Ανδρέα Γ. Δημητρόπουλου : Κρίση και συνταγματική αναθεώρηση

Κρίση και συνταγματική αναθεώρηση

Του Ανδρέα Γ. Δημητρόπουλου,

καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου

ΠΡΩΤΟ: Στις 27/7/2016 ο πρωθυπουργός κατέθεσε αναθεωρητική πρόταση αποτελούμενη από πέντε άξονες. Η νέα αυτή αναθεωρητική διαδικασία έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι θα διεξαχθεί εν μέσω της μεγάλης και πολύπλευρης κρίσης την οποία διερχόμαστε. Αναγκαία, λοιπόν, συνδέεται με ορισμένα βασικά ερωτήματα. Πόσο η κρίση των θεσμών συνέβαλε στη γενικότερη κρίση; Πόσο η δυσλειτουργία ή και η έλλειψη κατάλληλων συνταγματικών θεσμών συνέβαλε στη δημιουργία και στην εξέλιξη της κρίσης; Θα μπορούσε η κρίση να αποτραπεί αν οι υπάρχοντες θεσμοί λειτουργούσαν ορθά ή αν στο ισχύον Σύνταγμα είχαν συμπεριληφθεί και άλλοι θεσμοί; Και αν ναι, ποιοι; Πώς μπορεί η «διόρθωση ή η ανανέωση των συνταγματικών θεσμών να συμβάλει στην έξοδο από την κρίση ή και στη διασφάλιση της αποτροπής της στο μέλλον; Η ορθή λειτουργία των κατάλληλων συνταγματικών θεσμών δεν αποτελεί ασφαλώς τον μοναδικό παράγοντα, συνιστά όμως ισχυρό συντελεστή στην αποτροπή παντοειδών κρίσεων. Επομένως η υποβολή αναθεωρητικών προτάσεων προς αυτή την κατεύθυνση είναι όχι απλώς χρήσιμη, αλλά αναγκαία.

Όσο πιο δύσκολη είναι η κατάσταση μιας χώρας τόσο πιο αναγκαία είναι η αναθεώρηση του Συντάγματός της. Στην Ελλάδα σήμερα η Συνταγματική Αναθεώρηση, αναγκαία ίσως όσο ποτέ άλλοτε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μπορεί να αποτελέσει ισχυρότατο όπλο καταπολέμησης και υπέρβασης της πολιτικής και οικονομικής κρίσης και να θέσει τη στέρεη βάση για την οικοδόμηση ενός σύγχρονου δημοκρατικού και κοινωνικού κράτους. Η κρίση που ζούμε είναι -σε μεγάλο βαθμό- και κρίση θεσμών, η οποία και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί παρά μόνο με την αναθεωρητική διαδικασία. Αυτή η ίδια η πολιτική διαδρομή των τελευταίων δεκαετιών αποτελεί απόδειξη της ανεπάρκειας των πολιτικών και άλλων θεσμών. Είναι απαραίτητη επομένως η αναθεωρητική επέμβαση προς δύο κατευθύνσεις, αφενός μεν προς τη διόρθωση υπαρχόντων θεσμών, αφετέρου δε προς την εισαγωγή νέων θεσμών.

ΔΕΥΤΕΡΟ: Υπάρχουν θεσμοί που προβλέπονται ήδη από το Σύνταγμα, πλην όμως, όπως καταδεικνύεται από την εφαρμογή τους, απαραίτητη είναι η αναμόρφωσή τους, ώστε να ενισχυθούν και να λειτουργούν καλύτερα. Τέτοιες «διορθωτικές επεμβάσεις» προβλέπονται αρκετές στην αναθεωρητική πρόταση της 25/7/2016, όπως είναι η αλλαγή του νομικού καθεστώτος της ευθύνης των υπουργών, του ακαταδίωκτου των βουλευτών κ.λπ.

Όμως η υπέρβαση της θεσμικής κρίσης έχει ανάγκη όχι μόνο από την αναμόρφωση των υπαρχόντων θεσμών αλλά και από την εισαγωγή νέων θεσμών που δεν προβλέπονται σήμερα στο ισχύον Σύνταγμα, των οποίων όμως η ένταξη αναμένεται να επιδράσει καταλυτικά στη διαμόρφωση της νέας ελληνικής Πολιτείας. Και η αναθεωρητική πρόταση της 25/7/2016 περιέχει αρκετούς νέους τέτοιους θεσμούς, όπως η επικουρική (ύστερα από αδυναμία ανάδειξης από τη Βουλή, βλ. σχετ. άρθρο μου, «ΑΥΓΗ» 25.12.2014) άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, η εποικοδομητική ψήφος δυσπιστίας κ.λπ.

