Νοέμβριος - Νοέμβρης – Νοέμπρης – Μεσοσπορίτης

 

Νοέμβριος - Νοέμβρης – Νοέμπρης – Μεσοσπορίτης

 

Γράφει ο Μιχάλης Χουρδάκης Νίσπιτας

 

Τρίτος μήνας του Εκκλησιαστικού, ένατος μήνας του αρχαίου Ρωμαϊκού, πέμπτος περίπου μήνας του Αττικού και ενδέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου που ισχύει σήμερο, ο Νοέμβρης, είναι ο τρίτος και τελευταίος μήνας του Φθινοπώρου.

Οι Μινωίτες πρόγονοί μας, τελούσαν το μήνα αυτό τα Μαιμακτήρια, γιορτές που είχαν σκοπό να εξευμενίσουν τους θεούς, ώστε ο ερχόμενος χειμώνας, να είναι μαλακός και με όσο το δυνατό, λιγώτερα κρύα.

Αν οι εποχές διαρκούσαν τέσσερεις μήνες, ασφαλώς ο Νοέμβρης θα ήταν ο πρώτος μήνας του χειμώνα, αφού μέσα στο μήνα αυτό αρχίζουν τα κρύα και οι ασταμάτητες βροχές.

Η ονομασία Νοέμβριος, προέρχεται από το λατινικό αριθμητικό NOVEM, δηλαδή εννέα, αφού ήταν ένατος στη σειρά, με πρωτοχρονιά την 1η του Μάρτη.

Αργότερα, αν και στο νέο ημερολόγιο προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος και οι μήνες έγιναν δώδεκα με μετάθεση της πρωτοχρονιάς την 1η του Γενάρη, ο Νοέμβρης, διατήρησε το όνομά του, ως ένατος δηλαδή, παρά τη νέα του (ενδέκατη) θέση μέσα στο χρόνο.

Άλλο παράξενο που συμβαίνει με το Νοέμβρη, είναι ότι, αρχικά είχε 30 μέρες, λίγο αργότερα 29, ο Ιούλιος Καίσαρας τις αύξησε σε 31, ώσπου ο Αύγουστος Καίσαρας τις μείωσε σε 30 και παρέμεινε έτσι ο μήνας μέχρι τις μέρες μας.

Μεσοσπορίτη λέγανε οι παλιοί Μεραμπελιώτες τούτο το μήνα, γιατί μέσα στο Νοέμβρη και συγκεκριμένα στις 21, έχομε τη γιορτή «τση Παναγίας τση Μεσοσπορίτισσας», δηλαδή έχομε περάσει τη μισή εποχή της σποράς.

Με τα πρώτα κρύα του Νοέμβρη κι ύστερα από τον καθημερινό κάματο, άρχιζαν οι αποσπερίδες στα μουτουπάκια των γειτονικών ή συγγενικών σπιτιών, για κουβέντα, για εργόχειρο ή αμυγδαλοτσακίσματα που συνοδεύονταν από χωρατάδες ή πρόχειρες και φτωχικές φαγοπιοτούρες που συνεχίζονταν όλο το χειμώνα.

Παλιές εποχές, οι προετοιμασίες για το λιομάζωμα, άρχιζαν από τις αρχές του Νοέμβρη. Ήδη η χαμολοϊστρα είχε πιάσει δουλειά από τον προηγούμενο μήνα στα χαμολόγια.

Οι νοικοκύρηδες ανέτασσαν τα ντεμπλοκάτσουνα, μερεμέτιζαν τα σωμάρια τω χτημάτω ντως, καθαρίζανε τσι ρίζες των ελιώ από τα ανεφυσίδια και λοιπά παράσιτα για να στρώνουνται τα λιόδεντρα σ’ έργο Θεού.

Οι νοικοκυράδες βγάζανε από την αποθήκη τσ’ ανάπλες και τα σακιά για να τ’ ανεράψουνε με τη χοντρή σακοράφα.

Λόγω βέβαια της τεχνολογικής προόδου, τα ντεμπλοκάτσουνα έχουν παραμεριστεί από τα ελαιοραβδιστικά μηχανήματα, τα δε υπομονετικά τετράποδα που αποτελούσαν το μοναδικό μέσο μεταφοράς τότε, έχουν αντικατασταθεί από τα αγροτικά αυτοκίνητα.

