ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ : ΗΠΑ - Ευρώπη: «Παγκοσμιοποίηση» της κρίσης

ΗΠΑ - Ευρώπη: «Παγκοσμιοποίηση» της κρίσης

Του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Το αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ έρχεται να προσθέσει νέα, μείζονος σημασίας προβλήματα και διλήμματα σε μια Ευρώπη που βρίσκεται ήδη σε παραζάλη…

Μέχρι τώρα, τα τείχη, οι διαχωρισμοί, οι ανισότητες (οικονομικές, κοινωνικές, γεωγραφικές), οι ρατσισμοί και η επάνοδος μιας φασίζουσας Ακροδεξιάς αποτελούσαν, κατά κάποιον τρόπο, εσωτερικά προβλήματα της ΕΕ και της Ευρωζώνης, προβλήματα τα οποία οι ευρωπαϊκές ελίτ και η γερμανική αυταρχική εξουσία αδυνατούν να αντιμετωπίσουν.

Τώρα, με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ τα νέα τείχη χαράζονται στον Ατλαντικό… Οι εμπορικές συμφωνίες, το ελεύθερο εμπόριο, οι επιχειρήσεις των ΗΠΑ στην Ευρώπη κινδυνεύουν να σαρωθούν από το κύμα της εσωστρέφειας και της απομόνωσης, που έθεσε ως στρατηγικό στόχο προεκλογικά ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ.

Τώρα που έρχεται η ώρα των συνεπειών, η μικρόνοη και ανιστόρητη ευρωπαϊκή ελίτ θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ο Ντ. Τραμπ δεν αποτελεί προϊόν μιας ατυχούς συγκυρίας αλλά νομοτελειακό επακόλουθο των δεινών που έχουν προκαλέσει η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και η αχαλίνωτη δράση της χρηματοπιστωτικής δομής.

Μέσα σε δύο δεκαετίες, από το 1995, οπότε επέβαλε την απόλυτη κυριαρχία του, μέχρι σήμερα, το νεοφιλελεύθερο αγοραίο πρότυπο κατάφερε να παγκοσμιοποιήσει το κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα στον αποκαλούμενο Δυτικό Κόσμο. Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, με τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τόσο τους ευρωπαϊκούς λαούς όσο και τη σύνθετη κοινωνία των ΗΠΑ, τα βασικά χαρακτηριστικά της κρίσης είτε είναι παρεμφερή είτε ταυτίζονται απολύτως: Συνεχώς διευρυνόμενη ανισότητα στην κατανομή του παραγόμενου πλούτου, κατάρρευση της μεσαίας τάξης, αποδυνάμωση των θεσμών του κοινωνικού κράτους, ανεργία, διάλυση των σταθερών πλαισίων αναφοράς, ανασφάλεια, αβεβαιότητα, απουσία προοπτικής.

Παράλληλα, αποδυνάμωση των πολιτικών συστημάτων με την ενσωμάτωσή τους στη δομή των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, έκπτωση των δημοκρατικών αρχών και κανόνων, αποστασιοποίηση και ιδιώτευση των πολιτών.

Ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός έφθασε στα όριά του. Από εδώ και πέρα υπάρχουν δύο δυνατότητες: Είτε οι κοινωνίες θα εξεγερθούν και θα προσπαθήσουν να χαλιναγωγήσουν αυτόν τον μηχανισμό της καταστροφής είτε θα οδηγηθούμε, «δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα», σ’ έναν νέο Μεσαίωνα, που θα συνυπάρχει με τα υψηλά επιτεύγματα της τεχνολογίας και της επιστήμης…

Ευρώπη: Χωρίς στρατηγική, χωρίς στόχους

Γιατί, άραγε, προκαλείται τόση ανησυχία, τέτοιος πανικός από την εκλογή Τραμπ στις ευρωπαϊκές ελίτ; Ο φόβος αφορά, άραγε, τις πιθανές οικονομικές συνέπειες των επιλογών της νέας ηγεσίας των ΗΠΑ ή υπάρχουν κι άλλοι ευρύτεροι λόγοι;

