Ομογένεια
και Ελληνική Πολιτεία
Με
αφορμή τον θάνατο του Θανάση Μασκαλέρη, ενός ομογενούς καθηγητή των Ελληνικών και συγγραφέα στις ΗΠΑ
Του ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ, Πρέσβη
ε.τ.
Οι Έλληνες, από την αυγή
της παρουσίας τους στον ελληνικό χώρο, ξενιτεύονταν είτε από ανάγκη είτε επειδή
τους κυρίευε το σύνδρομο του Οδυσσέα, η περιπέτεια. Ήδη από τις αρχές των
ιστορικών χρόνων είχαν αποικήσει με πόλεις και εμπορικούς σταθμούς τη Μεσόγειο
και τον Εύξεινο Πόντο, όπως οι βάτραχοι γύρω από τη λίμνη, κατά τον εύστοχο χαρακτηρισμό
του Πλάτωνα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον
εμφύλιο που ακολούθησε, η μετανάστευση εντάθηκε. Κυρίως προς τις νέες και
μακρινές χώρες, Αμερική, Καναδά, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία. Μετανάστευαν, επίσης,
για να βοηθήσουν τις οικογένειες που άφηναν πίσω, με την υπόσχεση να γυρίσουν,
την οποία όμως πολλοί δεν μπόρεσαν ποτέ να πραγματοποιήσουν. Τον καημό της
επιστροφής περιγράφει θαυμάσια και με έντονο συναισθηματισμό ο Χρήστος
Χρηστοβασίλης, όπως και ο Παπαδιαμάντης στο διήγημά του «Ο Αμερικάνος».
Ο Θανάσης Μασκαλέρης, που
πέθανε προ ημερών στο Όκλαντ της Καλιφόρνιας, ήταν ένας από τους χιλιάδες
Έλληνες που μετανάστευσαν στην Αμερική, αλλά πνευματικά και ψυχικά δεν
εγκατάλειψε ποτέ την Ελλάδα. Γεννήθηκε σε ένα χωριό κοντά στην Τεγέα της
Αρκαδίας, το 1929. Έφυγε για τον νέο κόσμο, την Αμερική, πριν ακόμα τελειώσει
τις γυμνασιακές του σπουδές στην Τρίπολη. Εκεί, στις Ηνωμένες Πολιτείες,
δούλεψε και σπούδασε συγχρόνως, για να γίνει στη συνέχεια καθηγητής των
Ελληνικών στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο.
Τον Θανάση Μασκαλέρη τον
γνώρισα στα τέλη του 1979 στο Σαν Φρανσίσκο. Σχεδόν συνέπεσε με την απονομή του
Βραβείου Νομπέλ στον Οδυσσέα Ελύτη. Ως γενικός πρόξενος της Ελλάδος και από
περηφάνια ως Έλληνας, είχα καθήκον και χρέος να προβάλω το γεγονός στον
ομογενειακό κόσμο και στο ευρύτερο αμερικανικό κοινό. Η Αρετή Καλλίγα, παλαιό
στέλεχος της Προξενικής Αρχής και από τα αγαπητά μέλη της ελληνικής ομογένειας,
μου έδωσε ονόματα και συστάσεις Ελλήνων, ομογενών και Αμερικανών που
ασχολούνταν με τα ελληνικά γράμματα, είτε επαγγελματικά είτε από αγάπη προς
αυτά… Μεταξύ αυτών ήταν οι ποιητές Νάνος Βαλαωρίτης και ο Ντίνος Σιώτης, ο
ιστορικός και συγγραφέας Νώντας Παναγόπουλος, ο ομογενής πολιτειακός
γερουσιαστής και διανοούμενος Niκ Petris και ο καθηγητής και ποιητής Θανάσης
Μασκαλέρης. Όλοι τους δύσπιστοι προς την Προξενική Αρχή, από τα χρόνια της
δικτατορίας, όταν μαζί με άλλους αμερικανούς πολίτες διαδήλωναν κατά της
χούντας των συνταγματαρχών. Αποδέχθηκαν όμως με προθυμία την πρόταση συμμετοχής
σε εκδήλωση για τον βίο και το ποιητικό έργο του νομπελίστα έλληνα ποιητή. Αυτό
έγινε σε σύντομο χρονικό διάστημα, στο λαμπρό θέατρο της πόλης «Legion of
Honor», που ευγενώς και αδαπάνως προσέφερε η δήμαρχος της πόλης και μετέπειτα γερουσιαστής
για την Πολιτεία της Καλιφόρνιας, Νταιάνα Φαϊνστάιν. Παρών και ο δημοφιλής
πρώην δήμαρχος της πόλης, ομογενής Τζορτζ Κρίστοφερ ή Γεώργιος Χριστοφίλης,
γεννημένος στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας. Αναπάντεχο δώρο η συμπτωματική παρουσία
στο Σαν Φρανσίσκο του Βασίλη Βασιλικού, ο οποίος στην παρέμβασή του ανέπτυξε
θαυμαστά το ποιητικό έργο του Ελύτη, ασκώντας, παράλληλα, κριτική στη
διαχρονική συμπεριφορά της Ελληνικής Πολιτείας έναντι των ποιητών και
συγγραφέων.
