Ο μοναδικός μυκηναϊκός οικισμός στο Μακρυχώρι Λάρισας

Ο μοναδικός μυκηναϊκός οικισμός 

στο Μακρυχώρι Λάρισας

Η πρώτη συστηματική έρευνα πεδίου για τη μυκηναϊκή περίοδο στην κεντρική Θεσσαλία

Γράφει η Ιφιγένεια Τουρναβίτου

Αν. καθηγήτρια Πανεπιστημίου

Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας,

Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Σε μικρή απόσταση από τη Λάρισα, στο Μακρυχώρι (θέση Μαγούλα), στο βόρειο άκρο της πεδιάδας, σε μία γεωγραφικά στρατηγική θέση στην είσοδο της κοιλάδας των Τεμπών, η Θεσσαλία αποκαλύπτει το μακρινό παρελθόν της με έναν μυκηναϊκό οικισμό, τον μοναδικό της περιόδου αυτής, που ανασκάπτεται συστηματικά. Οι νέες αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή του προϊστορικού οικισμού του Μακρυχωρίου άρχισαν το 2015 και αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράμματος, που εκτελείται στο πλαίσιο της συνεργασίας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, με την εποπτεία και τη διεύθυνση του Γ. Τουφεξή, και του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Στην επιστημονική ομάδα συμμετέχει η δρ Ανθή Μπάτζιου, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας. Στόχος είναι η περαιτέρω αποκάλυψη, μελέτη και ανάδειξη των ορίων, των αρχιτεκτονικών καταλοίπων και της χωροταξικής οργάνωσης του οικισμού, που ανακαλύφθηκε αρχικά από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας (Γ. Τουφεξής) το 1999-2000 στο πλαίσιο της κατασκευής της νέας εθνικής οδού Αθηνών - Θεσσαλονίκης.

Η ανασκαφή, συνολικής έκτασης 16 στρεμμάτων, που πραγματοποιήθηκε σης δυτικές παρυφές του λόφου αποκάλυψε τμήματα τριών ενάλληλων τάφρων, διαφορετικών περιόδων και διαστάσεων, σκαμμένων στο φυσικό υπέδαφος, που χρονολογούνται στην αρχαιότερη και νεότερη νεολιθική περίοδο, αλλά και τμήμα του νεολιθικού οικισμού με πασσαλόπηκτα κτίρια, μία εστία και δύο φούρνους / θερμικές κατασκευές.

Στο βορειότερο τμήμα, στις παρυφές του λόφου, βόρεια των νεολιθικών καταλοίπων, αποκαλύφθηκαν εκτεταμένα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μυκηναϊκής περιόδου, τμήμα ενός πεδινού οικισμού με πέντε κτίρια και τουλάχιστον δύο οικοδομικές φάσεις, που χρονολογούνται στο τέλος του 13ου αιώνα και στην αρχή του 12ου αιώνα π.Χ. Τα κτιριακά συγκροτήματα που αποκαλύφθηκαν είχαν λίθινα θεμέλια, πλίνθινη ανωδομή, εσωτερικές λιθόκτιστες κατασκευές και δάπεδα από πηλό ή κονίαμα. Τον οικισμό διασχίζει μυκηναϊκός δρόμος, το δάπεδο του οποίου, από σκληρό, υπόλευκο κονίαμα, πάνω σε μία υποδομή από πατημένο χώμα και χαλίκια, σώζεται μόνο κατά τόπους.

Η συστηματική αρχαιολογική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή του προϊστορικού οικισμού τα τρία τελευταία χρόνια, η οποία επικεντρώθηκε σε περιοχή ανατολικά του μεγαλύτερου και καλύτερα διατηρημένου βορειότερου κτιρίου του ήδη ανασκαμμένου οικισμού, έφερε στο φως αλλεπάλληλες περιόδους χρήσης του οικισμού κατά την περίοδο των δύο οικοδομικών χρήσεων και αποκάλυψε όχι μόνο το ανατολικό όριο του βόρειου κτιρίου, αλλά και μεγάλο υπαίθριο χώρο / αυλή και δύο τοίχους περιβόλου που όριζαν την αυλή αυτή προς; τα ανατολικά και τα βόρεια, ο πρώτος σε μήκος 12 μέτρων. Η είσοδος του υπαίθριου αυτού χώρου βρίσκεται πιθανώς στο νότιο άκρο, ανατολικά του νοτιότερου δωματίου του βόρειου κτιρίου, όπου εντοπίστηκε εκτεταμένο λιθολόγημα αναλημματικού χαρακτήρα. Στο εσωτερικό της αυλής ανακαλύφθηκαν τμήμα δύο χαμηλών πλακόστρωτων κατασκευών κατά μήκος του ανατολικού τοίχου του δεύτερου δωματίου του βόρειου κτιρίου και κατά μήκος του νότιου μετώπου του βόρειου περιβόλου, προφανώς επιφάνειες εργασίας, όπως και τμήμα σκληρού δαπέδου από πηλό, που αποτελούσε μάλλον το καθαυτό δάπεδο της αυλής. Δύο πασσαλοθήκες που εντοπίστηκαν σε κοντινή απόσταση από το πηλοδάπεδο προορίζονταν πιθανώς για ξύλινους πασσάλους που στήριζαν ένα πρόχειρο στέγαστρο στην περιοχή αυτή.

