Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΔΕΣ (9.9.1941)

 

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΔΕΣ (9.9.1941)

Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη Ελληνική αντιστασιακή οργάνωση κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα. Η οργάνωση εξέδιδε τις εφημερίδες Δημοκρατική Σημαία και Εθνική Φλόγα.

Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1941, είχε αρχίσει να θεμελιώνεται συστηματικός αγώνας. Η αντίσταση, από την αυθόρμητη φάση της, έμπαινε στην οργανωμένη. Από πολλές πλευρές γίνονταν προσπάθειες συντονισμού και σχεδιασμού των ενεργειών, δέσποζαν όμως  λίγες περιπτώσεις. Μία από αυτές ήταν η εμφάνιση της οργάνωσης ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος), που ιδρυτής, ψυχή και εγκέφαλος της ήταν ο απόστρατος συνταγματάρχη Ναπολέων Ζέρβας. Από το 1926 βρισκόταν εκτός του στρατεύματος. Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος τον βρήκε στα 50 του και από τον Φεβρουάριο του 1941 άρχισε να στέλνει υπομνήματα στον Άγγλο ναύαρχο Τερλ, αρχηγό της Βρετανικής Εκπαιδευτικής Αποστολής του Ναυτικού, συνιστώντας να χρησιμοποιηθούν εν όψει της καταστροφής, πολιτικά, ο Νικόλαος Πλαστήρας και, στρατιωτικά, ο Θεόδωρος Πάγκαλος: ο πρώτος -που βρισκόταν στη Γαλλία- για να γαλβανίσει τους δημοκρατικούς Έλληνες και ο δεύτερος για να βοηθήσει με το στρατιωτικό του δαιμόνιο τον αρχιστράτηγο Παπάγο. Αυτά τα υπομνήματα του, συνδυαζόμενα με άλλες ενέργειές του, είχαν ως αποτέλεσμα να βρεθεί, τις ημέρες της κατάρρευσης, κρατούμενος στον στρατώνα του Μακρυγιάννη, ως «επικίνδυνος αγγλόφιλος». Εκεί ήταν φύρδην-μίγδην μαζί με τους «επικίνδυνους αγγλόφιλους» και «επικίνδυνοι γερμανόφιλοι», όπως ο Γ. Μερκούρης ή ο καθηγητής Λούβαρης, καθώς και απλοί δημοκρατικοί, όπως οι αδελφοί Μιχαήλ και Σπύρος Παπούλας, απότακτοι αξιωματικοί του Κινήματος του 1935 και γιοι του εκτελεσθέντος στρατηγού Παπούλα.

Όταν στις 23 Απριλίου 1941 ο βασιλιάς και η κυβέρνηση αναχώρησαν για την Κρήτη, οι «επικίνδυνοι γερμανόφιλοι» αφέθηκαν ελεύθεροι. Η κράτηση όμως του Ν. Ζέρβα έγινε αυστηρότερη. Μόνο την 27η Απριλίου, ημέρα που οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα, αφέθηκε ελεύθερος κι αυτός. Όχι όμως με κανονική διαταγή, αλλά με αυθαίρετη πρωτοβουλία ενός ενωμοτάρχη-δεσμοφύλακα: του Ευστράτιου Πέττα. Βγαίνοντας όμως ο Ναπολέων Ζέρβας από τα κρατητήρια του Μακρυγιάννη, είχε το συναίσθημα πως στο μεταξύ κάποιο πουλί πέταξε. Ο ίδιος έγραψε στην εφημερίδα Ακρόπολη, (14 Νοεμβρίου 1949) ότι η ιδέα πως ο πόλεμος έπρεπε να συνεχιστεί μετά την αναμενόμενη κατάρρευση, με τη μορφή του ανταρτοπόλεμου, είχε ωριμάσει στην συνείδηση του από τις πρώτες ημέρες του Απριλίου. Σχεδίαζε να συνεννοηθεί με τους Άγγλους και να αναλάβει αυτός, με τη βοήθεια τους, τη δημιουργία αντάρτικου. Αλλά η σύλληψη του ματαίωσε τις προσπάθειες του.

Και πάλι όμως, δεν καμπτόταν η έμμονη ιδέα του: ο ανταρτοπόλεμος έπρεπε να εξαπλωθεί. Και, εφόσον δεν πρόλαβε τους Άγγλους για να εκμαιεύσει τη βοήθεια τους, θα τον αναλάμβανε στηριζόμενος στο εγχώριο δυναμικό. Την 11η Ιουλίου μορφοποίησε την ιδέα του, καταστρώνοντας το σχέδιο καταστατικού μιας οργάνωσης που την επονόμασε ΕΔΕΣ και για να την υλοποιήσει απευθύνθηκε πρώτα στον πολιτικό κόσμο. Μόνο όμως ο συναρχηγός των Φιλελευθέρων Στ. Γονατάς και ο φιλελεύθερος τέως υπουργός Κ. Ρέντης τον δέχτηκαν και τον άκουσαν με κάποια προσοχή. Οι άλλοι τού έκλεισαν την πόρτα. Ο Ζέρβας δεν είχε απολύτως καλή φήμη τότε, τον θεωρούσαν χαρτοπαίχτη και ελάχιστα σημαντικό. Δεν απογοητεύτηκε όμως. Βλέποντας τη δυσπιστία και την περιφρόνηση προς το άτομο του, αναζήτησε έναν αρχηγό. Και νόμισε πως τον βρήκε: ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας που βρισκόταν στη Γαλλία από χρόνια, αλλά το γόητρο του στις δημοκρατικές-παλαιοβενιζελικές μάζες παρέμενε τεράστιο. Φυσικά, πίστευε ο Ζέρβας ότι ο μαχητής Πλαστήρας με ενθουσιασμό θα αποδεχόταν τον αγώνα. Ηταν δυνατόν ο «μαύρος καβαλάρης» να μη σκιρτούσε από μαχητικό μένος κατά των κατακτητών; Έσπευσε, λοιπόν, να συναντήσει ορισμένους παλιούς φίλους του Πλαστήρα, και όλοι βρέθηκαν σύμφωνοι: ο συνταγματάρχης Λεωνίδας Σπαής, η Αλεξάνδρα Αθανασιάδου, ο παλιός και αφοσιωμένος υπασπιστής του στρατηγού Μιχαήλ Μινιουδάκης, ο δικηγόρος Ηλίας Σταματόπουλος, ο Σωτ. Σωτηριάδης. Όλοι επικροτούσαν: Να ιδρυθεί απελευθερωτική οργάνωση που να αναλάβει δράση, εμφανίζοντας ως αρχηγό τον Πλαστήρα, με τον οποίο, άμα έρχονταν σε επαφή, θα τον ενημέρωναν, βέβαιοι ότι θα αποδεχόταν με ενθουσιασμό την αναδρομική αρχηγία.

 

 

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ "Ο ΜΑΥΡΟΣ ΚΑΒΑΛΑΡΗΣ"

Τα πράγματα προχωρούσαν. Την 9η Σεπτεμβρίου 1941 στο σπίτι του Ζέρβα, στη λεωφόρο Κηφισίας αρ. 171, συναντήθηκαν ο Ζέρβας, ο Λ. Σπαής και ο Ηλ. Σταματόπουλος. Εκεί έκαναν την οριστική διατύπωση του καταστατικού της οργάνωσης. Αλλά οι άνθρωποι αυτοί, από την πρώτη στιγμή, εφόσον πρόβαλλαν ως σύμβολο και ηγέτη τον Ν. Πλαστήρα, έπαιρναν θέση δημοκρατική, βενιζελική, αποχωριζόμενοι από τα άλλα στρώματα του λαού. Ταυτόχρονα, διαβλέποντας μια ισχυρή τάση για κοινωνικές αλλαγές, θέλησαν να προσαρμόσουν σ' αυτήν τους σκοπούς της οργάνωσης, ενώ δεν είχαν ιδέα από κοινωνιολογία, ούτε καν από τους αντίστοιχους όρους, όπως όλοι σχεδόν οι τότε πολιτικοί και στρατιωτικοί. Μιλούσαν για σοσιαλισμό, υπονοώντας απλώς την κοινωνική πολιτική. Και, ενώ εκείνο που προείχε ήταν ο αγώνας, υπόσχονταν μια Λαϊκή Δημοκρατία, μολονότι ήταν προσκολλημένοι στο αστικό καθεστώς. Με τον τρόπο αυτό στένευαν τη βάση τους, νομίζοντας πως τη διεύρυναν.

Έτσι το καταστατικό -ή καλύτερα το ιδρυτικό της νέας οργάνωσης- διατυπώθηκε ως εξής εκείνη την ημέρα:

«Υπάρχει Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνισμός Σύνδεσμος, Ε.Δ.Ε.Σ., όστις έχει τον κάτωθι καθωρισμένον σκοπόν:

»1) Να εγκαθίδρυση εις την Ελλάδα το Δημοκρατικόν πολίτευμα, σοσιαλιστικής μορφής, οιαδήποτε και αν θα είναι η έκβασις του πολέμου.

»2) Νά αποκάλυψη διά παντός μέσου και κατά σαφή και άναμφισβήτητον τρόπον την προδοσίαν του τέως Βασιλέως Γεωργίου του Β' και της περί αυτόν σπείρας της αυτοκληθείσης Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, επιβάλη εις πάντας τους στυγνούς εγκληματίας βαρυτάτας κυρώσεις, δήμευση δ' άμα τας περιουσίας των τόσων αυτών και των συγγενών των όσον και των μετ' αυτών οπωσδήποτε συναλλαγέντων κατά την διάρκειαν της επαράτου τυραννίας.

»3) Να άποκαθάρη και ανακαίνιση εκ βάθρων την κρατικήν μηχανήν εις τρόπον ώστε στρατός ξηράς, αέρος και θαλάσσης, Χωροφυλακή και Αστυνομία πόλεως, Δικαστική εξουσία, διοικητικοί υπηρεσίαι πάσης φύσεως, τραπεζιτικά Ιδρύματα καθώς και ποικίλοι οργανισμοί απαλλαγώσιν από οιονδήποτε μέλος το όποιον δεν θα έχη αποδεδειγμένως Εθνικήν Δημοκρατικήν σοσιαλιστικήν συνείδησιν πιστοποιουμένην διά πράξεων τοιούτων ώστε να υπάρχη πλήρης και σταθερά προς αυτό εμπιστοσύνη. Η κάθαρσις πρέπει να φθάση μέχρι τοιούτου σημείου ώστε, αν η ανάγκη το επιβάλη, ως τουτο συμβαίνει με τα έκτραπέντα απολύτως του προορισμού των Σώματα της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων, εν πολλοίς δε και με την Δικαστικήν έξουσίαν, προβή εις την πλήρη διάλυσιν αυτών και εις την εκ νέου ανασυγκρότησίν των.

»4) Ή Δημοκρατική σοσιαλιστική Ελλάς θα θέσπιση νόμους και θα λάβη μέτρα τοιούτα, τα οποία θα δώσουν εις τον Έλληνικόν Λαόν Κοινωνικήν Δικαιοσύνην, θα εξαλείψουν δε εντελώς την μαύρην αδικίαν και εγκληματικήν ανισότητα, η οποία από της εποχής της απελευθερώσεως της πατρίδος μας, και ιδία κατά τα τελευταία πέντε έτη της τυραννίας εμάστισε το σύνολον των Ελλήνων και εξεμεταλλεύθη αναλγήτως τους μόχθους του επ' ωφελεία μιας ελαχιστότατης κακοήθους κεφαλαιοκρατικής μειονότητας και ήτις διά πάσης αθεμιτουργίας εκάθισεν εκάστοτε εις την ράχην του Ελληνικού Λαού. Εις την ΕθνικήνΛημοκρατικήν Σοσιαλιστικήν Ελλάδα δεν πρέπει να υπάρχουν πεινώντες και δεν θα υπάρξουν.

»5) Μετά την ολοσχερή εκπλήρωσιν των σκοπών του Συνδέσμου θα γίνη προσφυγή εις τον Ελληνικόν Λαόν, ίνα και διά της ελευθέρως εκδηλωθησομένης γνώμης του κυρώση το έργον του Συνδέσμου. Μετά την κύρωσιν ταύτην θα παραχώρηση ο Σύνδεσμος την αρχήν εις τους αντιπροσώπους τον Λαού, εκλεγησομένους κατά σύστημα, το όποιον θα καθορίση εν καιρώ, και θα αποχώρηση της αρχής.

