Δρ. Αγγελική Σίμωσι, : Ο ελληνικός βυθός είναι το μεγαλύτερο υδάτινο μουσείο στον κόσμο

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΙΜΩΣΙ : Ο ελληνικός βυθός είναι το μεγαλύτερο υδάτινο μουσείο στον κόσμο

Η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων μιλά για τις υποβρύχιες έρευνες που γίνονται και τονίζει: «Είναι ανεξάντλητος ο θησαυρός των Αντικυθήρων».

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΒΑΪΛΑΚΗ

gvailakis@24media.gr

Ο ελληνικός βυθός αποτελεί το μεγαλύτερο υγρό μουσείο στον κόσμο και αυτή τη στιγμή ένας πραγματικός θησαυρός από κομψοτεχνήματα, μοναδικά χάλκινα αγάλματα και αγγεία κρύβεται σε πανάρχαια ναυάγια, βυθισμένους οικισμούς και αρχαία λιμενικά έργα, τα οποία από μόνα τους ως ευρήματα είναι ανεκτίμητης αξίας. Το έργο που συντελείται από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων συναρπάζει ήδη από την εποχή που ο Ζακ-Υβ Κουστώ -το 1976- έδειχνε τον δρόμο στους Έλληνες αρχαιολόγους. Όσο για το υδάτινο «εργοτάξιο» που απλώνεται σε μία σειρά από υποθαλάσσιες περιοχές, φέρνει στο φως αριστουργήματα. Οι Φούρνοι, το Λέχαιο, η Δήλος, η Παλαιά Επίδαυρος, η Νάξος είναι μερικοί μόνο από τους ενάλιους αρχαιολογικούς προορισμούς με θαυμαστά ευρήματα. Όλα, όμως, ξεκίνησαν από το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, το οποίο δίνει έντονες συγκινήσεις με το μυστήριο που εξαρχής το περιέβαλε και τις αποκαλύψεις που ακόμα επιφυλάσσει. Η δρ Αγγελική Σίμωσι, προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, μέσα από μια συνομιλία μύησης στην ενάλια αρχαιολογία και τα μυστικά της, αναφέρεται και στο θρυλικό Ναυάγιο των Αντικυθήρων από το οποίο -όπως εξηγεί- έχουμε ακόμα πολλά να περιμένουμε...

Ως τη δεκαετία του 1950 οι μόνοι επισκέπτες του ελληνικού βυθού ήταν οι σφουγγαράδες. Πώς αναπτύχθηκε η ενάλια αρχαιολογία;

Η ενάλια αρχαιολογία αναπτύχθηκε από το 1976, όταν επισκέφτηκε την Ελλάδα ο πλοίαρχος Ζακ-Υβ Κουστώ και ξεκίνησε τις έρευνες εδώ με την εποπτεία των Ελλήνων αρχαιολόγων Χαράλαμπου Κριτζά, Λάζαρου Κολώνα και του ιδρυτή της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων Γιώργου Παπαθανασόπουλου. Εκείνος ήταν που αμέσως μετά την αναχώρηση του Κουστώ σκέφτηκε ότι έπρεπε να ιδρυθεί η συγκεκριμένη υπηρεσία για την προστασία και ανάδειξη της εναλίας πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ο ελληνικός βυθός αποτελεί το μεγαλύτερο υγρό μουσείο στον κόσμο και αυτό προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Όσο για το έργο που έχει να επιδείξει, είναι σημαντικό. Γίνονται πάρα πολλές υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες και έχουν βρεθεί πολλά και σημαντικά ενάλια αρχαία. Το αντικείμενο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων είναι τα αρχαία ναυάγια, οι βυθισμένοι οικισμοί και τα αρχαία λιμενικά έργα. Από το 2003 η Εφορεία προστατεύει και τα νεότερα ναυάγια και ό,τι αυτά περιέχουν, πενήντα χρόνια από τη βύθιση τους. 

Ένα ναυάγιο είναι σαν μια στιγμή που πάγωσε στον χρόνο, αφού συνήθως σώζεται ολόκληρο. Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες μιας τέτοιας ανασκαφής;

Θα σας μιλήσω για την έρευνα στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων, την οποία θέλαμε διακαώς να τη συνεχίσουμε. Το ρωμαϊκό πλοίο το είχαν εντοπίσει οι σφουγγαράδες το 1900, είχαν βγάλει τα αγάλματα που βρίσκονταν στην επιφάνεια του βυθού, μετά πήγε ο Κουστώ, ο οποίος έκανε μία μόνο ανασκαφική τομή το 1976 και εντόπισε τρία μικρά αγαλματίδια Αλλά τώρα υπάρχει η δυνατότητα με τη νέα τεχνολογία να γίνει η ανασκαφή σε βάθος 55 μέτρων. Από το 2014 που σκάβουμε εκεί, έχουν βγει πολλά κομμάτια από αμφορείς και αγάλματα, μέχρι οστά ανθρώπινα. Οι συνθήκες είναι δύσκολες. Έχουν πέσει βράχοι που έχουν σκεπάσει ένα μεγάλο μέρος του ναυαγίου. Είναι, επίσης, εξαιρετικής σημασίας ότι μπορέσαμε και αποτυπώσαμε τον χώρο του ναυαγίου ο οποίος μέχρι τώρα δεν ήταν γνωστός. Δηλαδή, ο Κουστώ έσκαβε στην τύχη. Τώρα, με τις νέες μεθόδους, έχει γίνει η τρισδιάστατη αναπαράσταση και έτσι μπορούμε να ξέρουμε πού ακριβώς να σκάψουμε.

Ποια είναι η διαδικασία συντήρησης ενός ευρήματος που βγαίνει από τη θάλασσα;

Σε κάθε έρευνα, εμείς προσπαθούμε να έχουμε κάποιο συνεργείο συντηρητών, ώστε με το που βγαίνει το αντικείμενο από το θαλασσινό νερό, να μπορεί να εισέρχεται σε δεξαμενή που έχει πάλι θαλασσινό νερό, να μη χάνει δηλαδή την επαφή με το περιβάλλον του. Το ξύλο, το μέταλλο, όλα αυτά εάν μείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτός του φυσικού περιβάλλοντος στο οποίο είχαν διασωθεί, μπορεί να αποσυντεθούν. Στη συνέχεια τα ευρήματα έρχονται στα νέα εξειδικευμένα εργαστήρια της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων (με τη χορηγία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη), μπαίνουν σε ειδικές δεξαμενές, αφαλατώνονται, έπειτα τα τοποθετούμε σε καθαρό νερό και κατόπιν τούτου τα καθαρίζουμε. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η διαδικασία της συντήρησης, η οποία πλαισιώνει επαρκώς τις έρευνες. 

Χάρη στην ενάλια αρχαιολογία μπορούμε να θαυμάσουμε αριστουργήματα όπως ο Έφηβος των Αντικυθήρων. Ποια είναι τα πιο σημαντικά ευρήματα των τελευταίων χρόνων;

Το εντυπωσιακό άγαλμα είναι της Κυράς της Καλύμνου, το οποίο ανελκύστηκε σε δύο κομμάτια, χωριστά το κεφάλι από το σώμα. Ξέρετε, πολλές φορές εκείνοι που τα παραδίδουν τα παρουσιάζουν κομμάτι-κομμάτι για να παίρνουν πιο πολλά χρήματα. Ένα άλλο άγαλμα είναι ένας ιππέας θωρακοφόρος, μάλλον ηγεμόνας, ο οποίος παραδόθηκε σε τρία κομμάτια. Ένα χάλκινο κεφάλι από τα Κύθηρα ενός νεανία, ένα χάλκινο δελφίνι, δύο δόρατα που έχουν βγει από το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, ένα χάλκινο χέρι από τα Αντικύθηρα, ένα δισκόμορφο αντικείμενο που έχει και την παράσταση ενός ταύρου το οποίο μπορεί να ανήκει στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων - πολύ σημαντικό.

Η ενάλια αρχαιολογία είναι μια πανάκριβη υπόθεση. Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων πως τα καταφέρνει; Πώς χρηματοδοτείται;

Χρηματοδοτούμαστε από τον κρατικό προϋπολογισμό, από το υπουργείο Πολιτισμού - μη φανταστείτε μεγάλα ποσά. Αλλά και από τις συνεργατικές έρευνες και τους χορηγούς. Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων δεν χρηματοδοτείται απευθείας, απλώς οι χορηγοί βοηθούν να γίνει μια έρευνα.

Υπάρχει αρχαιοκαπηλία στις εναλίες αρχαιότητες; Ποια είναι η πιο διάσημη υπόθεση εναλίας αρχαιοκαπηλίας των τελευταίων χρόνων;

Η αρχαιοκαπηλία είναι ευρέως διαδεδομένη όχι μόνο στις εναλίες αρχαιότητες, αλλά και παντού. Για εμάς, η πιο μεγάλη αρχαιοκαπηλία ήταν στην Κάλυμνο. Εκεί κάθε σπίτι από τους σφουγγαράδες έχει και ένα μουσείο με αμφορείς, κομμάτια από αμφορείς. Πρόκειται για μία αρχαιοκαπηλική ενέργεια με 1.000 κομμάτια από μικρά χάλκινα ειδώλια και από αγγεία, από κάποιους Καλύμνιους ψαράδες. Ευτυχώς τα πήραμε όλα πίσω!