Η μεγάλη προβολή της
εκδήλωσης από τον αμερικάνικο Τύπο μας ενεθάρρυνε να οργανώσουμε ανάλογη
εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ για τον Νίκο Καζαντζάκη, με πρωτεργάτη
τον Θανάση Μασκαλέρη. Αποκορύφωμα η δημιουργία στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σαν
Φρανσίσκο έδρας Νεοελληνικών «Νίκος Καζαντζάκης», η πρώτη τότε στον κόσμο, που
έφερε και έκτοτε φέρει το όνομα του μεγάλου έλληνα συγγραφέα. Και τούτο χάρις
και στη γενναία χορηγία, ύψους μισού εκατομμυρίου δολαρίων, του ομογενούς
επιχειρηματία από το Σακραμέντο Άγγελου Τσακόπουλου, με καταγωγή από την
Αρκαδία. Τα εγκαίνια της έδρας έγιναν με την τιμητική παρουσία της συζύγου του
συγγραφέα Ελένης Καζαντζάκη.
Ο Θανάσης Μασκαλέρης ήταν
αθεράπευτα νοσταλγός της ελληνικής πατρίδας και λάτρης της ελληνικής γλώσσας και
των γραμμάτων, που με αγάπη και πάθος μετέδιδε σε ομογενείς και Αμερικανούς.
Παρέμεινε ψυχικά Έλληνας σε μια μεγάλη χώρα, στις ΗΠΑ, που, σαν τεράστια χοάνη,
αφομοιώνει αργά ή γρήγορα τους αλλοδαπούς που γίνονται πολίτες της.
Η Αμερικανική Πολιτεία δεν
καταπιέζει ούτε πιέζει τους νέους ή παλαιότερους μετανάστες να κόψουν τους
δεσμούς με τις πατρίδες καταγωγής τους. Αντίθετα, τους ευνοούν. Και η Ελληνική
Πολιτεία είναι φυσικό να επιδεικνύει ενδιαφέρον και στοργή για τον απόδημο
Ελληνισμό, ανεξάρτητα αν είναι πολίτες της χώρας που εγκαταστάθηκαν ή
γεννήθηκαν οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους.
Ο απόδημος Ελληνισμός δεν
είναι ομοιόμορφος. Διαφέρει από χώρα σε χώρα, από ήπειρο σε ήπειρο και από
γενιά σε γενιά. Ελληνισμοί, όπως, π.χ., ο Μικρασιατικός, ο Αιγυπτιακός και
άλλων περιοχών, που είχαν ως πρώτη και μητρική γλώσσα την ελληνική και
πολιτιστικά συμπεριφερότανε ως Έλληνες, έπαυσαν να υπάρχουν. Απομένει μόνο ο
Κυπριακός Ελληνισμός. Στον σημερινό Ελληνισμό των ΗΠΑ, του Καναδά, της
Αυστραλίας, της Ν. Αφρικής αλλά και ευρωπαϊκών χωρών είναι διακριτή η διαφορά,
από γενιά σε γενιά, των σχέσεών τους με την Ελλάδα. Για τον Ελληνισμό των
παραπάνω ηπείρων και χωρών θα ταίριαζε, νομίζω, περισσότερο ο όρος «ομογένεια –
ομογενείς».
Συνεκτικός κρίκος για τη
διατήρηση της ελληνικότητας και των ελληνικών ηθών και εθίμων είναι η Ορθόδοξη
Ελληνική Εκκλησία και οι ενορίες της, οι οποίες με τις θρησκευτικές,
πολιτιστικές και εθνικές εκδηλώσεις συμβάλλουν αποφασιστικά στη διατήρηση της
ελληνικής συνείδησης και των πνευματικών και πολιτιστικών αξιών του Ελληνισμού
των ομογενών…
Ο απόδημος Ελληνισμός κρατάει ζωντανή την Ελλάδα!
Χωρίς την Ορθόδοξη
Εκκλησία θα ήταν σχεδόν αδύνατη να διατηρηθεί επί μακρόν η συνείδηση της
καταγωγής και η βούληση να μην αποκοπούν οι πνευματικοί και υλικοί δεσμοί με τη
χώρα καταγωγής. Ασφαλώς, μεγάλως συμβάλλουν και οι κατά τόπους Προξενικές και
Διπλωματικές μας Αρχές, που ενεργούν ως γέφυρα με την πατρίδα.
Η διαρκής επαφή και
επικοινωνία με τον απόδημο Ελληνισμό αποτελεί χρέος και ηθική υποχρέωση της
Ελληνικής Πολιτείας. Να μη δίνεται όμως η εντύπωση ότι τα κίνητρα είναι μόνο
πολιτικά, οικονομικά, τουριστικά. Για τον απόδημο Έλληνα, ανεξαρτήτως γενιάς, ο
ψυχικός και φυσικός αποχωρισμός από την πατρίδα καταγωγής είναι το πλέον
οδυνηρό συναίσθημα. Ο Βασίλης Βασιλικός, ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή
έλληνες συγγραφείς, απευθυνόμενος προς τους ομογενείς, στην εκδήλωση του Σαν
Φρανσίσκο, είπε: «Είσθε από μεγάλη γενιά». Και για την Ελλάδα χρησιμοποίησε τα
λόγια του Ελύτη: «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας». Ο Θανάσης Μασκαλέρης
ανήκε σε αυτόν τον κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου