ΝΤΕΠΥΣ ΧΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ : Οι Κουδουνάτοι εξαγνίζουν το χωριό της Λέσβου

ΜΕΣΟΤΟΠΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

Οι Κουδουνάτοι εξαγνίζουν το χωριό της Λέσβου

Με βαμμένα τα πρόσωπα τους, αυτοσχέδια καπέλα, φαλλόμορφα ραβδιά και τον τρομακτικό θόρυβο των κουδουνιών τους, κάθε Κυριακή της Τυροφάγου οι άνδρες της κοινότητας αναβιώνουν το διονυσιακό έθιμο.

ΤΗΣ ΝΤΕΠΥΣ ΧΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ 

Στον Μεσότοπο, ένα μικρό χωριό στη δυτική Λέσβο, σε απόσταση 74 χλμ. από την πρωτεύουσα του νησιού -τη Μυτιλήνη-, κάθε χρόνο την Κυριακή της Τυροφάγου πραγματοποιούνται καρναβαλικές εκδηλώσεις.

Τις διοργανώνει ο δραστήριος Πολιτιστικός Σύλλογος Μεσοτόπου και συμπεριλαμβάνουν απλοϊκά, σατιρικά σκετσάκια και παρλάτες, στις οποίες συμμετέχουν κατά κανόνα οι μαθητές των σχολείων και οι νεότεροι από τους κατοίκους του χωριού.

Στο καρναβάλι του Μεσοτόπου αυτό που πραγματικά «κλέβει την παράσταση» είναι το έθιμο των Κουδουνάτων. Ένα έθιμο με χαρακτήρα διονυσιακής λατρείας, όπου εικάζεται ότι οι Κουδουνάτοι συμβολίζουν τις ψυχές των πεθαμένων που έχουν το χάρισμα να γονιμοποιούν τη γη.

Ερωτικά ένστικτα

Οι Κουδουνάτοι βάφουν το πρόσωπο τους μαύρο, αφενός για να μην αναγνωρίζονται και έτσι να μπορούν ελεύθερα να εκφράζουν τις επιθυμίες, τα απωθημένα και τα καταπιεσμένα ερωτικά τους ένστικτα, και αφετέρου με την αποτρόπαιη εμφάνιση τους και τον δυνατό -και εξίσου τρομακτικό- θόρυβο των κουδουνιών να εξαγνίζουν την κοινότητα και να διώχνουν τις κακές δυνάμεις. Στο κεφάλι φορούν παραδοσιακές μαντίλες ή ένα αυτοσχέδιο καπέλο, με έντονα κίτρινα ή κόκκινα χρώματα. Το καπέλο το έχουν κατασκευάσει κόβοντας στη μέση μια νεροκολοκύθα, στην άκρη της οποίας έχουν καρφώσει μερικά φτερά από τις ουρές κόκορα και γαλοπούλας. Στο χέρι κρατούν ένα μεγάλο και χοντρό φαλλόμορφο ραβδί -την κουτσκούδα-, το οποίο χτυπούν με δύναμη στη γη, σαν να θέλουν να ανοίξουν τη σκοτεινή μήτρα της και να βάλουν μέσα τη ζωή, προκειμένου να τη γονιμοποιήσουν, ή σαν να προσπαθούν μέσα από το σκότος των τελευταίων ημερών του χειμώνα να βγάλουν το φως και να αρχίσει η νέα βλάστηση.

Ζωγραφισμένος φαλλός

Ένας από τους γηραιότερους της ομάδας των Κουδουνάτων διαφέρει από τους άλλους, είναι ντυμένος με λευκά εσώρουχα, στο φανελάκι του είναι ζωγραφισμένος ένας φαλλός, έχει κρεμασμένη μία μεγάλη κουδούνα κάτω από την κοιλιά και στο χέρι του κρατάει ένα μακρύ, κυρτό ξύλο, στην άκρη του οποίου έχει σκαλιστεί, παραστατικότατα, μία βάλανος. Αυτός είναι ο Γέρος ή ο Μπρουστνέλλας (μπροστάρης), που πηγαίνει πρώτος και ακολουθούν στη σειρά καμιά εξηνταριά Κουδουνάτοι, στοιχισμένοι ο ένας πίσω από τον άλλον, οι οποίοι, και με τη βοήθεια του αλκοόλ, έχουν αρχίσει, όπως οι αρχαίες μαινάδες, να βρίσκονται σε έκσταση.