 Το κτήριο της μακέτας με την κόκκινη φυσούνα επρόκειτο να στεγάσει το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων.

Τι γίνεται με το θέμα της ίδρυσης του πρώτου Μουσείου Εναλίας Αρχαιολογίας στο λιμάνι του Πειραιά;

Εμείς είχαμε ως όραμα την ίδρυση και λειτουργία ενός μεγάλου Εθνικού Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων. Είχε γίνει μια τεράστια προσπάθεια από πλευράς Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων - αρκεί να αναφέρω ότι συντάξαμε 2.500 μουσειογραφικά δελτία με τα αντικείμενα τα οποία θα περιελάμβανε το μουσείο αυτό. Αλλά το κτίριο, που είχε παραχωρηθεί από τον ΟΛΠ για να γίνει το μουσείο, έχει δοθεί στην COSCO. Ήρθα, λοιπόν, σε επαφή με τους Κινέζους για να χρηματοδοτήσουν το μουσείο, με αντάλλαγμα να έχουν και εκείνοι έναν μικρό χώρο για να εκθέσουν κινεζικά ενάλια ευρήματα. Οι Κινέζοι είχαν δεχτεί, το ήθελαν πάρα πολύ. Αυτό δεν το δέχτηκε το υπουργείο Πολιτισμού, διότι κόλλησε νομοθετικά - ότι δεν μπορεί μια εταιρεία σαν την COSCO να χρηματοδοτήσει ένα μουσείο, δεν είναι δηλαδή νομότυπο. Δεν ξέρω κατά πόσο ισχύει κάτι τέτοιο.

Πώς αισθάνεται κάποιος στον βυθό, όταν βρίσκεται απέναντι σε μια νέα αρχαιολογική ανακάλυψη;

Ο βυθός είναι ένας τελείως διαφορετικός κόσμος. Για να φτάσεις σε μια ενάλια αρχαιολογική ανακάλυψη, πρέπει να έχεις την εμπειρία του βυθού. Παίζουν πολλά πράγματα ρόλο: Από τις μαρτυρίες από πηγές, μέχρι ποικίλες ενδείξεις, εάν είναι αμμώδης ο βυθός, αν έχει κομμάτια από αγγεία. Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια φορά σε ένα απόμερο μέρος στη Λέσβο, στο Σκαλοχώρι, όπου μπήκαμε στη θάλασσα μαζί με τους συναδέλφους, δύο δύτες, οι οποίοι προχώρησαν πιο μπροστά. Διέκρινα ίχνη από αγγεία και καταλάβαινα ότι κάτι υπάρχει. Και αυτοί τότε με φώναξαν γιατί βρήκαν ένα αρχαίο λιμενικό έργο: «Έλα εδώ να δεις τι φοβερό πράγμα υπάρχει!». Η ανακάλυψη στον βυθό είναι μια συγκλονιστική εμπειρία. 

Όλα συνηγορούν στο ότι η θάλασσα των Αντικυθήρων κρύβει ακόμα πολλές εκπλήξεις. Πείτε μας για το θρυλικό Ναυάγιο των Αντικυθήρων, τα ευρήματα, αλλά και τι έχουμε ακόμα να προσδοκούμε...

Όταν ξεκινήσαμε εκ νέου την ανασκαφή στα Αντικύθηρα, πολλοί μού έλεγαν ότι δεν υπάρχουν άλλα ευρήματα στο ναυάγιο. Και όταν άρχισε να βγαίνει το πρώτο δόρυ, είχα την αίσθηση ότι θα πρέπει να υπάρχουν κι άλλα. Ενώ αρχικά η έρευνα ήταν πενταετής, εμείς θα την παρατείνουμε για πέντε επιπλέον χρόνια, γιατί βλέπουμε ότι η ανασκαφή δεν τελειώνει εδώ. Πιστέψτε με, υπάρχουν ακόμα αγάλματα στον βυθό, τα έχουμε δει! Απλώς, οι συνθήκες της ανασκαφής είναι δύσκολες. Είναι ανεξάντλητος ο θησαυρός των Αντικυθήρων.

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 19.11.207