Η "Σπιναλόγκα" της Χίου και ο άγιος των λεπρών της

Το αρχιτεκτονικό στολίδι που φιλοξένησε το μακροβιότερο υγειονομικό ίδρυμα στον ελλαδικό χώρο και πρόσφερε ανακούφιση σε χιλιάδες ασθενείς καταρρέει αφημένο εδώ και χρόνια στη μοίρα του.

Η "Σπιναλόγκα" της Χίου σαπίζει στην αδιαφορία 

 

Ένα κτίριο του 14ου αιώνα που φιλοξενούσε τους χανσενικούς και ανακατασκευάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα με πρωτοποριακό υλικό, μένει χωρίς συντήρηση από το 1959, στερώντας έναν αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό θησαυρό στο Βόρειο Αιγαίο.

Πανοραμική άποψη της Σπιναλόγκας της Χίου

Eνα μνημείο του 14ου αιώνα που σβήνει παραδομένο στην εγκατάλειψη είναι το λωβοκομείο της Χίου. Η Σπιναλόγκα του Βορείου Αιγαίου, άγνωστη στο ευρύ κοινό, σπουδαίος πολιτιστικός θησαυρός και υπόμνημα μακράς ιστορίας, εκπέμπει σήμα κινδύνου εδώ και χρόνια. 

Το αρχιτεκτονικό στολίδι που φιλοξένησε το μακροβιότερο υγειονομικό ίδρυμα στον ελλαδικό χώρο και πρόσφερε ανακούφιση σε χιλιάδες ασθενείς καταρρέει αφημένο εδώ και χρόνια στη μοίρα του.

Προσωπικά αντικείμενα των αρρώστων, είδη εξοπλισμού, αρχεία και ιατρικά είδη σαπίζουν εντός των κτιρίων ή γίνονται λεία στα χέρια επιτηδείων.

Για περισσότερους από έξι αιώνες το λωβοκομείο άνοιγε την αγκαλιά του σε χανσενικούς και η λειτουργία του διεκόπη μόνο μεταξύ των ετών 1822 και 1835, όταν το νησί ερήμωσε λόγω της Μεγάλης Σφαγής. 

Το παλιό λωβοκομείο ρημάζει στην αδιαφορία

Σχεδόν πενήντα χρόνια αργότερα, το 1881, καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε τη Χίο, ενώ στην αυγή του 20ού αιώνα και με τη συνδρομή της Λονδινείου Επιτροπής και ευπόρων Χίων που ζούσαν στη βρετανική πρωτεύουσα και το Παρίσι, κατασκευάστηκαν εκ θεμελίου οι υπερσύγχρονες για την εποχή εγκαταστάσεις που στέγασαν για νοσηλεία 250 ασθενείς. 

Πρόκειται για 16 περίπτερα, τα δεκατέσσερα εκ των οποίων αποτελούνται από δύο δωμάτια και τα δύο εξ αυτών από ένα. Κάθε δύο περίπτερα μοιράζονταν κοινόχρηστους χώρους εξυπηρέτησης όπως κουζίνα και τουαλέτα. 

Το εσωτερικό της κουζίνας σήμερα

Το ίδρυμα συνιστούσε πρωτοπορία τόσο από άποψη υλικών ανέσεων και τεχνολογικού εξοπλισμού όσο και από άποψη επιπέδου της ιατρικής έρευνας που διεξαγόταν στις εγκαταστάσεις του.

«Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι διέθετε μαρμάρινους λουτήρες, με ζεστό νερό, ξεχωριστούς για άνδρες και γυναίκες ασθενείς και σύστημα θέρμανσης, κάτι πρωτοποριακό για την εποχή.

Τα οικήματα είχαν αλεξικέραυνο, έγινε ειδική κατασκευή για την προμήθεια άφθονου νερού και αποχετευτικού δικτύου, ενώ κάποια από τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για τον εξοπλισμό είχαν εισαχθεί από την Αγγλία. 