Καθώς κατεβαίνουν με μικρά βήματα προς το κέντρο του χωριού απλώνεται σιγά σιγά σε όλο τον οικισμό ένας συμπαγής, υπόκωφος, τρομακτικός θόρυβος, που νομίζεις πως υπερφυσικές δυνάμεις προσπαθούν να ανοίξουν τη γη και πως ένας καταστροφικός σεισμός ανεβαίνει από τα έγκατα της. Όσο εκείνοι κατεβαίνουν τόσο ο θόρυβος δυναμώνει και ξεκαθαρίζουν οι ήχοι, ώσπου στο τέλος νομίζεις πως χιλιάδες εξαγριωμένοι τράγοι μπαίνουν απειλητικά στο χωριό.

Όταν η αποτρόπαιη πομπή φτάσει στην αυλή του Πολιτιστικού Κέντρου Μεσοτόπου, και ο κόσμος την αποθεώνει, οι Κουδουνάτοι, κάθιδροι και σαν αφιονισμένοι, κάνουν μια τελευταία επίδειξη τρόμου και θορύβου, και μετά όλοι μαζί, θεατές και καρναβαλιστές, πηγαίνουν στον πλούσιο μπουφέ, τον οποίο έχουν ετοιμάσει τα μέλη του Γυναικείου Συνεταιρισμού, για να δοκιμάσουν τους τοπικούς μεζέδες, το κρασί και να αρχίσει το μεγάλο γλέντι.

Στο τέλος των εκδηλώσεων εμφανίζεται μια ομάδα ανδρών, στην πλειονότητα τους κτηνοτρόφοι, που έχουν κρεμασμένα στο σώμα τους μερικές δεκάδες χάλκινα και σιδερένια κουδούνια διαφόρων μεγεθών, από αυτά που φορούν στον λαιμό των αιγοπροβάτων και που συχνά ξεπερνούν σε βάρος τα 20 κιλά. 

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΘΕΡΜΑ τον ζωγράφο κ. Δημήτρη Γέρο για τις πολύ χρήσιμες πληροφορίες του για το έθιμο «Κουδουνάτοι».

Tips

► Στον Μεσότοπο, χωριό κτισμένο αμφιθεατρικά σε λόφο με θέα το Αιγαίο Πέλαγος, οι μόνιμοι κάτοικοι είναι περίπου 500 και ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

► Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μεσοτόπου έχει 35 εγγεγραμμένα μέλη και, μεταξύ άλλων, διαθέτει χορευτικό τμήμα, θεατρική ομάδα, διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της χρονιάς κ.ά.

► Το παγανιστικό έθιμο των Κουδουνάτων έχει πολύ βαθιές, αρχέγονες ρίζες που σχετίζονται με τη διονυσιακή λατρεία και συνδέονται με πράξεις πίστης των κατοίκων, οι οποίοι μέσω της «μαγείας» επιδιώκουν να γονιμοποιήσουν τη γη.

► Ανήμερα την Καθαρά Δευτέρα, στο επίνειο του Μεσοτόπου, το Ταβάρι, γίνεται γλέντι με νηστίσιμα και διάφορα θαλασσινά, χταπόδια, αχινούς, χτένια, πολύ ούζο, παραδοσιακά και σατιρικά τραγούδια, και ανάμεσα τους ένα γραμμένο στην τοπική διάλεκτο, που εξυμνεί την άνοιξη που έρχεται, το μεγάλωμα της μέρας, τη βλάστηση των φυτών και την επιστροφή των χελιδονιών.

Info

► Στη Μυτιλήνη της Λέσβου φτάνετε αεροπορικώς με καθημερινές πτήσεις τόσο από την Αθήνα όσο και από τη Θεσσαλονίκη. Το αεροδρόμιο «Οδυσσέας Ελύτης» βρίσκεται 8 χλμ. νότια της Μυτιλήνης (τηλ. 22510 38700).

► Η Λέσβος είναι το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας -μετά την Κρήτη και την Εύβοια-, με το μήκος της να φτάνει τα 70 χιλιόμετρα και το πλάτος τα 45 χλμ·

► Φημίζονται το εξαιρετικό ελαιόλαδο του νησιού, οι παστές σαρδέλες Καλλονής, τα τυροκομικά (φέτα, μυζήθρα, κασέρι, γραβιέρα, λαδοτύρι κ.ά.), ο τοπικός οίνος, οι ελιές, οι κολοκυθοανθοί, το μέλι, τα γλυκά του κουταλιού και φυσικά το περίφημο ούζο Λέσβου!

Την ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΤΥΡΟΦΑΓΟΥ στον Μεσότοπο της Λέσβου πραγματοποιείται το καρναβάλι με σάτιρες και παραδοσιακά ντόπια εδέσματα. Το καρναβάλι προσελκύει πλήθος κόσμου, ενώ «την παράσταση κλέβουν» οι Κουδουνάτοι.

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