Για χαμολοϊστρες βέβαια, ούτε λόγος να γίνεται, αφού ο βαθμός ευημερίας, δεν επιτρέπει τέτοια ασχολία.

 

Μαντινιάδες του Νίσπιτα για τσ’ ελιές

 

• Σε μιαν κουφάλα τση ελιάς, κονάκι δα πα’ σάσω

εκειά δα πίνω δα γλεντώ, μπας και σου ΄ποξεχάσω

• Σε μιαν κουφάλα τση ελιάς, δα κάμω το σοφά μου

εκειά δα κοίτομε μαζί, εγώ κι η πεθερά μου

• Σε μιαν κουφάλα τση ελιάς, ήστεσα γώ κονάκι

με πόρτεγο με κάμερα, και με το μουτουπάκι

• Ασκοματάρικες ελιές, να διάξω δεν κατέχω

και στο ικάντο τσ’ ήβγαλα, την έγνοια ντως μην έχω

• Μαζώνω ΄φέτος τσι ελιές, μα πενταβά ντεμπλίζω

ετσά που πήε η χρονιά, πράμα δεν καζαντίζω

• Ο ραβδιστής μου τα ΄σαξε, με τη χαμολοϊστρα

κι επόμεινε με τον καημό, η αναπλογυρίστρα

• Εμάζωξά τσι τσι ελιές, με μια μου φιλενάδα

και στα δεντρά ενέβαινε, μου τα ΄δειχνε και τα ΄δα

• Μαζώνω οφέτος τσι ελιές, και ντεμπλοκατσουνίζω

μα ως εκάναν τσι τιμές, πράμα δεν ξεχαρτζίζω

 

Παροιμίες του Νοέμβρη

 

• Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη, φύτευε καταβολάδες

• Άμα μπει το Νοεμβράκι, έρχεται το χειμωνάκι

Αποφράδες μέρες του Νοέμβρη είναι : η 1η, η 2η, η 6η, η 10η, η 11η και η 27η.

Μέσα στο Νοέμβρη έχομε θρησκευτικές εορτές που παρουσιάζουν αρκετά λαογραφικά ενδιαφέροντα.

1η Νοεμβρίου, των αγιώ Αναργύρω

Οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός ονομάστηκαν ανάργυροι, επειδή εθεράπευαν αρρώστους χωρίς να παίρνουν αμοιβή.

Από το συναξαριστή, δηλαδή, τον άγνωστο συγγραφέα της βιογραφίας των αγίων, μαθαίνομε ότι έμειναν ορφανοί από πατέρα νήπια ακόμη, την δε ανατροφή τους ανάλαβε η μάνα τους Θεοδότη.

Ο λαός μας, πιστός στις προγονικές του παραδόσεις εναποθέτει τις ελπίδες του για θεραπεία από αρρώστιες σ’ Εκείνους. Στις επωδές δε και σε διάφορα ξόρκια, βρίσκομε την απόδειξη :

«Άγιοι Ανάργυροι πρώτοι γιατροί του κόσμου που διασκορπάτε τσι πληγές και γειαίνετε τσοι πόνους ... φέρετε λάδι από τση Παναγιάς το καντήλι κι αλείψετε τον (τάδε) να μυρωθεί να γιατρευτεί ...»

Όταν λέγεται η παραπάνω επίκληση, αλείφουν τον άρρωστο μ’ ένα μπαμπάκι βουτηγμένο στο καντήλι της Παναγίας.

Αρκετά Κρητικά επίθετα έχουν σχηματιστεί από τα πατρώνυμα Κοσμάς και Δαμιανός. Από το πατρώνυμο Κοσμάς, σχηματίστηκε το επίθετο Κοσμαδάκης από δε το Δαμιανός, το επίθετο Δαμιανάκης.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΧΟΥΡΔΑΚΗ

ΚΡΗΤΙΚΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΛΑΝΤΑΡΙ

 

Facebook/Μιχάλης Χουρδάκης Νίσπιτας