Βρόμιο: το κακό συναπάντημα

Του ΑΛΚΗ ΓΑΛΔΑΔΑ

algaldadas@yahoo.gr

Υπάρχει στις βυζαντινές βαφές, στα κλασικά φωτογραφικά φιλμ και, ανενεργό, στις εσωτερικές πισίνες. Αλλά για την ασφάλειά μας θα πρέπει να κρατούμε αποστάσεις από το μόνο υγρό αλογόνο του περιοδικού πίνακα

 

Βίος και πολιτεία

O John Edmonds ήταν ένας μηχανικός που αν και είχε φθάσει στην ηλικία που παίρνεις τη σύνταξή σου και σχεδόν δεν κάνεις πια κάτι άλλο από το να τρέχεις στους γιατρούς, αποφάσισε να βρει το μυστικό της πορφύρας (Tyrian Purple). Του χαρακτηριστικού εκείνου χρώματος που με αυτό επιτρεπόταν κατά τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή εποχή να είναι βαμμένοι μόνο οι χιτώνες των πριγκίπων, των βασιλέων, των ιερέων και μερικών ακόμη υψηλών αξιωματούχων. Λίγο περισσότερα από 500 χρόνια είχαν περάσει από την Αλωση της Κωνσταντινούπολης όταν θεωρήθηκε ότι χάθηκε οριστικά το μυστικό της βαφής με το χρώμα από τους αδένες κάποιων «σαλιγκαριών της θάλασσας», όπως αποκαλούν οι Γάλλοι τα Murex trunculus, συνηθισμένα και στα δικά μας νερά, που έχουν ένα σκληρό και κάπως ακανθώδες περίβλημα. Χρειάζεσαι κάπου δύο κιλά. Πρέπει να τα σπάσεις με ένα βαρύ αντικείμενο και να τα αφήσεις για ημέρες σε πολύ αλκαλικό περιβάλλον, κοντά σε pH ίσο με 9. Προκύπτει ένα υγρό με θολό λασποκιτρινωπό χρώμα και μέσα σε αυτό βουτάς το ύφασμα που θέλεις να βαφτεί. Οταν το ξαναβγάλεις έπειτα από μισή ώρα περίπου, ανάλογα με το πόσο εκτίθεται στην επίδραση του οξυγόνου και του ηλιακού φωτός, αμέσως μπροστά στα μάτια σου το ύφασμα αλλάζει χρώμα. Μπορεί να γίνει πορφυρό ή βαθύ μπλε. Αυτό το μπλε βαθύ χρώμα ήταν επίσης ένα χρώμα που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη και πρέπει να βρίσκεται έστω και με τη μορφή τεσσάρων απλών νημάτων σε ένα θρησκευτικό κάλυμμα και τα τελευταία χρόνια οι Ισραηλινοί θέλησαν να μάθουν και αυτοί το πώς προκύπτει η βαφή αυτή.

Αυτό που συμβαίνει πολύ περιγραφικά, διότι αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας δεκαετιών, είναι ότι ουσίες με βάση δύο άτομα βρομίου, γνωστές με τις ονομασίες βρομοϊνδική, 6-βρομοϊνδική και 6 6'-διβρομοϊνδική, προερχόμενες από τον υποβράγχιο αδένα του οργανισμού αυτού, με την επίδραση ενζύμων αλλά και στη συνέχεια με την ήπια θέρμανση, αλλάζουν συμπεριφορά ως προς την απορρόφηση του ορατού φωτός και έτσι οι δύο πρώτες απορροφούν ακτίνες με μεγαλύτερο μήκος κύματος, άρα εκπέμπονται πίσω οι άλλες, δίνοντας αποχρώσεις του μπλε, ενώ αντίθετα η τρίτη δίνει το πιο κοντά στο πορφυρό χρώμα. Και βέβαια δεν μπορείς να μη θαυμάσεις ότι 120 χρόνια προ Χριστού είχαν αρχίσει να βρίσκουν το πώς θα βάφουν τα υφάσματα με αυτόν τον τρόπο, με βαφές που έχουν αντέξει 2.000 χρόνια, αφού βρίσκουν σήμερα σε σπήλαια του Ισραήλ εγκαταλελειμμένα σπαράγματα χιτώνων από τη Ρωμαϊκή εποχή, προσδιορίζοντας χωρίς όργανα την ορθή θερμοκρασία και το ακριβές pH και φθάνοντας σε βαθμό τελειότητας κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους στην περιοχή της Τύρου, μιας παραλιακής πόλης στον Νότιο Λίβανο. Οι Ελληνες έχουν δει τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα σε ψηφιδωτά της Ραβένας να φορούν τον πορφυρό χιτώνα.

Γιατί το είπαν έτσι

Ο Antoine-Jerom Balard (1802-1876) ερευνώντας τη σύσταση του αλατούχου νερού σε έλη της γαλλικής πόλης Μονπελιέ πέρασε αέριο χλώριο μέσα από αυτά και αποδέσμευσε μια πορτοκαλοκόκκινη ουσία, που τελικά ήταν ένα νέο στοιχείο. Από τη λατινική λέξη murex, που παραπέμπει στο πορφυρό χρώμα, ονόμασε το νέο στοιχείο μουρίδιο (Muride). Η Γαλλική Ακαδημία όμως δεν το δέχθηκε και αποφάσισε - καθ' έλξη, θα λέγαμε, από τα ονόματα των άλλων αλογόνων Iode και Chlore - να επιβάλει το όνομα Brome, κάτι που δεν πολυάρεσε στον Balard. Το όνομα αυτό, λόγω της δυνατής οσμής του στοιχείου, πάντως, φαίνεται να προέρχεται κατά παράξενο τρόπο από την ελληνική λέξη βρόμος, που σχετιζόταν στα αρχαία ελληνικά με τον δυνατό θόρυβο και τη βροντή (από το ρήμα βρέμω = θορυβώ), που αργότερα έφθασε να σημαίνει απροσδόκητα και τη βρομιά.