Υπάρχει μια θεμελιώδης, στρατηγικής, οντολογικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η ιστορική πορεία των ΗΠΑ εδώ και πολλές δεκαετίες έχει ως πρωτεύουσα, καθοριστική παράμετρο τη γεωστρατηγική σφαίρα, το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο στόχων, ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται και αναπτύσσονται οι οικονομικές στρατηγικές της υπερδύναμης. Η παγκόσμια κυριαρχία και επιβολή παλαιότερα, η πρωτεύουσα και δυναμική παρουσία σήμερα αποτελούν για την πανίσχυρη δομή εξουσίας των ΗΠΑ το καθοριστικό πλαίσιο που συμβάλλει στην οικονομική της πρόοδο και κυριαρχία.

Αντίθετα, στην Ευρώπη δεν υπάρχει γεωστρατηγική πολιτική. Η ΕΕ, με αποκορύφωμα τον θεσμό της Ευρωζώνης, εξάντλησε την όλη δυναμική της στην προσπάθεια διαμόρφωσης μιας οικονομικής ένωσης και κατ’ ουσίαν μιας ελεύθερης εσωτερικής αγοράς που λειτουργεί μάλιστα με όρους ακραίου ανταγωνισμού.

Η υπαγωγή της ΕΕ στο ΝΑΤΟ, η χειραγώγησή της από τις ΗΠΑ, με τη συμμετοχή χωρών της ΕΕ σε πολέμους και βομβαρδισμούς, η κατ’ εντολήν των ΗΠΑ εισδοχή των χωρών του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς αυτές να πληρούν τις ρήτρες, η πρόσφατη περίπτωση της Ουκρανίας, όπου η ΕΕ εσύρθη κυριολεκτικώς σε μια αντιπαράθεση με τη Ρωσία, αποτελούν ενδεικτικά παραδείγματα του γεγονότος ότι η ΕΕ στερείται γεωστρατηγικής αυτονομίας. Οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ της Ευρώπης ποτέ δεν νοιάστηκαν για τον στρατηγικό, γεωπολιτικό ρόλο της γηραιάς ηπείρου στον σύγχρονο κόσμο. Φρόντισαν μόνο για τη δική τους κυριαρχία, για την αναπαραγωγή της δικής τους εξουσίας και των συμφερόντων τους, σε βάρος των ευρωπαϊκών λαών.

Για πρώτη φορά, ίσως, οι ευρωπαϊκές ελίτ είναι υποχρεωμένες τώρα να αναλάβουν κάποιες ευθύνες για το μέλλον της Ευρώπης. Κι αυτό είναι που τις τρομάζει.

Τέλος εποχής;

Η επίσκεψη του Μπ. Ομπάμα στην Ελλάδα και στο Βερολίνο δεν αποτελεί ίσως το κύκνειο άσμα ενός πολιτικού αλλά το τέλος μιας πολιτικής, το πέρας των ψευδαισθήσεων που καλλιεργούνταν μέχρι σήμερα -και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη- για τον δήθεν παροδικό, κυκλικό χαρακτήρα της κρίσης και για τη νομοτελειακά αναμενόμενη επάνοδο στις οικονομικές και κοινωνικές ισορροπίες που υπήρχαν πριν από το 2008…

Ασφαλώς και πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί όσον αφορά το εύρος και τις συνέπειες των αλλαγών της πολιτικής των ΗΠΑ απέναντι στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο με την Προεδρία Τραμπ. Η πανίσχυρη υπερδομή συμφερόντων στις ΗΠΑ ασφαλώς θα «προσγειώσει» τον νέο Πρόεδρο και θα περιστείλει τις ακραίου χαρακτήρα επιδιώξεις του. Όμως είναι αναπόφευκτο το ενδεχόμενο ότι ο Ντ. Τραμπ, τουλάχιστον κατά την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησής του, θα θελήσει να προωθήσει τις επιλογές του, να θέσει την προσωπική του σφραγίδα στις εξελίξεις. Όμως η Ευρώπη βρίσκεται παντελώς ανέτοιμη γι’ αυτό το ενδεχόμενο.