»Διά να έπιτευχθή ο σκοπός του Συνδέσμου και διά να έπιτελεσθή το επιδιωκόμενον έργον, ο Σύνδεσμος ωργανώθη ως έξης:

»1) Αρχηγός του Συνδέσμου είναι ο Στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας. Επί του ζητήματος τούτου ουδεμία συζήτησις επιτρέπεται.

»2) Συνεστήθη τριμελής Επιτροπή, αποκληθείσα Κεντρική Διοικούσα Επιτροπή (Κ.Δ.Ε.), η οποία διοικεί τον Σύνδεσμον.

»3) Ή Κεντρική Διοικούσα Επιτροπή έχει το δικαίωμα να μυήση και ονομάση μέλος του Συνδέσμου, όσους κρίνει έχοντας τα προς τούτο διανοητικά και ψυχικά και Ιδεολογικά εφόδια και σχηματίσει εκ των μυουμένων τριμελείς υποεπιτροπάς, αι οποίαι εξουσιοδοτούμενοι ειδικώς υπό της Κεντρικής Διοικούσης Επιτροπής, θα έχουν το δικαίωμα να επεκτείνουν τας μυήσεις.

»4) Τα μέλη του Συνδέσμου οφείλουν να τηρούν απόλυτον εχεμύθειαν, απαραίτητον και μοναδικόν όρον διά την ευόδωσιν των σκοπών του. Επομένως τα μέλη τον πρέπει να έκλέγωνται μετά μεγίστης προσοχής και ενδελεχούς παρακολουθήσεως και να διακρίνωνται διά τε την εγκράτειαν της γλώσσης και των πράξεων, ως και διά την αδιάσειστον πίστιν των προς την Σοσιαλιστικήν Δημοκρατίαν. Ο Σύνδεσμος θα καταβολή πάσαν προσπάθειαν το μεν να συγκεντρώση υπό την σημαίαν του όλα ανεξαιρέτως, τα αγνά δημοκρατικά στοιχεία της χώρας, το δε να συνεργασθή και με πάσαν άλλην οργάνωσιν παρεμφερείς έχουσαν σκοπούς.

»5) Η μύησις γίνεται παρουσία των μελών της Κεντρικής Διοικούσης Επιτροπής, ή προς τούτο εξουσιοδοτουμένων τριμελών υποεπιτροπών. Εάν η παρουσία των τριών μελών, είναι αδύνατος, τότε δύναται να γίνη και υπό δύο μόνον μελών, εν έσχατη δε ανάγκη και υπό ενός μόνον μέλους.

»6) Παν μέλος του Συνδέσμου, ως και αυτής της Κεντρικής Διοικούσης Επιτροπής, λαμβάνει ένα αριθμόν και διά του αριθμού αυτού και μόνον είναι γνωστό, απαγορευμένης απολύτως της ανακοινώσεως των ονοματεπωνύμων, εκτός εάν συντρέχουν και επιβάλλουν τούτο εξαιρετικοί ανάγκαι εξ ων εξαρτάται η αποτελεσματικωτέρα εξυπηρέτησις του σκοπού του Συνδέσμου.

»7) Ό όρκος ο όποιος δίδεται υπό των μυουμένων έχει ως εξής:

»Ορκίζομαι εις την τιμήν και την συνείδησίν μου ότι θα εργασθώ με όλας μου τας δυνάμεις και διά παντός τρόπου προς επίτευξιν του σκοπού του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου, ότι θα εκτελώ ασυζητητί πάσαν διαταγήν της Κεντρικής Διοικούσης Επιτροπής και ότι θα φυλάξω με ιερότητα το μυστικόν του Συνδέσμου μέχρις ου επιτευχθή ο σκοπός μας.

»8) Μετά την ορκωμοσίαν η άδέλφωσις είναι πλήρης και το νέον μέλος ευθύνεται διά πάσαν έκτροπήν από του σκοπού διά τον όποιον ωρκίσθη υποκείμενον και εις κυρώσεις, τον βαθμόν των οποίων καθορίζει δι' αποφάσεως λαμβανομένης ομοφώνως η Κεντρική Διοικούσα Επιτροπή, εις περίπτωσιν ηθελημένης ή αθέλητου προδοσίας.

