Η δύναμη της συγνώμης

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΝΩΜΗΣ

Συγχωρώ σημαίνει... αγαπώ τον εαυτό μου!

Η συγγνώμη  τείνει να χάνει  την πραγματική της αξία όταν κάποιος την εκστομίζει χωρίς να την εννοεί  ή όταν διστάζει  να την εκφράσει  από φόβο.

των  Φραντζέσκας Καραγιάννη, Βέρας Αθανασίου, Μανουσίας Κυπραίου*

 Συγγνώμη. Έκφραση μετάνοιας μεταμέλειας. Όπως κι αν την ορίσουμε, είναι μια επιλογή την οποία όλοι οι άνθρωποι έχουμε δυνητικά. Πρόκειται για την ικανότητα, την ανάγκη αλλά και την επιθυμία μας να μετανοούμε, να ζητάμε συγγνώμη και να μας συγχωρούν. Όμως όπως όλα, άλλωστε, τα συναισθήματα είναι πολύπλοκα, έτσι και το συναίσθημα της μετάνοιας και η έκφραση του μέσω της «συγγνώμης» αντικατοπτρίζει τόσο το στοιχείο της τόλμης όσο και της παραδοχής του λάθους. Αυτό το διττό συναίσθημα συχνά βιώνεται ως ιδιαίτερα πιεστική ψυχική κατάσταση. Ποιες είναι, ωστόσο, οι ψυχολογικές διεργασίες που αποτρέπουν πολλά άτομα από το να ζητήσουν συγγνώμη για τα λάθη και τις εσφαλμένες ενέργειες τους; Τι είναι αυτό που εμποδίζει κάποιο άτομο να την αποδεχτεί; Ποιες είναι οι ψυχικές συνέπειες για ένα άτομο που αρνείται είτε να ζητήσει συγγνώμη για τις πράξεις του είτε να συγχωρήσει;

Το συναίσθημα της μεταμέλειας

Η διαδικασία της συγγνώμης αφορά κατά κύριο λόγο στην αναγνώριση των σφαλμάτων μας απέναντι σε κάποιο άλλο άτομο. Γι' αυτό το λόγο ίσως ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται σήμερα να την προφέρουν, πολλώ δε μάλλον να την εννοούν. Η ανάληψη της ευθύνης των λαθών μας, είτε πρόκειται για ψέμα είτε για εκμετάλλευση είτε για εγκατάλειψη -ένα διαζύγιο, για παράδειγμα, κ.λπ.-, συνδέεται ευθέως με το αίσθημα της δύναμης του, αφού επί της ουσίας προϋποθέτει ανάληψη ψυχικού βάρους, να μην συγκαλύψει το «εγώ» του, να νοιαστεί πραγματικά για τα συναισθήματα του άλλου και να έρθει στη θέση του.

Η ενσυναίσθηση της διαδικασίας να ζητήσει ένα άτομο συγγνώμη ξεκινά όταν το ίδιο αντιμετωπίσει με ειλικρίνεια πρώτα τον εαυτό του, μέσω της αυτογνωσίας και εν συνεχεία το άλλο πρόσωπο. Επίσης, η συγγνώμη απαιτεί μεγάλη ψυχική ενάργεια, ώστε το άτομο να ξεπεράσει το εγωκεντρικό στοιχείο.

Η άρνηση της συγγνώμης:

Γιατί είναι δύσκολο να τη ζητήσουμε;

Για πολλούς ανθρώπους το να αντικρίσουν την πραγματικότητα και να παραδεχτούν το σφάλμα τους προϋποθέτει, βεβαίως, το να μπορούν να σηκώσουν το βάρος της οδύνης και των τύψεων. Συχνά, τα έντονα συναισθήματα ενοχής λειτουργούν αποτρεπτικά, γεννώντας αίσθημα πανικού και τάσεις φυγής. Σε αυτή την περίπτωση, η άρνηση της συγγνώμης ή, ορθότερα της διαδικασίας να ζητήσουν συγγνώμη καταδεικνύει φόβο και αδυναμία να αντιμετωπίσουν πρωτίστως τον ίδιο τους τον εαυτό.

Μια άλλη ερμηνεία της δυσκολίας να ζητήσουν κάποια άτομα συγγνώμη σχετίζεται με το ότι λειτουργούν ανταγωνιστικά μέσα στη σχέση και θεωρούν τη συγγνώμη ένδειξη αδυναμίας. Η ανάληψη των ευθυνών τους τα κάνει να νιώθουν ότι παραχωρούν στον άλλο ισχύ και υποσυνείδητα αισθάνονται πως χάνουν τον έλεγχο στη σχέση. Συχνά, άλλωστε, παρατηρείται κάποιοι να προσπαθούν να ξεγελάσουν τον ίδιο τους τον εαυτό με δικαιολογίες όπως «δεν έκανα κάτι τρομερό», από φόβο να αναμετρηθούν με τα εσώτερα συναισθήματα τους.

Γιατί δεν συγχωρούμε;

Όση δύναμη συνεπάγεται για την ψυχική υγεία ενός ανθρώπου η μεταμέλεια, άλλη τόση υποδηλώνει και η συγχώρεση. Η συγχώρεση, όμως, υποσυνείδητα σημαίνει ότι το άτομο απελευθερώνεται από αυτόν που τον πλήγωσε και εγκαταλείπει την επιθυμία του για τιμωρία. Από ψυχολογικής άποψης, η συγχώρεση έχει να κάνει με μια περισσότερο «προσωπική υπόθεση» απ' ό,τι η συγγνώμη, μια και συχνά οι άνθρωποι εγκλωβίζονται από το αίσθημα μίσους και εκδίκησης για εκείνον που τους προκάλεσε πόνο, ώστε αδυνατούν να ξεφύγουν από την παθολογική εμμονή για τιμωρία του.

Το «συγχωρώ» για κάποιους είναι συνώνυμο με το «ξεχνώ». Δεν επιθυμούν να συγχωρήσουν και να διαγράψουν από τη μνήμη τους τον πόνο, διότι θεωρούν πως έτσι προδίδουν κατά κάποιο τρόπο το πληγωμένο τους «εγώ». Δυστυχώς, ορισμένοι δεν αντιλαμβάνονται ότι η διαδικασία της συγχώρεσης προϋποθέτει αρχικά να θυμηθείς αυτό που σου έκαναν, ώστε να μπορέσεις σταδιακά να το αφήσεις πίσω σου. Γι' αυτό και η διαδικασία της συγχώρεσης απαιτεί χρόνο και μεγάλη προσπάθεια.

Όσο ένα άτομο διατηρεί αυτά τα αρνητικά συναισθήματα, στερεί από τον εαυτό του τη δυνατότητα να αξιοποιήσει την ενέργεια του με τρόπο εποικοδομητικό για το ίδιο και, νομοτελειακά, μακροπρόθεσμα θα επηρεάσει και τη ζωή αλλά και τις σχέσεις του. Άλλωστε, το να συγχωρέσει κανείς αποτελεί πράξη που υποδηλώνει την προσπάθεια να ξανακερδίσει ο ίδιος την εσωτερική του γαλήνη, όχι να εκδικηθεί τον άλλο.

Η συγγνώμη βοηθά;

Όπως υποστηρίζει ο ψυχίατρος Kaufman, «για να διατηρηθεί η ψυχική υγεία, το άτομο που πληγώθηκε από κάποια αδικία πρέπει να απαλλάσσεται από το πάθος της μνησικακίας προς εκείνον που τον πλήγωσε». Σχετικές μελέτες έχουν επισημάνει τις θετικές επιδράσεις που προκύπτουν από τη διαπροσωπική συγγνώμη, όπως ότι τα άτομα με υψηλό επίπεδο συγχωρητικότητας φαίνεται να παρουσιάζουν χαμηλότερο επίπεδο αρνητικών συναισθημάτων.

Όλες σχεδόν οι εμπειρικές μελέτες που επικεντρώνονται στη διαδικασία και στα αποτελέσματα που έχει η συγγνώμη στο άτομο που συγχωρεί καταλήγουν στο ότι το να συγχωρεί κάποιος έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση του άγχους και της ψυχικής έντασης και την αύξηση της αυτοεκτίμησης.

Πράγματι, η διαδικασία της συγγνώμης συμβάλλει ώστε αυτός που έχει προκαλέσει πόνο στον άλλο να μπορεί να ξεπερνά τις ψυχολογικές του δυσκολίες και τις ενοχές και να καταφέρνει να αποκτά συγκροτημένη προσωπικότητα.

Πλήθος μελετών σχετικά με τη ζωή ενός ζευγαριού έχουν αποδείξει ότι ένα από τα δέκα σημαντικότερα χαρακτηριστικά για σταθερό και ευτυχισμένο γάμο είναι η ικανότητα συγχώρεσης και αποδοχής της συγγνώμης του έτερου μέλους. Η διαδικασία της συγγνώμης έχει, πάντως, τεράστια δυναμική και στις σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών, δεδομένου ότι βοηθά το παιδί να ωριμάσει αλλά και να μάθει να σέβεται και να αγαπά όχι μόνο τους άλλους, αλλά και τον εαυτό του.

Βήμα βήμα προς τη συγγνώμη

Το να ζητήσω από κάποιον να με συγχωρήσει σημαίνει ότι παραμερίζω την ανασφάλεια και το φόβο μήπως «πέσω στα μάτια του» ή μήπως «χάσω το κύρος μου». Για να γίνει αυτό:

• Πιστεύω στον εαυτό μου και αντιμετωπίζω ως ίσος προς ίσο τον άλλο, αναγνωρίζοντας την αξία μου και ενισχύοντας τον αυτοσεβασμό μου.

• Αναλαμβάνω τις ευθύνες των λόγων και των πράξεων μου, γεγονός που υπογραμμίζει τη δύναμη, όχι την αδυναμία μου.

• Αποφεύγω δικαιολογίες για να ξεφύγω από μια δύσκολη κατάσταση και ανακτώ την ειλικρίνεια πρώτα απ' όλα με τον εαυτό μου.

• Ζητώ συγγνώμη όχι μόνο για τους άλλους, αλλά κυρίως για την αυτοαξία μου.

Η συγγνώμη τείνει να χάνει την πραγματική της αξία όταν κάποιος την εκστομίζει χωρίς να την εννοεί ή όταν διστάζει να την εκφράσει από φόβο, ανασφάλεια ή εγωισμό. Τόσο η συγγνώμη όσο και η συγχώρεση απαιτούν πραγματικό μεγαλείο ψυχής και εσωτερική ισορροπία, ώστε να μην φοβάται κανείς ούτε να «εκτεθεί» λέγοντας τη ούτε να μένει άκαμπτος όταν αυτή του ζητηθεί. Όπως έλεγε και ο Άγγλος ποιητής Αλεξάντερ Πόουπ, «το να κάνεις λάθος είναι ανθρώπινο· το να συγχωρείς, θεϊκό»!  

* Η Φραντζέσκο Καραγιάννη είναι Κλινική Ψυχολόγος, η Βέρα Αθανασίου είναι Κλινική Ψυχολόγος και η Μανουσία Κυπραίου είναι Ψυχολόγοwς-Κοινωνιολόγος

e-mail: 3.psychologists@gmail.com 

www.epikaira.gr