Αριθμοί κυκλοφορίας

Ατομικός αριθμός: 35

Ατομικό βάρος: 79.904

Σημείο τήξης: -7^οC

Σημείο ζέσης: 59^οC

Αριθμός ισοτόπων: 32

Οπως φαίνεται, το σημείο τήξης είναι πολύ χαμηλό, σε θερμοκρασίες δωματίου και ως τους 59 βαθμούς, άρα το βρόμιο είναι το μόνο αμέταλλο του περιοδικού συστήματος που βρίσκεται σε υγρή κατάσταση σε συνηθισμένες θερμοκρασίες  δωματίου, σε αντίθεση με τα άλλα αλογόνα, που είναι αέρια σε αυτές τις θερμοκρασίες.

Τι θέλει από τη ζωή μας;

Ενωμένο με νάτριο (βρομιούχο νάτριο), το βρόμιο χρησιμοποιείται για την αποστείρωση του νερού στα κολυμβητήρια

Είναι κακή η συνάντηση του ανθρώπου με το βρόμιο. Το στοιχείο αυτό προσβάλλει τα μάτια και τους πνεύμονες, το δέρμα, τον βλεννογόνο και τους ιστούς, όντας πολύ τοξικό όταν δεν είναι ενωμένο με άλλα άτομα στοιχείων, και μόλις 100  χιλιοστά του γραμμαρίου μπορεί να είναι θανατηφόρα. Ετσι εξηγείται το πώς, ενώ είναι τόσο τοξικό, χρησιμοποιείται για την αποστείρωση του νερού στα κολυμβητήρια, αλλά εκεί βρίσκεται ενωμένο με νάτριο ως βρομιούχο νάτριο. Οι παρατηρητικοί πάντως θα έχουν διαπιστώσει ότι χρησιμοποιείται μόνο στα κλειστά κολυμβητήρια, διότι στα ανοιχτά επηρεάζεται από το ηλιακό φως. Παλαιότερα, ως τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οι γιατροί έγραφαν φάρμακα με βάση το βρόμιο σε επιληπτικούς και ανθρώπους με νευρικά προβλήματα, ως ηρεμιστικά, αλλά αποδείχθηκε ότι βλάπτει πολύ τον οργανισμό, επηρεάζοντας ακόμη και τη σεξουαλική λειτουργία.

Πόλεμος και ειρήνη

Η παραγωγή βρομίου σε παγκόσμια κλίμακα ανέρχεται σε 450.000 τόνους κάθε χρόνο, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να παράγουν το 50% και το Ισραήλ, με τη Νεκρά Θάλασσα στο έδαφός του, να παράγει το 35%, ενώ τρίτη είναι η Κίνα. Η παραγωγή αυτή στηρίζεται προς το παρόν στα αλατούχα έλη διαφόρων περιοχών, αλλά δεν υπάρχει ανησυχία αν αυτά κάποτε εκλείψουν, διότι τότε οι παραγωγοί θα κατευθυνθούν στη θάλασσα. Εκεί υπάρχουν διαλυμένοι 1 τρισεκατομμύριο τόνοι βρομίου, που βρίσκεται σε αναλογία 65 μέρη στο εκατομμύριο. Με τη βοήθεια αερίου χλωρίου που περνάει μέσα από το θαλασσινό νερό αποσπάται το βρόμιο από τα άλατά του.

Βρομιούχος άργυρος απαιτείται για την εμφάνιση των φωτογραφιών από φιλμ

Χρώματα, προσδιορισμός αλληλουχίας DNA, αποστείρωση νερού και χημικά για τη γεωργία είναι οι βασικοί τομείς όπου χρησιμοποιείται το βρόμιο και πάνω απ' όλα στην κατάσβεση πυρκαγιών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες επιτρέπεται να μπαίνει και σε αλεύρι και σε αναψυκτικά, αλλά ευτυχώς εδώ στην Ευρώπη έχει απαγορευθεί. Οσοι ακόμη ασχολούνται με την παλαιά φωτογραφική τεχνοτροπία που απαιτεί την ύπαρξη φιλμ και τη φωτογραφία να προκύπτει με χημικά μέσα ξέρουν ότι αυτό γίνεται με βρομιούχο άργυρο. Με νάτριο και ασβέστιο δίνει δύο ενώσεις που όταν διαλυθούν στο νερό δίνουν ένα μείγμα με καλές ιδιότητες για τη χρησιμοποίησή του στη διάρκεια εργασιών με τρυπάνια.

Απορίες λογικές και μη

Γιατί είναι τόσο δραστικό;

Διότι του λείπει ένα ηλεκτρόνιο για να έχει εξωτερική στοιβάδα συμπληρωμένη με οκτώ ηλεκτρόνια και ενεργειακά να είναι πολύ σταθερό. Ετσι «ψάχνει μετά μανίας» παντού το ηλεκτρόνιο που του λείπει και είναι ισχυρό οξειδωτικό.

Γιατί είναι μέσα σε όλα τα επιβραδυντικά πυρκαγιών;

Τα επιβραδυντικά με βρόμιο σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας δίνουν υδροβρόμιο, δηλαδή μια ένωσή του με υδρογόνο, και η παρουσία της δεν ευνοεί τις αντιδράσεις που γίνονται στη διάρκεια ζωηρής καύσης, με συνέπεια και την παραγωγή μεγάλης φλόγας.  

 

http://www.tovima.gr/science/article/?aid=584108