Φωτογραφία του 20ού αιώνα με τα οικήματα, τα λουτρά του ιδρύματος

Επίσης, οι ασθενείς συμμετείχαν ως βάση δεδομένων σε επιστημονικές εργασίες που πραγματοποιούνταν από το 1880 και μετά» λέει ο ιατρός ρευματολόγος κ. Ανδρέας Μιχαηλίδης, διδάκτορας Ιστορίας της Ιατρικής, ο οποίος έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα «Προνοιακά και νοσηλευτικά Ιδρύματα στη Χίο των αρχών του 20ού αιώνα». 

Διασώζονται

«Τα οικήματα που διασώζονται έχουν χτιστεί το 1909», εξηγεί ο κ. Μιχαηλίδης. «Βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση με τις εξωτερικές όψεις να διασώζονται ανέπαφες. Δεν έχουν, όμως, δεχτεί οποιαδήποτε συντήρηση από το 1959, οπότε το λωβοκομείο έπαψε να λειτουργεί και οι εναπομείναντες ασθενείς -8 στον αριθμό- μεταφέρθηκαν στο θεραπευτήριο Λοιμωδών Νόσων στην Αγία Βαρβάρα. Ως εκ τούτου το κτίριο, ένα πανέμορφο νεοκλασικό σπάνιας αρχιτεκτονικής, έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα».

Στις εγκαταστάσεις περιλαμβάνονται επίσης ο ναός του Αγίου Λαζάρου, ο οποίος έχει ανακαινιστεί από τον σύλλογο που συστήθηκε για την προστασία του και η εκκλησία της Αγίας Υπακοής, η οποία έχει γκρεμιστεί από τον Εγκέλαδο του 1881.

«Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι εντός των εγκαταστάσεων υπάρχουν ακόμη κλίνες, είδη ιματισμού, αρχεία, ιατρικά εργαλεία και μηχανήματα, ενώ στο ιατρείο υπάρχουν ακόμη φιαλίδια με τα φάρμακα που χρησιμοποιούσαν οι γιατροί», συνεχίζει ο κ. Μιχαηλίδης. «Ομως όλα αυτά λεηλατούνται καθημερινά». 

Το νεκροταφείο του λωβοκομείου

Κάτοικοι : Να μετατραπεί σε μουσείο 

Η πλούσια κληρονομιά που έχει αφήσει η λειτουργία του Λωβοκομείου τόσο σε υλικά αγαθά όσο και σε ιστορική μνήμη ωθούν τους πολίτες της Χίου και τους τοπικούς φορείς, οι οποίοι έχουν συγκροτήσει σχετική επιτροπή, να ζητούν τη μετατροπή του χώρου σε μουσείο με την απαραίτητη φροντίδα. 

Ο κ. Μιχαηλίδης προσθέτει πως «αυτό θα είχε ιδιαίτερη αξία, καθώς το λωβοκομείο δεν ήταν μια αποθήκη ψυχών όπως η Σπιναλόγκα, αλλά ένας χώρος νοσηλείας ασθενών. Ηταν ίδρυμα περίθαλψης, με ιατρείο και γιατρούς που πληρώνονταν από την Κοινότητα Χίων, ένας χώρος όπου εφαρμόστηκαν θεραπείες και γράφτηκε ιστορία»... 

Το χρονικό: Χτίστηκε το 1378 από τους Γενοβέζους

Από ανάχωμα στη λέπρα, στον σεισμό και στην ανακαίνιση 

Χτισμένο από τους Γενοβέζους το 1378 μ.Χ. το λωβοκομείο της Χίου είχε ως σκοπό να ανακόψει την εξάπλωση της λέπρας η οποία έβλαπτε τα οικονομικά συμφέροντα των κατακτητών. 

Αλλωστε, όπως εξηγεί στη διατριβή του ο κ. Μιχαηλίδης, λόγω της κομβικής θέσης που διατηρούσε η Χίος στις θαλάσσιες οδούς επικοινωνίας και εξαιτίας του εμπορικού της ρόλου, η νοσηρότητα ήταν πολύ υψηλή στην τοπική κοινωνία ήδη από τον 10ο αιώνα.

Ο ίδιος επισημαίνει ότι η λειτουργία του λεπροκομείου συνεχίστηκε ακατάπαυστα, με αποτέλεσμα προεπαναστατικά ο αριθμός των οικημάτων του να φτάνει σε αριθμό τα 30 με δυνατότητα φιλοξενίας 150 ασθενών.

Κατά την καταστροφή του 1822, όλοι οι τρόφιμοι του ιδρύματος σφαγιάστηκαν πλην πέντε ασθενών οι οποίοι διεσώθησαν κρυμμένοι σε στοά μέσα από την οποία διέρχεται το ποτάμι που περνά μπροστά από την εκκλησία της Παναγίας. Τα επόμενα χρόνια το Λωβοκομείο γνώρισε άνθηση, με αλλεπάλληλες ανακαινίσεις, διαμόρφωση των κήπων του, φιλοξενία ασθενών από άλλα μέρη της Ελλάδας και την αδιάλειπτη συνδρομή των εύπορων Χίων. 

Αναθεμελίωση

Το 1909, ύστερα από τον όλεθρο του σεισμού και έπειτα από σοβαρές οικονομικές δυσκολίες, το ίδρυμα αναθεμελιώθηκε με σχέδια του μηχανικού Ιωάννη Μπερικέτη. 

Το 1933 το Λωβοκομείο περιελάμβανε 14 περίπτερα, εστιατόριο, μαγειρείο, αποθήκη, 2 λουτρά, πλυντήριο, τον ιερό ναό του Αγίου Λαζάρου και νεκροταφείο, όπου όσοι απεβίωναν θάβονταν σε ανώνυμους αριθμημένους τάφους για λόγους κοινωνικού στιγματισμού.

Ιδιοκτησιακό : Εργασίες που δεν έγιναν ποτέ

Αρκετά περιπεπλεγμένο είναι το ιδιοκτησιακό καθεστώς του λωβοκομείου, το οποίο αποτελεί ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου. Τα οικήματα και η ακίνητη περιουσία του ανήκουν στον Οίκο Αγάπης, στο Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου πρόεδρος είναι ο εκάστοτε δεσπότης Χίου. Πριν από λίγα χρόνια ο Οίκος Αγάπης υπέγραψε προγραμματική σύμβαση με τον Δήμο Χίου, για να πραγματοποιηθούν ορισμένες εργασίες οι οποίες δεν ξεκίνησαν ποτέ. Ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Χίου κ. Πολύδωρος Λαμπρινούδης με δήλωσή του στο «Εθνος» σημείωσε τα εξής: «Ο χώρος είναι γεμάτος σκουπίδια, ενώ γίνονται συνεχώς κλοπές ακόμη και από πέτρες ή μάρμαρα. Επειδή τα κτίρια αυτά βρίσκονται σε καλό σημείο, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για φοιτητική εστία ή λέσχη του Πανεπιστημίου, σε περίπτωση που περισσέψουν κάποια κονδύλια από αυτά που είχε υποσχεθεί η Περιφέρεια στην προηγούμενη Δημοτική Αρχή για επεμβάσεις σε άλλες περιοχές της Χίου». 

Κατερίνα Ροββά
rovva@pegasus.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=42372948

Ο  Άγιος των λεπρών από τη «Σπιναλόγκα του βόρειου Αιγαίου»

Ο τυφλός  μοναχός Νικηφόρος  που έγινε ο νεότερος όσιος  της  Εκκλησιάς

 (και επίσημα) από το Οικουμενικό Πατριαρχείο

Από τον Σωτήρη Γιαννόπουλο

Είναι ένας σύγχρονος άγιος.' Έδωσε σκληρή μάχη με τη λέπρα και την τυφλότητα. Και αποτελεί τον τελευταίο  -στη σειρά- άγιο που εντάχθηκε πρόσφατα στο ορθόδοξο αγιολόγιο. Ο όσιος Νικηφόρος ο Λεπρός είναι ένας ακόμη θαυματουργός στρατιώτης της Ορθόδοξης  Εκκλησίας, η μνήμη του οποίου εορτάζεται στις 4 Ιανουαρίου. Είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό, αφού η αγιοκατάταξή του έγινε στις αρχές Δεκεμβρίου του 2012. Όμως, στα Χανιά και στη Χίο είναι πλέον λατρεμένος άγιος. Σχεδόν 50 χρόνια μετά τον θάνατο του η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον κατέταξε μεταξύ των αγίων.

