Η Ιατρική στη Ζωγραφική
Ολλανδοί Δάσκαλοι του 17ου αιώνα ασχολήθηκαν πολλές φορές με τον ανθρώπινο πόνο
Ο 17ος είναι ο χρυσός αιώνας της ολλανδικής ζωγραφικής. Δημιουργείται ο θεσμός του ελεύθερου επαγγελματία καλλιτέχνη, που μπορεί να δέχεται παραγγελίες από τους αστούς, αλλά κυρίως ζωγραφίζει μόνος του. Ασχολείται με ηθογραφίες, τοπιογραφίες, πορτρέτα, σκηνές του δρόμου, θαλασσογραφίες και νεκρές φύσεις. Τα έργα του τα εκθέτει στην αγορά με διάφορες τιμές. Όπως έγραφε ένας Άγγλος επισκέπτης του Άμστερνταμ το 1640: «Όλοι επιδιώκουν να διακοσμούν τα σπίτια τους με ακριβά κομμάτια. Χασάπηδες και φουρναραίοι, σιδεράδες και παπουτσήδες έχουν στα μαγαζιά τους και τα εργαστήρια τους πίνακες... Νομίζω, πουθενά αλλού δεν συναντάει κανείς τέτοια αγάπη του κόσμου προς τη ζωγραφική...» (Από τα ταξίδια του Peter Munday στην Ευρώπη και στην Ασία: 1608-1667). Σε μια μικρή χώρα με δυόμισι εκατομμύρια κατοίκους το πολύ, εμφανίζονται εκατοντάδες καλλιτέχνες. Πολλοί απ' αυτούς αποκτούν παγκόσμια φήμη.
Η νόσος και η κάκωση είναι αναπόσπαστες από τη ζωή, γιατί δεν υπήρξε ποτέ χρυσός αιώνας που να απαλλάξει τον άνθρωπο από την αρρώστια και τον πόνο. Όπως είναι φυσικό, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα συναντάμε διάφορα έργα τέχνης που έχουν σχέση με ιατρικά θέματα. Τις περισσότερες φορές δε, αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα.
Ομαδικό πορτρέτο
Ενα είδος που γνώρισε μεγάλη άνθηση το 17ο αιώνα στην Ολλανδία είναι το ομαδικό πορτρέτο. Κάθε άτομο δε που πόζαρε, πλήρωνε ξεχωριστά τον καλλιτέχνη.
Ο Rembrandt (1606-69), ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς όλων των εποχών, σε ηλικία 25 ετών ήταν αρκετά ώριμος για να ζωγραφίσει ένα ομαδικό πορτρέτο για την Αδελφότητα των Χειρουργών του Άμστερνταμ, το Μάθημα Ανατομίας του Καθηγητή Tulp (1632). Τους πίνακες ανατομίας ζωγράφιζαν ως λαϊκές εικόνες. Ο Nicholas Tulp βρίσκεται στο κέντρο και είναι ο μόνος που φοράει καπέλο. Οι συνεργάτες του στέκονται γύρω από το πτώμα γνωστού εγκληματία. Όλη η σκηνή είναι έντονη και εντυπωσιακή. Το κέντρο καταλαμβάνουν τρία χέρια, το ένα τέμνει, το άλλο επεξηγεί και το τρίτο είναι το χέρι του πτώματος.
Είκοσι περίπου χρόνια αργότερα, ο Rembrandt ζωγράφισε το Μάθημα Ανατομίας του Δρος Deyman (1656). Ένα σχέδιο που βρίσκεται στο μουσείο δείχνει την αρχική μορφή της σύνθεσης πριν καταστραφεί κατά τα τρία τέταρτα από πυρκαγιά, το 1723. Το έργο αυτό, συμμετρικό στην αρχιτεκτονική του, ήταν πολύ διαφορετικό από το προηγούμενο.
Τέσσερις Επίτροποι του Λεπροκομείου του Άμστερνταμ (1649) έργου του Ferdinand Bol (1616-80), μαθητή του Rembrandt, που η τεχνοτροπία και το πνεύμα του βρισκόταν πολύ κοντά στο μεγάλο ζωγράφο. Τόσο καλά μιμείται το ύφος του δασκάλου του, που πολλές φορές πίνακες του αποδίδονταν παλαιότερα στο Rembrandt. Την εποχή που ήρθαν οι άσχημες μέρες και ο δάσκαλος είχε γεράσει, ο Βοl διατήρησε το γόητρο του και ήταν περιζήτητος. Στο έργο αυτό είναι φανερή η επίδραση του Rembrandt στην απόδοση του φωτισμού. Τα κεφάλια είναι πολύ ωραία, αλλά δεν αποπνέουν τη συνταρακτική πρωτοτυπία του δασκάλου του.
