και την τάξη στην περιοχή. Αυτό που εμείς κάναμε ήταν να πιέσουμε και να αποτρέψουμε τους πειρατές. Αυτό συνεχίζει να κάνει η Ευρωπαϊκή Ναυτική Δύναμη.

Από την αντιπαράθεση σας με τους πειρατές, ποιες είναι οι εντυπώσεις σας; Πολλοί φαντάζονται σεντούκια θησαυρών και ξύλινα πόδια...

Οι σύγχρονοι πειρατές δεν είναι οι πειρατές της Καραϊβικής! Θέλω επίσης να τονίσω ότι δεν έχουν καμία σχέση με τρομοκράτες, όπως ακούγεται σήμερα από την άλλη όχθη του Ατλαντικού. Είναι πολύ φτωχοί άνθρωποι, νέοι - κυρίως από 18 έως 25 χρόνων, άνεργοι, που τους εκμεταλλεύονται σο-μαλικές ομάδες. Στη Σομαλία υπάρχει ένα ρητό που λέει ότι το πρωί είσαι πειρατής, το μεσημέρι ψαράς και το βράδυ οικογενειάρχης. Από τη στιγμή που θα καταλάβουν το πλοίο, υπάρχουν συγκεκριμένες τακτικές διαπραγματεύσεων και συγκεκριμένα ποσοστά που μοιράζονται. Ο πρώτος πειρατής που πηδάει στο πλοίο παίρνει πολλά περισσότερα από τους υπόλοιπους. Υπάρχουν άλλοι, στη στεριά, που παίζουν το ρόλο λογιστών - κι αυτοί παίρνουν μερίδιο.

Υπήρξε στιγμή που διστάσατε στη διάρκεια της επιχείρησης;

Η μεγαλύτερη πρόκληση που συνάντησα ήταν να επιτύχω το στόχο μου χωρίς να χρησιμοποιήσω εκτεταμένη βία. Ηταν πολλές οι φορές που χρειάστηκε να χρησιμοποιήσω... δρόμους και μονοπάτια προκειμένου να ελιχθώ γύρω από τις οδηγίες της Ε.Ε. για να αποφύγω τη χρήση βίας.

Μετά την πειρατεία του Maersk Alabama τον Απρίλιο και την εξουδετέρωση των πειρατών από τις περίφημες «φώκιες» του αμερικανικού Ναυτικού, οι Σομαλοί πειρατές προειδοποίησαν για αντίποινα. Πιστεύετε ότι θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί τα θύματα;

Δεν μπορεί να αποφευχθεί εντελώς η βία. Κάθε περίπτωση είναι και διαφορετική. Ωστόσο, δεν είμαι σε θέση να πω ποια θα είναι η αντίδραση των πειρατών. Η εμπειρία μου λέει ότι οι πειρατές δεν σκοτώνουν. Υπήρξαν κάποιοι θάνατοι σε καταλήψεις πλοίων, αφού έφυγα, αλλά δεν γνωρίζω με λεπτομέρεια τις συνθήκες. 

Η διάσωση του Αμερικανού καπετάνιου Ρίτσαρντ Φίλιπς είχε όντως τόση βαρύτητα όση δόθηκε από τα Μέσα;

Από τη στιγμή που έχει καταληφθεί από πειρατές ένα εμπορικό πλοίο, δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά. Προσπάθησα δύο φορές να ακολουθήσω αλλά, όταν οι πειρατές μάς είδαν στο ραντάρ, απείλησαν τις ζωές του πληρώματος και αναγκάστηκα να εγκαταλείψω. Από την άλλη, η ανακατάληψη ενός εμπορικού πλοίου είναι δυνατή. Αλλά είναι εθνικό θέμα και προϋποθέτει την άδεια της χώρας υπό τη σημαία της οποίας ταξιδεύει το πλοίο.

Υπάρχει κώδικας στη θάλασσα, υπάρχουν άλλοι νόμοι από ό,τι στην ξηρά;

Υπάρχει. Έναν πειρατή ο οποίος έχει ανάγκη βοηθείας, από την ώρα που πέφτει στη θάλασσα ή πληγώνεται, έχεις την ηθική υποχρέωση να τον βοηθήσεις, να τον περιθάλψεις. Παρόλο που έχει διαπράξει ένα διεθνές έγκλημα, εκείνη την ώρα γίνεται ασθενής.

Τι θα γίνει στη Σομαλία τελικά;

Όπως είπα, οι «πειρατές δεν είναι τρομοκράτες. Πεινασμένοι άνθρωποι είναι. Η μάχη στον Κόλπο του Άντεν δεν γίνεται για να χρηματοδοτεί εξτρεμιστικές οργανώσεις. Μόλις οι πειρατές παίρνουν τα χρήματα, γίνονται πανηγύρια στα χωριά τους, αγοράζουν 4X4, φτιάχνουν σπίτια, ανοίγουν παντοπωλεία, δουλεύει μια ολόκληρη χώρα γύρω από αυτό. Είναι η εύκολη λύση. Είναι μια κοινωνία παρατημένη από τη διεθνή κοινότητα. Στο νότιο κομμάτι, όπου υπάρχουν ισλαμιστές, δεν υπάρχουν πειρατές γιατί η σαρία το απαγορεύει. Το έπαθλο στην περιοχή είναι το Κέρας της Αφρικής. Δεν θα πω άλλα.

Υπήρξε στιγμή που το ανθρώπινο συναίσθημα υπερίσχυσε του καθήκοντος;

Όταν μια ομάδα από είκοσι - είκοσι πέντε παιδιά, φορείς του AIDS, επισκέφθηκαν για μία - δύο ώρες το καράβι. Τίποτα δεν μπορεί να περιγράψει το βλέμμα τους όταν έφευγαν από το πλοίο, καθώς και την πίκρα τη δική μας. Πήρα ένα παιδάκι αγκαλιά και παίζαμε. Είπα ότι θα υιοθετώ ένα παιδάκι κάθε χρόνο στις γιορτές. Είδαμε τη φτώχεια στην Κένυα και στο Τζιμπουτί, όπου βλέπει κανείς πώς καταντούν οι άνθρωποι αυτοί μέσα στην ανέχεια, χωρίς φαγητό...

Πόσο χρόνο περνάτε στη θάλασσα;

Γενικά οι φρεγάτες ταξιδεύουν πάνω από 200 μέρες το χρόνο. Σε αυτή την αποστολή είχαμε ένα επιχειρησιακό τέμπο γύρω στο 70-30. Δηλαδή, 15 μέρες εν πλω και 5 μέρες σε λιμάνι. Ήταν όμως λιμάνια όπου δεν μπορεί να ξεκουραστεί κανείς, με περιορισμένες ευκολίες...

Υπάρχει ελεύθερος χρόνος εν πλω;

Φυσικά, άνθρωποι είμαστε. Υπάρχουν νύχτες που κοιμόμαστε δύο και τρεις ώρες. Θα ανέβουμε στο κατάστρωμα για μια βόλτα, να ξεπιαστούμε. Να δούμε λίγο ήλιο. Να καθαρίσει το μυαλό. Στον ελεύθερο χρόνο διάβαζα, όλο το πλοίο διάβαζε. Οι Έλληνες ναυτικοί διαβάζουν πολύ. Ταξίδι μέσα στο ταξίδι.

Τα παιδιά σας; Η απόσταση είναι δύσκολη;

Έχω δύο παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Είναι περήφανα για μένα. Το κακό είναι ότι η οικογένεια σου δεν επιλέγει το επάγγελμα. Στην αποστολή είχαμε τη δυνατότητα να κρατάμε επαφή μέσω δορυφορικών συστημάτων. Είναι μια συνηθισμένη κατάσταση και ζεις με αυτήν. Και πολλές φορές, είναι πολύ δύσκολο. Να ξέρεις ότι οι δικοί σου άνθρωποι αντιμετωπίζουν πολλές καταστάσεις μόνοι τους

"K"