Ποιος ήταν όμως ο νέος άγιος της Εκκλησίας μας; Τον ανακάλυψα τυχαία σε μια δημοσιογραφική αποστολή που είχα κάνει το 2010 στο Λωβοκομείο της  Χίου. Αυτή η άγνωστη «Σπιναλόγκα» του βόρειου Αιγαίου απέχει μόλις 5 χιλιόμετρα από το λιμάνι της Χίου. Πρόκειται για αρχιτεκτονικό στολίδι του 14ου αιώνα, που σαπίζει δυστυχώς από την αδιαφορία των υπευθύνων. Μάλιστα, είναι το αρχαιότερο και μακροβιότερο νοσηλευτήριο στον ελλαδικό, ίσως και στον ευρωπαϊκό χώρο. Ιδρύθηκε από Γενοβέζους κατακτητές του νησιού το 1378.

Κοιλάδα της Υπακοής

Απομονωμένο στην Κοιλάδα της Υπακοής, όπως ονομάζεται, κρατούσε επί έξι αιώνες καλά κρυμμένα τα μυστικά του. Η λειτουργία του διεκόπη μόνο την εποχή που η Χίος  ερήμωσε λόγω της μεγάλης σφαγής. Το 1881 καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό και ανακατασκευάστηκε το 1909. Μέχρι το 1957, που έβαλε οριστικό λουκέτο, αγκάλιαζε και προσέφερε ανακούφιση σε χανσενικούς, δηλαδή λεπρούς, που η κοινωνία δεν ήθελε κοντά της. Εμβληματική μορφή του Λεπροκομείου της Χίου υπήρξε ο πατήρ Νικηφόρος, ο οποίος έζησε εκεί 43 ολόκληρα χρόνια

Τη συγκινητική ιστορία του λεπρού τυφλού μοναχού Νικηφόρου, όπως την κατέγραψε σε βιβλίο με τίτλο «Νικηφόρος ο Λεπρός, της καρτερίας αθλητής λαμπρός», που μεταφράστηκε μάλιστα και στα αραβικά, μοβ αφηγείται ο Αγιορείτης  μοναχός και συγγραφέας πατήρ Σίμων. «Ο πατήρ Νικηφόρος -κατά κόσμον Νικόλαος Τζανακάκης- γεννήθηκε το 1890 σε ένα ορεινό χωριό των Χανίων, το Συρυκάρι. Οι γονείς του ήταν απλοί και ευλαβείς  χωρικοί, οι οποίοι ενώ ακόμη ήταν μικρό παιδί πέθαναν και τον άφησαν ορφανό. Έτσι σε ηλικία 13 ετών έφυγε από το σπίτι του, πήγε στα Χανιά κι άρχισε να εργάζεται εκεί σ' ένα κουρείο. Εκεί εμφανίστηκαν  τα πρώτα σημάδια της  νόσου Χάνσεν, δηλαδή της  λέπρας. Εκείνη την εποχή τους λεπρούς  τούς απομόνωναν στο νησί Σπιναλόγκα, διότι η λέπρα ως μεταδοτική αρρώστια αντιμετωπιζόταν με φόβο και αποτροπιασμό. Ο Νικόλαος, όταν έγινε 16 ετών και όταν τα σημάδια της νόσου άρχισαν να γίνονται πιο εμφανή για να αποφύγει τον εγκλεισμό του στη Σπιναλόγκα έφυγε με καράβι για την Αίγυπτο. Εκεί έμενε εργαζόμενος  στην Αλεξάνδρεια, πάλι σε ένα κουρείο, όμως τα σημάδια της νόσου γίνονταν όλο και πιο έντονα, ιδίως στα χέρια και στο πρόσωπο, το οποίο άρχισε να παραμορφώνεται.

