ΣΙΦΝΟΣ | ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ

Η τέχνη των ταπεινών υλικών

Μια παράδοση η οποία παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο. Μια τεχνογνωσία που απαιτεί μεράκι και γνώση. Και μια οικογένεια που με επικεφαλής τον Αντώνη Ατσόνιο, πρωταγωνιστή σε ένα από τα τελευταία διαφημιστικά του ΕΟΤ, επιμένει να ασχολείται με την αγγειοπλαστική εδώ και ενάμιση αιώνα. Τα αντικείμενά του δεν είναι μόνο διακοσμητικά, αλλά προορίζονται και για καθημερινή οικιακή χρήση.

Εργαστήριο. Ο κεραμίστας κατασκευάζει κάθε είδους μαγειρικό σκεύος.

Το 1870, στο γραφικό λιμάνι του Βαθιού στη Σίφνο, στη θέση Τσόπος, λειτουργεί για πρώτη φορά το εργαστήριο αγγειοπλαστικής του Ιάκωβου Ατσόνιου. Εκατόν σαράντα ένα χρόνια μετά, η επιχείρηση «Κεραμικά Αντώνη Ι. Ατσόνιου» παραμένει στο ίδιο σημείο. Από γενιά σε γενιά πέρασε η τεχνογνωσία της κεραμικής και μέχρι σήμερα, σε πείσμα των καιρών, πατέρας και γιος συνεχίζουν να ασχολούνται με την πατροπαράδοτη τέχνη.

Το εργαστήριο αγγειοπλαστικής είχε αγοραστεί από τον προπάππου για να έχει μια επαγγελματική στέγη ο παππούς. Με αυτό τον τρόπο ξεκίνησε η μεγάλη παράδοση της επιχείρησης. Τα προϊόντα από πηλό ήταν τότε απαραίτητα και περιζήτητα σε πολλά σημεία του κόσμου. Μαγειρικά σκεύη και άλλα προϊόντα «ταξίδευαν» με το καΐκι από το λιμανάκι, αφού δεν υπήρχε πρόσβαση από τον δρόμο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που τα παραδοσιακά εργαστήρια κεραμικής του νησιού βρίσκονται πάνω στο κύμα. Η παραγωγή ήταν μαζική και σκεύη πωλούνταν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, στην Κύπρο, την Αίγυπτο και τη Συρία. Τόση ήταν η δουλειά στο αγγειοπλαστείο, που ένας άνθρωπος δεν αρκούσε για να ανταποκριθεί στη ζήτηση. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν βγήκε στην παραγωγή το αλουμίνιο, τα πήλινα σκεύη «έφυγαν από τη μόδα» και έτσι στη δουλειά παρέμεινε να εργάζεται μόνος του ο πατέρας Γιάννης.

Μία τέχνη όπως παλιά

«Τα αγγειοπλαστεία της Σίφνου έκλειναν το ένα μετά το άλλο γιατί ο κόσμος προτιμούσε τα αλουμινένια σκεύη. Ο πατέρας μου αποφάσισε να κρατήσει την οικογενειακή επιχείρηση και εγώ μάθαινα την τέχνη δίπλα του. Με δυσκολίες αντέξαμε μέχρι τη δεκαετία του '60 όπου και ξεκίνησε ο τουρισμός στο νησί. Ετσι συνεχίσαμε» λέει σήμερα ο Αντώνης Ατσόνιος.

Κάθε πήλινο, είτε πρόκειται για χρηστικό είτε διακοσμητικό σκεύος είναι ένα και μοναδικό αφού όλα είναι χειροποίητα. Η τέχνη της αγγειοπλαστικής ελάχιστα έχει αλλάξει από το παρελθόν. Ο παραδοσιακός αγγειοπλάστης Αντώνης Ατσόνιος εξηγεί τις λεπτομέρειες της διαδικασίας, τα στάδια που χρειάζονται για να δημιουργηθεί ένα σκεύος, πώς δηλαδή από χώμα και νερό κατασκευάζεται τελικά ένα κεραμικό. «Η πρώτη ύλη είναι χώμα και νερό. Αφού μαζέψουμε το χώμα το διαλύουμε στο νερό και γίνεται πηλός. Για τα πυρίμαχα σκεύη χρησιμοποιούμε αποκλειστικά σιφνέικα χώματα. Ο πηλός αποκτά μορφή στον τροχό. Παλαιότερα χρησιμοποιούσα ποδοκίνητο τροχό, ενώ τώρα ηλεκτροκίνητο. Εκεί το πλάθω με τα χέρια μου. Στη συνέχεια τα πήλινα τοποθετούνται σε εξωτερικό χώρο για να στεγνώσουν -συνήθως χρειάζονται δυο με τρεις μέρες- και τελικά ψήνονται στο φούρνο στους 1000 βαθμούς Κελσίου. Το επόμενο στάδιο είναι το γυάλωμα και μετά τοποθετούνται για δεύτερη φορά στο φούρνο. Τώρα πια βέβαια δεν ψήνονται τα σκεύη σε καμίνια που λειτουργούν με ξύλα, αλλά σε ηλεκτρικά».

Αγγειοπλάστης. Ο Α. Ατσόνιος στο εργαστήρι του.