Στον ανοιχτό αυτόν χώρο, μεταξύ της εισόδου και της νοτιότερης πλακόστρωτης κατασκευής, ανακαλύφθηκε μυκηναϊκός κιβωτιόσχημος τάφος παιδιού, σκαμμένος στον φυσικό βράχο, οι κάθετες πλευρές του οποίου είναι επενδυμένες με όρθιες μονολιθικές πλάκες. Η ταφή συνοδευόταν από κτερίσματα ασυνήθιστου αριθμού και ποιότητας για τον συγκεκριμένο οικισμό. Στα κτερίσματα περιλαμβάνονται περιδέραιο από εννέα ορθογώνιες χάντρες από υαλόμαζα, κυκλική κομβιόσχημη χονδρά με μία ανάγλυφη επιφάνεια, επίσης από υαλόμαζα, ακόμη μία οστέινη ρομβοειδής χάνδρα και τμήμα σύρματος από χαλκό. Παρά την απουσία συγκροτημένου σκελετού, η παιδική ταφή στο εσωτερικό ενός ιδιαίτερα επιμελημένου τάφου και η απόθεση κτερισμάτων σε μορφή κοσμημάτων, πρακτική η οποία δεν απαντάται σε άλλους intra-muros τάφους στον οικισμό, είναι ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία, τα οποία παραπέμπουν στη σημαντική, σχετικά υψηλή κοινωνική θέση της οικογένειας του /της νεκρού / νεκρής.

Τα ίδια τα κτερίσματα αποτελούν κοινό τόπο στη μυκηναϊκή Ελλάδα και ενισχύουν τη θεωρία περί σχεδόν πλήρους ένταξης της θεσσαλικής πεδιάδας στη μυκηναϊκή πολιτισμική κοινή. Η χρονολόγηση της ταφής στην ύστερη μυκηναϊκή περίοδο είναι ένα επίσης ιδιαίτερο στοιχείο, εφόσον συνδέει την ταφή με την κύρια / τελευταία περίοδο χρήσης του οικισμού (οι άλλες ταφές είναι προγενέστερες).

Σε χαμηλότερο επίπεδο, προφανώς πριν από την οικοδόμηση του περιβόλου και του βόρειου κτιρίου γενικότερα, εντοπίστηκε αρχαιότερος ορίζοντας κατοίκησης, της ίδιας περιόδου, με λιθόκτιστο ορθογώνιο χώρο, πλακόστρωτη επιφάνεια πάνω στο φυσικό υπέδαφος και τρεις πασσαλοθήκες θεμελιωμένες στο σταθερό υπέδαφος. Οι πρόσφατες ανασκαφές στον μυκηναϊκό οικισμό ολοκλήρωσαν την εικόνα του βόρειου κτιρίου, του πιο εκτεταμένου κτιριακού συγκροτήματος του οικισμού, το οποίο όχι μόνο είχε πρόσοψη σε κεντρικό δρόμο, αλλά διέθετε και μεγάλο υπαίθριο χώρο / αυλή με ισχυρό περίβολο, ανατολικά του κτιρίου, όπου πραγματοποιούνταν διάφορες βιοτεχνικές/ οικοτεχνικές δραστηριότητες.

Ο οικισμός στη Μαγούλα Μακρυχωρίου εγκαταλείφθηκε σης αρχές του 12ου αιώνα π.Χ., όπως και οι περισσότεροι οικισμοί της Θεσσαλίας.

Κυριακάτικη δημοκρατία