Γι' αυτό με τη μεσολάβηση ενός κληρικού κατέφυγε στο λεπροκομείο της  Χίου, στο όποιο ήταν ιερεύς ο πατήρ Άνθιμος Βαγιανός, ο μετέπειτα άγιος  Άνθιμος. Ο πατήρ Νικηφόρος προσευχόταν τη νύχτα ώρες ατελείωτες, κάνοντας μετάνοιες αμέτρητες, δεν είχε λογοφέρει με κανέναν ούτε χάλασε την καρδιά κάποιου  κι ήταν ο κύριος  ψάλτης του ναού

Σαν άγγελος

Εξαιτίας της ασθένειάς του όμως σιγά σιγά έχασε το φως του κι έτσι έψαλλε τα περισσότερα τροπάρια και απήγγειλε τους Αποστόλους από στήθους. Είχε πει μια φορά ο τότε δεσπότης  της Χίου που είχε πάει να τον ακούσει στο λωβοκομείο ότι αυτός ο μοναχός ψέλνει σαν άγγελος! Η νόσος προχωρούσε και εξελισσόταν επιφέροντας στον πατέρα Νικηφόρο πολλές και μεγάλες αλλοιώσεις (το φάρμακο βρέθηκε αργότερα, το 1947).

Ζούσε με αδιάκριτη, γνήσια υπακοή με νηστεία αυστηρή εργαζόμενος στους κήπους. Μάλιστα κατέγραψε σε έναν κατάλογο και τα θαύματα του αγίου Ανθίμου, τα όποια είχε δει  "ιδίοις όμμασιν" (πολλά αφορούσαν θεραπείες δαιμονισμένων). Το 1957 έκλεισε το λωβοκομείο τηδ Χίου και τους εναπομείναντες ασθενείς  μαζί με τον πατέρα Νικηφόρο τους έστειλαν στον Αντιλεπρικό Σταθμό Αγίας Βαρβάρας  Αθηνών στο Αιγάλεω. Την εποχή εκείνη ο πατήρ Νικηφόρος ήταν περίπου 67 ετών. Τα μέλη του και τα μάτια του είχαν τελείως αλλοιωθεί και παραμορφωθεί από τη νόσο. Πλήθος κόσμου συνέρρεε στο ταπεινό κελί του λεπρού μοναχού Νικηφόρου στην Αγία Βαρβάρα του Αιγάλεω, για να πάρει την ευχή του, αφού η φήμη του είχε αρχίσει να εξαπλώνεται σε ολόκληρη την Αττική.  Σε ηλικία 74 ετών, στις 4 Ιανουαρίου του 1964.εκοιμήθη. Μετά την εκταφή τα άγιά του  Λείψανα ευωδίαζαν. Πιστοί ανέφεραν πολλές περιπτώσεις κατά τις όποιες έγιναν θαύματα με την επίκληση των πρεσβειών προς τον θεό του πατρός Νικηφόρου.

«Ο ξερακιανός γέροντας  ήταν πάντα χαμογελαστός»

Σημαντική είναι και η μαρτυρία ενός πιστού, που τον είχε γνωρίσει από κοντά. Ο Γιάννης Αθώς είχε επισκεφθεί πριν από 50 χρόνια το Λωβοκομείο της Χίου. «Τον πατέρα Νικηφόρο τον γνώρισα τον Αύγουστο του 1953, όταν με φιλοξενούσε κάποιος φίλος μου στη Χίο. Η μορφή του μένει ακόμη ανεξίτηλη στη μνήμη μου, παρά τις τόσες δεκαετίες που πέρασαν. Αδύνατος από τον ασκητικό του βίο, πρόσωπο ξερακιανό, με λίγα γένια, σκαμμένο από τη νόσο, τα μήλα στις παρειές του πεταμένα προς τα έξω. Τα μάτια του ήταν μονίμως ερεθισμένα και υγρά. Η όραση του ελαχίστη, είχε αγκυλώσεις στα χέρια και παράλυση στα κάτω άκρα. Ήρεμο, όμως, και ιλαρό το πρόσωπο του. Παρά ταύτα ήταν γλυκύτατος, μειλίχιος, χαμογελαστός, διηγείτο χαριτωμένα περιστατικά, ήταν ευχάριστος, αξιαγάπητος».

Πηγή: κυριακάτικη δημοκρατία