»9) Ουδέν μέλος δύναται να αποχώρηση αυθαιρέτως και μονομερώς του Συνδέσμου. Τοιαύτη αποχώρησις θεωρείται προδοσία και επισύρει κυρώσεις τον βαθμόν των οποίων καθορίζει και πάλιν δι' αποφάσεως ομοφώνου ή Κ.Δ.Ε. Αποχώρησις δύναται να γίνη μόνον δι' αποχρώντας λόγους τους οποίους πρέπει να εγκρίνη η Κ.Δ.Ε.

»10) Τέλος ο Σύνδεσμος Ε.Δ.Ε.Σ. υπόσχεται και εγγυάται εις τον Έλληνικόν Λαόν ότι θα αποκατασταθή συντόμως εις τα πλήρη αυτού κυριαρχικά δικαιώματα, ευθύς ως πραγματοποιηθή το έπαναστατικόν αυτού πρόγραμμα, το οποίον δηλούται διά μίαν ακόμη φοράν και κατά τον πλέον κατηγορηματικόν και σαφή τρόπο ότι θα κατατείνη εις την εγκαθίδρυσιν και εμπέδωσιν μίας πραγματικής Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Επίσης ό Ε.Δ.Ε.Σ. υπόσχεται και εγγυάται εις τον Έλληνικόν Λαόν ότι και αυτή ακόμη η επαναστατική περίοδος θα είναι εκδήλως δημοκρατικού χαρακτήρος και ότι δεν θα εχη σχέσιν με κανενός είδους τυραννικόν καθεστώς». Αμέσως η οργάνωση κατασκεύασε έντυπα ορκωμοσίας που είχαν την εξής διατύπωση:

«Έν Αθήναις τή... του μηνός... του έτους... παρουσία του... μέλους του ΕΔΕΣ, έδωσε τον υπό του καταστατικού του Συνδέσμου προβλεπόμενον όρκον ο... αφού πρώτον εδέχθη πλήρως το καταστατικόν του Συνδέσμου. Εις τον ορκισθέντα εγνωστοποιήθησαν τά μυστικά σημεία αναγνώρισεως των μελών και έλαβε τον αριθμόν... Εφ' ώ συνετάγη το παρόν και υπεγράφη υπό τε του μυήσαντος και του μυηθέντος.

» Ό μυήσας                                                                       Ό μυηθείς»

 

Η πρώτη που ορκίστηκε και υπέγραψε αυτό το έντυπο ήταν η Αλεξάνδρα Αθανασιάδου, η οποία έτσι έγινε το υπ' αριθ. 4 μέλος του ΕΔΕΣ και επρόκειτο να παίξει σοβαρό ρόλο στην οργάνωση. Ακολούθησαν οι Μιχ. Μινιουδάκης, Σπύρος Σωτηριάδης, Ιωάννης Ματσούκας, Παντ. Ροζάκης, Ηρακλής Πετιμεζάς, Αντ. Πετάσης.

Ο ρυθμός όμως ήταν βραδύς και δεν ικανοποιούσε τον Ζέρβα. Πολλοί, από όσους απευθύνονταν οι πρώτοι ΕΔΕΣίτες, δεν πείθονταν για την πραγματική αρχηγία του Πλαστήρα, ενώ άλλοι τηρούσαν αρνητική στάση λόγω προσωπικής δυσπιστίας προς τον Ζέρβα, έως ότου ένα απροσδόκητο γεγονός ανέτρεψε την κατάσταση.