Η Σίφνος φημίζεται για την αγγειοπλαστική της. Το έδαφος του νησιού δεν ήταν εύφορο και οι Σιφνιοί θέλησαν να μπουν στο εμπόριο. Ετσι "ανακάλυψαν" το χώμα στο βουνό. Μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η αγγειοπλαστική στη Σίφνο γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της. Απασχολούσε περισσότερους από 180 τεχνίτες, ενώ λειτουργούσαν 90 εργαστήρια σε ολόκληρο το νησί.

«Η γη της Σίφνου δεν είχε παραγωγή, οπότε οι ντόπιοι έπρεπε να βρουν άλλες λύσεις για να επιβιώσουν. Χρησιμοποίησαν ουσιαστικά τον άργιλο, ο οποίος είναι συνήθως κόκκινος, και ξεκίνησαν να φτιάχνουν μαγειρικά σκεύη γιατί το συγκεκριμένο υλικό άντεχε περισσότερο. Ηταν πολύ δύσκολο να σπάσει. Ολόκληρη η Σίφνος πριν το 1940 ασχολείτο με την αγγειοπλαστική», συνεχίζει ο κ. Ατσόνιος.

Πήλινα. 

Τα σκεύη, η κατσαρόλα, το τσικάλι, το μαστέλο και η σκεπασταριά, 

τοποθετούνται για τρεις μέρες σε εξωτερικό χώρο κάτω από τον ήλιο για να στεγνώσουν.

Η μοναξιά του δημιουργού

Ο απόγονος των παραδοσιακών «τσικαλάδων» μένει μόνιμα στο νησί ενώ ο εικοσιεπτάχρονος γιος του Γιάννης συνεχίζει την παράδοση. Διατηρούν μαζί το παλιό εργαστήρι στην ακροθαλασσιά, και με πολύ μεράκι και γνώση φτιάχνουν τα προϊόντα τους. «Η Σίφνος το χειμώνα είναι πολύ ήσυχη. Οι μόνιμοι κάτοικοι σύμφωνα με την τελευταία απογραφή είναι περίπου 2.500. Το χειμώνα στο νησί μένουν σχεδόν 1.500 άτομα. Στο Βαθύ οι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους δέκα. Ωστόσο μου αρέσει η μοναξιά. Δεν με πειράζει. Αλλωστε η δουλειά μου είναι μοναχική. Δεν μπορείς να αποδόσεις όταν υπάρχει κόσμος», λέει ο κ. Ατσόνιος.

Σκεύη. Ολα τα αντικείμενα ψήνονται στα καμίνια.

Πρόσφατα τα παλιά καμίνια της επιχείρησης που λειτουργούσαν μόνο με ξύλα ανακαινίστηκαν. Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά τα καμίνια, αλλά και πώς ψήνονταν τα κεραμικά πριν πολλά χρόνια, όταν δεν υπήρχαν οι ηλεκτρικοί φούρνοι.

«Το εργαστήρι μας είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα "Leader" με σκοπό να διατηρηθούν οι παραδοσιακοί φούρνοι. Ετσι καταφέραμε να τους επισκευάσουμε πριν από έξι χρόνια και όποιος έρχεται εδώ μπορεί να παρακολουθήσει το παραδοσιακό ψήσιμο», συμπληρώνει. Στην έκθεση που λειτουργεί στο Βαθύ ο επισκέπτης μπορεί να βρει από μαγειρικά σκεύη, σερβίτσια φαγητού, καφέ και τσαγιού, πιάτα φαγητού και φρούτου, ποτήρια, φλιτζάνια, βάζα, μπουκάλια, στάμνες μέχρι και μπομπονιέρες. «Τα είδη μας δεν είναι τουριστικά. Κάποιος που απευθύνεται σε εμάς δεν θα πάρει απλά ένα αναμνηστικό από τη Σίφνο. Θα πάρει κάτι για να το "ευχαριστηθεί" π.χ. ένα σκεύος για να μαγειρεύει ή ένα φλιτζάνι του καφέ για δώρο», καταλήγει ο 54χρονος αγγειοπλάστης.

Χειροποίητα. Ανάμεσα στα κεραμικά υπάρχουν και σκεύη σερβιρίσματος.

Από την αρχαιότητα

Κοιτάσματα αργίλου

Η Σίφνος δεν είναι γνωστή μόνο για την μαγειρική της, η οποία αναδείχτηκε από τον Νικόλαο Τσελεμεντέ, αλλά και για την αγγειοπλαστική. Η τέχνη της παραδοσιακά ακολουθεί τους Σιφνιούς και διατηρείται αναλλοίωτη στους αιώνες. Οι κάτοικοι του νησιού υπήρξαν πρωτο-πόροι στον τομέα της αγγειοπλαστικής από την Πρωτοκυκλαδική ακόμη περίοδο, με πρώτη ύλη τα κοιτάσματα αργίλου, που υπήρχαν σε αφθονία στον τόπο.

ΚΛΑΡΑ ΓΕΝΙΤΣΑΡΙΩΤΗ
clarayen@pegasus.gr
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΧΡΥΣΑ ΝΙΚΟΛΕΡΗ
nikolerix@yahoo.com

http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23310&subid=2&pubid=63475282