Μπ. Ομπάμα: Αυτοκριτική στον απόηχο του Μπ. Σάντερς

Από την επίσκεψη του Μπ. Ομπάμα μπορούμε ίσως να κρατήσουμε δύο σημαντικά, κατά τη γνώμη μας, στοιχεία.

Το πρώτο αφορά το γεγονός ότι ο απερχόμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ, αποδεσμευμένος πλέον από συμβιβασμούς και γενικολογίες που συνδέονται με την άσκηση εξουσίας, διατύπωσε τις απόψεις του με ευθύτητα και ειλικρίνεια, ως ένα είδος παρακαταθήκης:

• Κατά πρώτον, οι θέσεις του για το ελληνικό χρέος, για τον τερματισμό της λιτότητας, η επισήμανση ότι το υπερβάλλον χρέος και η επιδιωκόμενη ανάπτυξη αποτελούν ασύμβατες, ασύμμετρες επιλογές συμπυκνώνουν και εκφράζουν σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο -με το κύρος της εξουσίας, της γνώσης και της ευθύνης του ιδίου του Μπ. Ομπάμα και του αξιώματός του- τις γνώμες και τις προσεγγίσεις μιας σειράς υπεύθυνων θεσμικών - πολιτικών παραγόντων της Ευρώπης. Αποτελούν για τούτο ισχυρό πολιτικό εφόδιο της ελληνικής κυβέρνησης στις δύσκολες διαπραγματεύσεις για το χρέος, που ξεκινούν σε ελάχιστες εβδομάδες.

• Κατά δεύτερον, είναι εντυπωσιακό το βάθος της ανάλυσης και των εύστοχων επισημάνσεων στις οποίες προέβη ο Μπ. Ομπάμα όσον αφορά τις μείζονες εσωτερικές αντιφάσεις του πρότυπου της παγκοσμιοποίησης, τους μηχανισμούς άνισης κατανομής του πλούτου, την κατάρρευση της μεσαίας τάξης, την υποβάθμιση των θεσμών του κοινωνικού κράτους.

Σε κάποιο μέτρο μπορούμε να διακρίνουμε τον πυρήνα ενός μεταμοντέρνου σοσιαλδημοκρατικού εγχειρήματος -πάντα στα μέτρα των ΗΠΑ-, που χαρακτηρίζεται από τη δίκαιη αναδιανομή, χωρίς όμως να θίγει τον πυρήνα των δομών της χρηματοπιστωτικής εξουσίας, αφού ο ίδιος ο Μπ. Ομπάμα ομολόγησε την αδυναμία, την αβουλία των πολιτικών να αντιμετωπίσουν τα συμφέροντα αυτά.

Πίσω από τις διαπιστώσεις του Μπ. Ομπάμα βλέπουμε να διαγράφεται η χαμένη ελπίδα και προοπτική ενός ριζοσπαστικού προγράμματος που διατύπωσε ο Μπ. Σάντερς, τον οποίο φρό­ντισε να απομακρύνει εγκαίρως η συστημική - κατεστημένη οικονομικοπολιτική ελίτ που χειραγωγούσε το Δημοκρατικό Κόμμα.

Σ’ αυτό το πολυσύνθετο και αντιφατικό περιβάλλον, σ’ αυτό το πραγματικό ναρκοπέδιο βαδίζει η χώρα μας, ενώ σημαντικές αποφάσεις θα πρέπει να ληφθούν μέσα στις επόμενες εβδομάδες. Θα επικρατήσει, άραγε, η κοινή λογική ή το πραξικόπημα Σόιμπλε θα συνεχισθεί σε μια νέα του εκδοχή; Ελπίζουμε ότι τόσο η κρίσιμη γεωπολιτική σημασία της χώρας μας, ιδιαίτερα την περίοδο αυτή, όσο και οι θετικές μακροοικονομικές επιδόσεις θα μπορέσουν να κατισχύσουν των κάθε είδους εκβιασμών και θα οδηγήσουν τελικά σε μια ευοίωνη προοπτική.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