Οι κρυφές όψεις του φερετζέ

 

Οι κρυφές όψεις του φερετζέ

Ένα κείμενο όπου η γνωστή μαροκινή κοινωνιολόγος Φατίμα Μερνίσι συνδέει την υποχρέωση των γυναικών του αραβικού κόσμου να κυκλοφορούν καλυμμένες και «αόρατες» από τα ανδρικά βλέμματα με την ακόμη πανίσχυρη αντίληψη ότι ο δημόσιος χώρος ανήκει αποκλειστικά στους άνδρες

Γράφει η Fetima Mernissi

Σύμφωνα με την παράδοση, οι γυναίκες, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τον δημόσιο χώρο, καθώς με τον τρόπο αυτό «εισβάλλουν» στο σύμπαν της Ουμά (της κοινότητας των πιστών του Ισλάμ). Κι όταν το κάνουν, οφείλουν να τηρούν τις καθιερωμένες εθιμοτυπικές συμπεριφορές, δηλαδή να φορούν κάλυμμα και να επιδεικνύουν την πρέπουσα σεμνότητα' με άλλα λόγια, να περπατούν με γειρτούς τους ώμους και χαμηλωμένα τα μάτια. Οι Μαροκινές φορούν το κάλυμμα μόνο όταν βγαίνουν από το σπίτι τους στο δρόμο, το χώρο δηλαδή που θεωρείται αποκλειστικά ανδρικός. Το κάλυμμα σημαίνει ότι η γυναίκα είναι παρούσα στον κόσμο των ανδρών, παραμένει ωστόσο αθέατη, αφού στην ουσία δεν έχει δικαίωμα να βρίσκεται εκεί.

Από τη στιγμή που συνοδεύονται, οι γυναίκες έχουν δικαίωμα να διεισδύσουν στο ανδρικό σύμπαν και να πραγματοποιήσουν τις παραδοσιακές τους επισκέψεις στο χαμάμ ή στον τάφο του εγχώριου αγίου. Η επίσκεψη στο χαμάμ γινόταν δύο φορές το μήνα, ενώ η επίσκεψη στον τάφο του αγίου μία ή δύο φορές το χρόνο, συνήθως την 27η ημέρα του Ραμαζανιού. Και στις δύο περιπτώσεις, ήταν υποχρεωτική η άδεια του συζύγου. Τη συνοδεία αναλάμβανε μια γυναίκα ηλικιωμένη και «ασεξουαλική», συνήθως η πεθερά.

Στην παραδοσιακή κοινωνία, μονό η ανάγκη και η φτώχεια μπορούσαν να

δικαιολογήσουν την απουσία μιας γυναίκας από την εστία της. Και παραδοσιακά, μόνον οι πόρνες ή οι γυναίκες που έχασαν το λογικό τους περπατούσαν ελεύθερες στους δρόμους. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με μια παλαιότερη μελέτη, ο νεαρός επαρχιώτης που φθάνει στην πόλη θεωρεί ότι κάθε γυναίκα που βρίσκεται στο δρόμο είναι σεξουαλικά διαθέσιμη. Έτσι, η παρουσία των γυναικών σε ένα χώρο που θεωρείται ανδρικός είναι ταυτόχρονα πρόκληση και ύβρις. : Καθώς όμως οι γυναίκες οφείλουν να μετακινηθούν ελεύθερα στο δρόμο προκειμένου να πάνε στο σχολείο ή στη δουλειά τους, ο εκσυγχρονισμός εκθέτει υποχρεωτικά άπειρες γυναίκες σε μια δημόσια παρενόχληση, λιγότερο ή περισσότερο συστηματική. (...)

Μια γυναίκα είναι πάντοτε παρείσακτη σε ένα χώρο που ανήκει στους άνδρες, γιατί θεωρείται εξ ορισμού αντίπαλος. Δεν έχει δικαίωμα να χρησιμοποιεί τους ανδρικούς χώρους και, όταν το τολμά, διασαλεύει την τάξη και ταράζει την πνευματική ηρεμία του άνδρα. Στην πραγματικότητα, απλώς και μόνο το ότι βρίσκεται εκεί όπου δεν έπρεπε να είναι συνιστά πράξη επιθετική. Κλονίζει την τάξη του Αλλάχ προτρέποντας τους άνδρες να υποπέσουν σε ζινά (παράνομη σεξουαλική επαφή). Έτσι, ο άνδρας διακινδυνεύει την ησυχία του, την ασφάλεια του, την εύνοια του Αλλάχ, το κοινωνικό του κύρος.

Η κατάσταση επιδεινώνεται όταν η γυναίκα δεν φορά το κάλυμμα της. Στο Μαρόκο, για μια γυναίκα που δεν είναι καλυμμένη χρησιμοποιείται η έκφραση «αριάνα», δηλαδή γυμνή. Σήμερα, οι περισσότερες γυναίκες που πηγαίνουν στο σχολείο ή εργάζονται έξω από το σπίτι δεν φορούν κάλυμμα. Τα δύο λοιπόν αυτά στοιχεία, ότι δηλαδή είναι παρείσακτες, και μάλιστα γυμνές, συνιστούν μια πράξη απροκάλυπτης επιδειξιομανίας. Σύμφωνα, επομένως, με την τρέχουσα ιδεολογία, η παρενόχληση που μας επιφυλάσσουν οι άνδρες στο δρόμο είναι η προφανής απάντηση στη «δική μας» επίθεση. Έτσι νομιμοποιούνται να ακολουθούν με τις ώρες μια γυναίκα, να την ακουμπούν όταν τους δοθεί η ευκαιρία, να της επιτίθενται λεκτικά, κι όλα αυτά με την ελπίδα ότι θα την πείσουν να πάει μέχρι το τέλος την επιδεικτική της συμπεριφορά. Κατά τη διάρκεια της αλγερινής επανάστασης, το εθνικιστικό κίνημα χρησιμοποίησε τις γυναίκες για μεταφορά μηνυμάτων και όπλων. Ένα από τα προβλήματα που αντιμετώπισε τότε το επαναστατικό αυτό κίνημα ήταν η παρενόχληση που υφίσταντο οι γυναίκες από τους «αδελφούς» τους Αλγερινούς που τις έπαιρναν για πόρνες και τις εμπόδιζαν να εκτελέσουν το έργο τους. Επεισόδια αυτού του τύπου είναι συχνά και στην παλαιστινιακή κοινωνία, όπου οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά στον αγώνα.

Πηγή :

(Fetima Mernissi, Sexe, idéologie, Islam,

Εκδόσεις Tierce, Παρίσι 1983, σσ. 162-7).