Κάθε αναθεώρηση, σαν «συνταγματικό δόρυ», έχει τη δική της αιχμή. Και η αιχμή του δόρατος της αναθεώρησης που έρχεται είναι οι θεσμοί άμεσης δημοκρατίας που προβλέπονται στον Β' άξονα της αναθεωρητικής διακήρυξης.

• Υποχρέωση κύρωσης με δημοψήφισμα οποιασδήποτε συνθήκης μεταβιβάζει κυριαρχικές αρμοδιότητες του κράτους.

• Δημοψήφισμα με πρωτοβουλία των πολιτών ύστερα από συλλογή άνω των 500.000 υπογραφών για εθνικά θέματα.

• Δημοψήφισμα με πρωτοβουλία των πολιτών ύστερα από συλλογή άνω του 1 εκατομμυρίου υπογραφών, για ψηφισμένο νόμο, με εξαίρεση νόμους που αφορούν τα δημοσιονομικά.

Η εφαρμογή του δημοψηφίσματος με πρωτοβουλία των πολιτών αποτελεί τον βασικό θεσμό ο οποίος μπορεί να εξασφαλίσει την ουσιαστική συμμετοχή του λαού στην άσκηση της εξουσίας και να οδηγήσει στην ουσιαστικοποίηση της δημοκρατικής λειτουργίας του πολιτεύματος, στη μετάβαση από το αντιπροσωπευτικό σύστημα στη Δημοκρατία. Βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της σύγχρονης Δημοκρατίας είναι η παρουσία του εκλογικού σώματος, της «εξουσίας της ψήφου». Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εκπαίδευσης, η ανάπτυξη των μέσων μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας έχουν οδηγήσει στη δημιουργία ενός «λαού ποιότητας», ο οποίος διεκδικεί την άσκηση της εξουσίας που «πηγάζει» από τον ίδιο. Οι λύσεις στα βασικά τουλάχιστον θέματα προϋποθέτουν σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή την ψήφο και σε κάθε περίπτωση τη συναίνεση του λαού.

ΤΡΙΤΟ: Η αναθεωρητική πρόταση του πρωθυπουργού αποτελεί την εναρκτήρια πράξη μιας διαδικασίας αναθεώρησης από τα κάτω προς τα πάνω, στην οποία θα τεθούν πάρα πολλά ζητήματα και θα κατατεθούν πολλές απόψεις. Η διαδικασία αυτή αρμόζει πράγματι σε Συνταγματική Αναθεώρηση, γιατί στην αναθεωρητική εξουσία πρέπει να συμμετέχει ο λαός. Πιστεύω ότι η αναθεωρητική διαδικασία θα πρέπει να κλείνει πάντοτε με δημοψήφισμα.

Οι άξονες που προσδιορίστηκαν, και κυρίως αυτός που αφορά τους θεσμούς άμεσης δημοκρατίας, μπορούν να αξιοποιηθούν έτσι ώστε η αναθεώρηση όχι απλώς να καταλήξει «σε ένα καλύτερο Σύνταγμα», αλλά να αποτελέσει και η ίδια βασικό μέσο υπέρβασης της κρίσης, η οποία έχει πρωτευόντως πολιτικό και δευτερευόντως δημοσιονομικό χαρακτήρα.

Η έξοδος από την κρίση -και η διασφάλισή της- δεν είναι πράγματι εύκολο να γίνει με τους υπάρχοντες θεσμούς. Η διαπίστωση αυτή οδηγεί αναγκαία στη Συνταγματική Αναθεώρηση, η οποία αποτελεί -σήμερα πολύ περισσότερο από άλλοτε- ευκαιρία, για την εκμετάλλευση της οποίας θα πρέπει να προσπαθήσουμε όλοι οι Έλληνες. Η αναθεώρηση που έρχεται έχει, περισσότερο από κάθε άλλη, ανάγκη από τη συμμετοχή των πολιτών, ώστε να αναχθεί σε ισχυρό μέσο υπέρβασης της κρίσης.

http://www.ethnos.gr/eponymos/arthro/krisi_kai_syntagmatiki_anatheorisi-64427817/