Γιατροί και νέες γυναίκες
Ένα άλλο θέμα που άρεσε πολύ στους Ολλανδούς ζωγράφους του 17ου αιώνα ήταν η επίσκεψη του γιατρού σε νέες γυναίκες. Οι πίνακες αυτού του είδους είχαν συχνά ένα κρυφό νόημα. Πολλές λεπτομέρειες έκαναν νύξη στην πραγματική αιτία της αρρώστιας που ήταν εγκυμοσύνη ή ερωτικό μαράζι.
Ο Yan Steen (1626-79) ζωγραφίζει πίνακες της καθημερινής ζωής, που διακρίνονται για το χιούμορ τους όσο και για τις πλούσιες χρωματικές αρμονίες.
Θεωρείται ένας από τους πιο παρατηρητικούς και εκφραστικούς ανάμεσα στους μεγάλους Ολλανδούς ζωγράφους του εσωτερικού χώρου. Επιμένει στις αφηγηματικές λεπτομέρειες και τον ιδιαίτερο συμβολισμό των στοιχείων της σύνθεσης.
«Η ερωτοχτυπημένη κόρη». Ο γιατρός -εδώ πρόκειται για κομπογιαννίτη αν κρίνει κανείς από το παλιομοδίτικο ντύσιμο του που προέρχεται από θεατρικό κοστούμι-ψηλαφάει το σφυγμό μιας μισολιπόθυμης γυναίκας που ακουμπάει το πόδι της σε θερμοφόρα. Ο καλλιτέχνης τοποθέτησε το ανοιχτό καλάθι και τη γυαλισμένη θερμοφόρα σε εμφανές σημείο, οπτική αναφορά στη γυναικεία και την ανδρική ανατομία. Ο ερωτιδέας πάνω από την πόρτα και το μεγάλο κρεβάτι με τις μισοτραβηγμένες κουρτίνες αποτελούν ένα ακόμη υπαινιγμό για την περιπετειώδη ζωή της.
Στο Hermitage υπάρχει ένας παρόμοιος πίνακας, «Η άρρωστη και ο γιατρός», του Yan Steen, ο οποίος έχει σχεδόν μονοπωλήσει το θέμα, πάλι με κομπογιαννίτη γιατρό. Ακολουθεί «Η άρρωστη» με υπογραφή και μονόγραμμα, από το Βασιλικό Μουσείο του Άμστερνταμ. Δύο άλλοι πίνακες με το ίδιο θέμα «Η επίσκεψη του γιατρού» -πραγματικού τη φορά αυτή-βρίσκονται στη Βασιλική Πινακοθήκη της Χάγης.
«Η άρρωστη από έρωτα». Φαίνεται η προτίμηση του καλλιτέχνη για τη νεκρή φύση, τα ζώα, τα ωραία πρόσωπα και τη δροσερή λάμψη πάνω σε μεταξωτά, γουναρικά και αντικείμενα από μέταλλο ή χοντρό γυαλί. Ο γιατρός ανήσυχος ψηλαφεί πάλι το σφυγμό μιας θλιμμένης γυναίκας. Όμως, η πονηρή έκφραση στο πρόσωπο της υπηρέτριας που παρακολουθεί, θυμίζει την παραδοσιακή ελαφρότητα του θέματος.
Ένας άλλος Ολλανδός ζωγράφος, ο Gabriel Metsue (1629-67) ασχολήθηκε με το ίδιο θέμα «Η άρρωστη και ο γιατρός», που βρίσκεται στο Hermitage.
«Το άρρωστο παιδί» του G. Metsue. Στον πίνακα αυτό, ένα από τα καλύτερα και περιφημότερα έργα του, πλησιάζει τον Vermeer ως προς τη σύνθεση και το αίσθημα. Η προοπτική σμίκρυνση του κεφαλιού της μητέρας συγκεντρώνει την προσοχή στον πρωταγωνιστή, το κοριτσάκι. Η αδιαφορία της μικρής έρχεται σε αντίθεση με την ανησυχία της μάνας.
Σόνια Καμβύση
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 9.4.1994
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου