Γιώργου Τσακνιά : Όταν η ΕΣΣΔ χάθηκε στο Διάστημα

Όταν η ΕΣΣΔ χάθηκε στο Διάστημα

H σημαντικότερη από τις διαδοχικές επιτυχίες της ΕΣΣΔ στον «αγώνα του Διαστήματος» ήταν η αποστολή του Γιούρι Γκαγκάριν στις 12/4/1961 (φωτ.). Οκτώ χρόνια μετά, οι Αμερικανοί «προσπέρασαν» με την προσσελήνωση του «Απόλλων 11».  

Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΚΝΙΑΣ*

Θα έρθει κάποτε η στιγμή που από τη Γη θα φεύγουν διαστημόπλοια για να ταξιδέψουν σε πλανήτες και κόσμους μακρινούς. Σήμερα, η ιδέα αυτή φαντάζει σαν αποκύημα της φαντασίας, αλλά δεν είναι έτσι. Ήδη, χάρη στους σοβιετικούς δορυφόρους, δημιουργήθηκε μια αξιόπιστη γέφυρα που συνδέει τη Γη με το Διάστημα· ο δρόμος προς τα αστέρια είναι ανοιχτός!

– Σεργκέι Κορολιόφ, 1957 –

Στις 4/10/1957 ξεκίνησε επισήμως το κεφάλαιο του Ψυχρού Πολέμου που έμεινε στην ιστορία ως «Space race» – ο ανταγωνισμός για το Διάστημα. Τη μέρα εκείνη έγινε η πρώτη επιτυχημένη εκτόξευση τεχνητού δορυφόρου από τους Σοβιετικούς: του «Σπούτνικ». Στις 6/12 οι Αμερικανοί προσπάθησαν να απαντήσουν με την εκτόξευση του «Vanguard», ο οποίος όμως συνετρίβη, αφού κατάφερε να ανυψωθεί μόλις ένα μέτρο, δίνοντας λαβή για ειρωνικά σχόλια και λογοπαίγνια στον αμερικανικό Τύπο – ας αναφέρουμε τα πλέον ευρηματικά Stayputnik και Kaputnik.

Μέσα στην ευφορία που επικράτησε στην ΕΣΣΔ για την πρωτιά του «Σπούτνικ», ο Σεργκέι Κορολιόφ, ο αόρατος για τον κόσμο επικεφαλής του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος, έγραψε τέσσερις μέρες μετά την αμερικανική αποτυχία ένα άρθρο στην «Πράβντα», όπου έκανε την παραπάνω αισιόδοξη και συγκινητική πρόβλεψη για μελλοντικά ταξίδια σε άλλους κόσμους. Βεβαίως, ο Κορολιόφ έγραφε με ψευδώνυμο (Κ. Σεργκέγιεφ)· μόνο μετά τον θάνατό του, τον Ιανουάριο του 1966, έμαθαν οι Σοβιετικοί και ο κόσμος την ταυτότητά του. Ως τότε, ακόμα και οι στενοί του συνεργάτες αναφέρονταν σε αυτόν ως «Σ.Κ.» ή «ο Αρχηγός».

Ακολούθησαν πολλές πρωτιές για την ΕΣΣΔ, με σημαντικότερη μάλλον την επιτυχία της αποστολής του Γιούρι Γκαγκάριν στις 12/4/1961. Η υπεροχή των Σοβιετικών στο πεδίο του Διαστήματος ήταν αδιαμφισβήτητη παγκοσμίως. Το 1960, η εταιρεία Γκάλοπ (που το όνομα του ιδρυτή της Τζορτζ Γκάλοπ έγινε συνώνυμο της έννοιας της δημοσκόπησης) έκανε μια έρευνα σε δέκα χώρες με ερώτημα: «Σε δέκα χρόνια από σήμερα, ποια από τις δύο Υπερδυνάμεις θα είναι πιο μπροστά στην επιστήμη και στην τεχνολογία;». Οι λαοί οκτώ χωρών από τις δέκα (Βρετανία, Γαλλία, Ινδία κ.ά.) προέκριναν την ΕΣΣΔ, και μάλιστα με συντριπτικά ποσοστά. Οι μόνοι λαοί που έβλεπαν πρωτιά των Αμερικανών ήταν οι ίδιοι οι Αμερικανοί και οι Ελληνες.