Την 21η Σεπτεμβρίου, ο Ναπολέων Ζέρβας έλαβε ένα επείγον τηλεφώνημα από την Αλεξάνδρα Αθανασιάδου: «Ελάτε αμέσως στο σπίτι μου, όπου θα έχετε μια σπουδαία συνάντηση». Ο Ζέρβας πήγε αμέσως, νομίζοντας απλώς ότι η δραστήρια συνεργάτης του θα τον έφερνε σε επαφή με κανένα νέο υποψήφιο μέλος. Βρέθηκε όμως μπροστά σε έναν κοντόσωμο γεροδεμένο νέο άνδρα, που μόλις πριν από μία ώρα είχε φτάσει από τη Γαλλία. Ήταν ο Κομνηνός Πυρομάγλου, γλωσσολόγος, μαχητικός, δημοκρατικός, με σημαντική δράση κατά την 4η Αυγούστου και, το κυριότερο, άνθρωπος του περιβάλλοντος του Πλαστήρα. Αλλά εκείνο που έκανε τον Ζέρβα να τιναχθεί ήταν ότι ο Πυρομάγλου ερχόταν κομιστής προσωπικών εντολών του Πλαστήρα. Είχε μαζί του πραγματικά μια επιστολή του αρχηγού από τη Νίκαια, με την οποία τον εξουσιοδοτούσε να μεταβεί στην Ελλάδα, να έρθει σε επαφή με φίλους του και να τους κατευθύνει «προς πολιτικήν μετριασμού των δεινών του ελληνικού λαού». Το πνεύμα και το γράμμα της επιστολής ήταν ασαφές, και πάντως δεν ικανοποίησε τον Ζέρβα. Δεν υπήρχε λέξη για αντίσταση και η πολιτική «μετριασμού των δεινών του λαού» μπορούσε, ως φράση, να ταυτιστεί ακόμη και με τη θέση και τα έργα της κατοχικής κυβέρνησης.

Αλλά ο Ζέρβας έμεινε εμβρόντητος όταν ο Κομνηνός Πυρομάγλου τού έδωσε και μια δεύτερη επιστολή -ή, ακριβέστερα, αντίγραφο μιας άλλης επιστολής- του Πλαστήρα. Απευθυνόταν αυτή προς τον Π. Μεταξά, πρεσβευτή της Ελλάδας στο Βισί, την έδρα της γαλλικής κυβέρνησης του στρατάρχη Πεταίν, η οποία είχε συγκροτηθεί μετά τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας. Και αποκάλυπτε ότι ο «μαύρος καβαλάρης» απέναντι στον πόλεμο των Ελλήνων τηρούσε στάση «συνθηκολόγου». Γιατί, μεταξύ άλλων, έγραφε:

«Ο άνισος πόλεμος με μιαν μεγάλην Δύναμιν όπως η Ιταλία, προεκλήθη από την αδεξιότητα της εξωτερικής πολιτικής του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Παρά τας τοπικάς νίκας εις την Αλβανίαν, προησθανόμην τας ολέθριας συνεπείας μίας άστοχου πολιτικής και προ παντός εκ της ανυπαρξίας ικανής διευθύνσεως των πολεμικών επιχειρήσεων. Περί τα τέλη Νοεμβρίου (1940) είχον πληροφορηθή ότι υπήρχε έδαφος συνεννοήσεως μετά της Ιταλίας, με την μεσολάβησιν της Γερμανίας. Έκαμα ό,τι ήτο δυνατόν εις την περίπτωσιν ταύτην όπως επωφεληθή η Ελλάς της ευκαιρίας. Προσέκρουσα όμως εις την εχθρότητα της Κυβερνήσεως Μεταξά. Η Κυβέρνησις Μεταξά ηρνήθη να μου χορήγηση διαβατήριον δι' Αίγυπτον, όπως άργότερονμου το ήρνήθη και η Κυβέρνησις Τσουδερού διά Βηρυττόν, η οποία κυβέρνησις συνέχιζε την άσκοπον παράτασιν του πολέμου εις την Κρήτην...» Ο Ν. Πλασχήρας εξέφραζε την αντίθεση του προς το ΟΧΙ και τον πόλεμο της Αλβανίας, αλλά και προς τη μάχη της Κρήτης. Μετά από 4 χρόνια, το 1945, όταν θα ήταν πρωθυπουργός ο επιστολογράφος, αυτή η επιστολή που θα ερχόταν τότε θορυβωδώς στη δημοσιότητα θα προκαλούσε την παταγώδη πτώση του. Αλλά τώρα, στο σπίτι της Αλεξάνδρας Αθανασιάδου, ο Ναπολέων Ζέρβας έβλεπε ότι είχε εγείρει ένα οικοδόμημα στην άμμο. Έθετε ως προϋπόθεση ότι ο Πλαστήρας θα γινόταν ο ενθουσιώδης αρχηγός της αντίστασης. Και αποκαλυπτόταν ότι ο Πλαστήρας ήταν κατά της αντίστασης.

