Περί Αχαρίστων

 

 

Περί Αχαρίστων

 

Λένε πως «ουδείς ασφαλέστερος εχθρός του ευεργετηθέντος αχαρίστου». Κανείς δεν ξέρει ποιος πρώτος το είπε∙ άλλοι το αποδίδουν στον Ηράκλειτο, άλλοι στον Καλλίμαχο, κάποιοι μιλούν για παροιμία. Μα, όποια κι αν είναι η πηγή, το νόημα μένει αληθινό: τίποτα δεν πληγώνει τόσο όσο η αχαριστία εκείνου που βοήθησες.

Συχνά τη συναντάς σε πρόσωπα που δεν το περιμένεις. Ένας φίλος που κάποτε σε παρακάλεσε να σταθείς δίπλα του σε μια δύσκολη ώρα, και τώρα κάνει πως δεν θυμάται∙ μια συγγενής που δέχθηκε τη στήριξή σου και σήμερα σε κοιτά με περιφρόνηση∙ ένας μαθητής που έλαβε από σένα φροντίδα και γνώση, και αργότερα αρνήθηκε πως του στάθηκες ποτέ. Η αχαριστία είναι σαν σκιά: γεννιέται εκεί που υπήρξε φως.

Θυμάμαι μια γριά γυναίκα του χωριού, που έθρεψε έναν ορφανό σαν παιδί της. Τον σήκωσε, τον έντυσε, τον πάντρεψε. Κι εκείνος, μόλις στάθηκε στα πόδια του, δεν την ξανακοίταξε. Περνούσε από το σπίτι της με κατεβασμένο κεφάλι, λες και η παρουσία της ήταν ντροπή του. Κι όμως, τα ρούχα που φορούσε εκείνη του τα ’ραψε, το ψωμί που έτρωγε από τα χέρια της βγήκε. Ο κόσμος έλεγε: «Να το παράδειγμα του αχάριστου. Σαν να ’θελε να ξεγράψει το παρελθόν, γιατί τον βάραινε η ίδια η καλοσύνη που δέχτηκε».

Τι είναι, λοιπόν, η αχαριστία; Δεν είναι απλώς η απουσία ευχαριστίας. Είναι μια στάση ψυχής. Ο αχάριστος δεν θέλει να θυμάται ότι κάποτε είχε ανάγκη. Το «ευχαριστώ» του γίνεται βάρος, ένα σκοινί που τον δένει στον ευεργέτη. Κι έτσι το κόβει, συχνά με σκληρότητα. Πίσω από το βλέμμα του κρύβεται ζήλια: «Γιατί αυτός μπόρεσε να με βοηθήσει κι εγώ όχι;». Και το ευεργέτημα, αντί να γεννήσει δεσμό, σπέρνει ανταγωνισμό και μίσος.

Ο λαός το ξέρει καλά: «Χίλια καλά να κάνεις, ένα να μην κάνεις, είναι σαν να μην έκανες κανένα». Ο άνθρωπος ξεχνά γρήγορα τα χίλια καλά, θυμάται μόνο το ένα που δεν του έδωσες.

Κι όμως, ακόμη και τα ζώα στέκονται πιο ευγνώμονα. Το άλογο που θα γυρίσει να χαϊδέψει με τη μουσούδα τον αφέντη του, ο σκύλος που σε κοιτά με μάτια γεμάτα αφοσίωση, το πουλί που επιστρέφει στην αυλή όπου κάποτε βρήκε νερό. Ο άνθρωπος πολλές φορές μένει κατώτερος από αυτά, γιατί η φιλαυτία σκεπάζει την ψυχή του.

Η αχαριστία πληγώνει βαθειά. Ο ευεργέτης νιώθει προδομένος∙ η καρδιά του σφίγγεται, κι ίσως να διστάσει την επόμενη φορά να απλώσει χέρι βοήθειας. Γι’ αυτό κι ο Χρυσόστομος ρώτησε με πίκρα: «Αν είναι αχάριστος απέναντι σε εκείνον που τον ευεργέτησε, τι μπορεί να περιμένει κανείς από τη στάση του προς τους άλλους;».

Οι αρχαίοι γνώριζαν τη βαρύτητα της αχαριστίας. Λένε πως οι Πέρσες την τιμωρούσαν με νόμο∙ κι οι Έλληνες φιλόσοφοι, από τον Πλούταρχο ως τον Δημοσθένη, δεν σταματούσαν να την ελέγχουν. Αλλά και στη θεολογία η αγνωμοσύνη στέκει βαριά σαν κρίμα. Οι πρωτόπλαστοι έπεσαν γιατί δεν στάθηκαν ευγνώμονες. Οι Ισραηλίτες γόγγυζαν αντί να ευχαριστούν. Οι εννέα λεπροί που δεν γύρισαν να δοξάσουν τον Θεό έγιναν σύμβολο αχαριστίας αιώνιο.

Κι αν η Ιστορία και η Γραφή μας διδάσκουν, η καθημερινότητα έρχεται να το σφραγίσει. Ο άνθρωπος που κάποτε ευεργέτησες, μπορεί να γίνει ο πιο επικίνδυνος εχθρός σου. Όχι γιατί έχει λόγο να σε μισεί, αλλά γιατί η δική σου καλοσύνη τού θυμίζει τη δική του γύμνια.

Τι να κάνουμε, λοιπόν; Να πάψουμε να βοηθούμε; Να σκληρύνουμε τις καρδιές μας; Όχι. Γιατί υπάρχουν κι εκείνοι που ξέρουν να ευγνωμονούν, που το «ευχαριστώ» τους λάμπει σαν δροσιά σε άνυδρο τόπο. Αυτούς δεν πρέπει να τους στερήσουμε τη βοήθεια.

Μένει μόνο ένα τελευταίο δίλημμα: να συγχωρούμε τον αχάριστο ή όχι; Η συγχώρεση, λένε, είναι για τους δυνατούς. Σημαίνει «χωράμε μαζί»∙ αφήνω χώρο στην καρδιά μου ακόμη και για σένα που με πλήγωσες. Κι όμως, άλλο είναι να συγχωρείς κι άλλο να ξεχνάς. Το πρώτο σε κάνει μεγαλόψυχο, το δεύτερο σε κάνει ανόητο. Ο σοφός άνθρωπος συγχωρεί, αλλά θυμάται. Για να μην πέσει δυο φορές στο ίδιο λάθος, για να συνεχίσει να προσφέρει χωρίς να χάνει την αξιοπρέπεια του.

Η αχαριστία είναι νόσος της ψυχής. Μα η αγάπη, η αληθινή αγάπη, είναι πάντα ισχυρότερη. Και μόνο εκείνος που ξέρει να αγαπά, μπορεί να συνεχίσει να δίνει, ακόμη κι αν καμιά φορά εισπράξει σιωπή, περιφρόνηση ή εχθρότητα. Γιατί το φως δεν παύει να είναι φως, ακόμη κι αν κάποιοι επιλέγουν να μένουν στη σκιά.