Κι όμως, προτού κλείσει η δεκαετία, στις 20 Ιουλίου του 1969, οι Αμερικανοί έστελναν πρώτοι άνθρωπο στη Σελήνη και μετέδιδαν αυτό το «τεράστιο βήμα για την ανθρωπότητα» ζωντανά από την τηλεόραση. Τι είχε συμβεί στο μεταξύ; Πώς και γιατί οι Αμερικανοί προσπέρασαν τους Σοβιετικούς και κέρδισαν τον «αγώνα του Διαστήματος»; Στις αρχές του 1970, ακριβώς δέκα χρόνια μετά τη δημοσκόπηση, τρεις πρωτοκλασάτοι σοβιετικοί επιστήμονες –και πολιτικά αντιφρονούντες προς το καθεστώς της πατρίδας τους–, ο Αντρέι Ζαχάροφ, ο Ρόι Μεντβέντεφ και ο Βαλεντίν Τουρτσίν, έστειλαν μια εκτενή ανοιχτή επιστολή στην ηγεσία της χώρας (Μπρέζνιεφ, Κοσίγκιν), με τίτλο «Σχετικά με την ανάγκη εκδημοκρατισμού». Στην ανάλυσή τους, κεντρικό ρόλο είχε η αποστολή του «Απόλλων 13»:

«…Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, η χώρα μας ήταν η πρώτη που έβαλε σε τροχιά τον “Σπούτνικ” και η πρώτη που έστειλε άνθρωπο στο Διάστημα. Αλλά στα τέλη της δεκαετίας του ’60 χάσαμε την πρωτιά και οι πρώτοι άνθρωποι που πάτησαν το πόδι τους στο φεγγάρι ήταν Αμερικανοί. Αυτό είναι ένα μόνο από τα πολλά παραδείγματα που αναδεικνύουν το όλο και μεγαλύτερο χάσμα που χωρίζει την πατρίδα μας από τις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης».

Η επιστολή των τριών συνεχίζει εντοπίζοντας τα αίτια «όχι στο σοσιαλιστικό σύστημα, αλλά […] στην περιστολή της ελευθερίας του πνεύματος και άλλες αντιδημοκρατικές στρεβλώσεις του σοσιαλισμού που επιβλήθηκαν επί Στάλιν και εξακολουθούμε να τις αντιμετωπίζουμε ως το αναγκαίο τίμημα για την εκβιομηχάνιση».

Τα αίτια της ήττας

Στην πραγματικότητα, οι τρεις επιστήμονες καταλήγουν, ήδη το 1970 (21 χρόνια πριν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης), στο συμπέρασμα που έμελλε να οδηγηθούν αργότερα πολιτικοί αναλυτές και ιστορικοί σε Ανατολή και Δύση: ότι η ήττα του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν πρωτίστως ιδεολογική.

Υπό αυτήν την έννοια, τα πολιτικά ανέκδοτα αποδεικνύονται για άλλη μία φορά προφητικά: το 1957, χρονιά θριάμβου της ΕΣΣΔ και ταπείνωσης των ΗΠΑ, είχε κυκλοφορήσει στην Αμερική το ακόλουθο: ο «Ανθρωπος του φεγγαριού» (Man on the Moon) βλέπει τον Σπούτνικ που τρέχει με χίλια γύρω από τη Γη και του λέει: «Ε, μικρούλη, τι έπαθες και τρέχεις; Εγώ κάνω 28 μέρες να γυρίσω γύρω από τη Γη». Ο Σπούτνικ ξέπνοος του απαντά: «Ναι, αλλά εσύ δεν τρέχεις να ξεφύγεις από τους Ρώσους».

* Ο κ. Γιώργος Τσακνιάς είναι ιστορικός.

https://www.kathimerini.gr/1034719/article/epikairothta/kosmos/otan-h-essd-xa8hke-sto-diasthma