Γιατί ο επαναστάτης του 1922, ο φοβερός «μαύρος καβαλάρης», φαινόταν έτσι ηττοπαθής και συνθηκολόγος; Τον είχε εντυπωσιάσει -όπως και πολλούς Έλληνες αξιωματικούς- η φοβερή δύναμη του γερμανικού «κεραυνοβόλου πολέμου»; Πίστεψε και αυτός ότι ήταν μάταιη κάθε αντίσταση στα σύγχρονα μέσα του πολέμου; Ή μήπως απηύθυνε την επιστολή εκείνη προς τον Έλληνα πρεσβευτή στο Βισί για να εκμαιεύσει από τις γερμανικές Αρχές την επάνοδο του στην Ελλάδα -μέθοδος που εφάρμοσε ο Λένιν το 1916- και εκεί να αναλάβει την οργάνωση και την ηγεσία της αντίστασης; Άλλωστε, οι ιδέες που εξέφραζε το γράμμα δεν διέφεραν από τις αντιλήψεις των περισσότερων ηγετών των ελληνικών κομμάτων και οπωσδήποτε ταυτίζονταν με εκείνες του Γ. Καφαντάρη, κατά τη μαρτυρία του Π. Κανελλόπουλου.

  

 ΚΟΜΝΗΝΟΣ ΠΥΡΟΜΑΓΛΟΥ

Αυτά όμως αποτελούν στοιχεία για τη μελλοντική θεώρηση της προσωπικότητας του Ν. Πλαστήρα. Εκείνο που έβλεπε ο Ν. Ζέρβας τώρα ήταν ότι κατέρρεε το έργο του. Αλλά όχι! Με το εύστροφο μυαλό του συνέλαβε αμέσως τον τολμηρό τρόπο της αντίδρασης. Ακριβώς οι δύο επιστολές που φαίνονταν ότι ήταν τα όπλα που συνέτριβαν τον ΕΔΕΣ θα γίνονταν τα φτερά του. Και εφάρμοσε αστραπιαία το σχέδιο του: παρέλαβε τον Κομνηνό Πυρομάγλου, τον μετέφερε στο σπίτι του και μετά μακρά, ολονύκτια συζήτηση, τον έπεισε, εφόσον ο ίδιος -ο Κ. Πυρομάγλου- επικροτούσε αποφασιστικά την αντίσταση, να ενταχθεί στον ΕΔΕΣ, και ως ΕΔΕΣίτης πια να χρησιμοποιεί την εξουσιοδότηση του Πλαστήρα για να προσελκύει ανθρώπους στην οργάνωση. Από την εξουσιοδοτική επιστολή του στρατηγού θα επιδείκνυαν με πονηρία μόνο ό,τι ήθελαν αυτοί. Και, σε περίπτωση κινδύνου, θα έδειχναν στις Αρχές Κατοχής ολόκληρες τις επιστολές που υποτίθεται ότι διαπνέονταν από φιλο-αξονικό πνεύμα. Έτσι, θα αποκοίμιζαν τον εχθρό και θα εκτελούσαν την αντιστασιακή τους αποστολή. Με άλλα λόγια, κατά τη φράση του Ζέρβα, «η αφέλεια του Πλαστήρα θα γινόταν η ασπίδα του ΕΔΕΣ».

Ο Πυρομάγλου δέχτηκε. Τη μεθεπομένη έδωσε τον όρκο μέλους του ΕΔΕΣ και άρχισε τον προσηλυτισμό στελεχών εν ονόματι του Πλαστήρα. Το τέχνασμα πέτυχε και καρποφόρησε. Ο Ν. Ζέρβας έγραψε αργότερα («Τα απόρρητα έγγραφα μου», εφημερίδα Ακρόπολις Αθηνών, 15 Νοεμβρίου 1949):

«Είχα τώρα εις τα χέρια μου το μέσον, είχα το όργανον, το όποιον μου επέτρεπε να ομιλώ με κύρος, να ενεργώ πολύ αποτελεσματικότερα: Είχα χαρτί με πρόσφατον υπογραφή του Πλαστήρα. Άλλο τώρα τί έλεγε εις την πραγματικότητα το χαρτί και πώς το παρουσίαζα εγώ. Το εδίπλωνα από εδώ, το ξεδίπλωνα από εκεί, έδειχνα μόνον την αρχήν ή το τέλος ή και καμμίαν φράσιν από την μέσην, ανώδυνον όμως, πού να μη προδίδει το αληθινόν περιεχόμενον της επιστολής».

Η ανάπτυξη του ΕΔΕΣ από εκεί και πέρα υπήρξε ραγδαία. Και ο αδελφός του Πλαστήρα, Γεώργιος, γράφτηκε στην οργάνωση, καθώς και οι Ν. Δέας, Απ. Παπαγεωργίου, Δ. Μπέης Αντωνόπουλος, Α. Παπαχριστοδούλου, Δ. Γιαννακόπουλος, Ι. Παπαδημητρίου, Θ. Κουντουριώτης, Λουκία Κουντουριώτη, Μιλτ. Γεωργιάδης, Μ. Δεδελετάκης, Γ. Ταβουλάρης, Μ. Κυριακός, Πλ. Μεταξάς, Ι. Σωτηρίου, Α. Νάθενας, Σπ. Παπούλας, Ν. Βεργετής, Ι. Ζαχαράκης, Ι. Σφέτσος, Γ. Μάθεσης, Κ. ΠαπαμαντέλΟς, Ελ. Δέππος.

Υπήρχαν όμως πάντα και οι αρνητές και οι καχύποπτοι. Δυσπιστούσαν ιδίως προς το πρόσωπο του Ζέρβα. Αλλά εκείνος αντιμετώπισε την εναντίον του αντίδραση με ένα απλό μέτρο: όρισε Διοικούσα Επιτροπή του ΕΔΕΣ, στην οποία ο ίδιος κρατούσε την τελευταία θέση. Η επιτροπή, που συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο, είχε την εξής σύνθεση: Πρόεδρος: Βασίλης Πετρόπουλος. Γενικός Γραμματέας: Κομνηνός Πυρομάγλου. Μέλη: Θεόδωρος Κουντουριώτης, Ιωάννης Δημάκης και Ναπ. Ζέρβας. Έτσι, εμφανιζόμενος εκείνος ως απλός ουραγός, άφηνε να δεσπόζει το όνομα του Πλαστήρα, ενώ ο ίδιος ήταν ο εγκέφαλος της οργάνωσης. Ο ελιγμός αυτός μείωσε, αλλά δεν εξουδετέρωσε τελείως, Τη δυσπιστία και την άρνηση. Οι καχύποπτοι, που αμφισβητούσαν τη γνησιότητα της επιστολής Πλαστήρα, υπήρχαν πάντα. Ενας από αυτούς ήταν ο παλαιοβενιζελικός πολιτευτής Σταμάτης Χατζήμπεης. Και, ενώ στις 22 Σεπτεμβρίου παρέλαβε το έντυπο ορκωμοσίας και το καταστατικό του ΕΔΕΣ προς υπογραφή, μετά από δυο ημέρες τα επέστρεψε ανυπόγραφα με τη δήλωση ότι δεν μπορούσε να ανεχτεί μεταπελευθερωτική δικτατορία του Πλαστήρα. Έδωσε τον λόγο του ότι δεν θα αποκάλυπτε το μυστικό του συνδέσμου. Αλλά στις 28 Σεπτεμβρίου ο Θεμιστοκλής Σοφούλης ήξερε τα πάντα. Και συνιστούσε: «Είναι κάποιος ΕΔΕΣ. Τον έχει ιδρύσει κάποιος Ζέρβας. Μην τύχει και παρασυρθεί κανείς και πάει εκεί». Έξω φρενών ο Ν. Ζέρβας, θεώρησε τον Χατζήμπεη ως πληροφοριοδότη του Σοφούλη. Και συγκάλεσε τη Διοικούσα Επιτροπή της οργάνωσης για να τον αφορίσει και να τον απειλήσει με αόριστη ποινή.

Πηγή:

ΣΟΛΩΝΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1941-1974/τ.1