Το σπίτι της οδού Αρχιμήδους

Στη γειτονιά του Μετς, στον καταπράσινο λόφο του Αρδηττού, βρίσκεται ένα από τα πιο γνωστά σπίτια 

 που σχεδίασε ο Αρης Κωνσταντινίδης | ΤΑΣΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

 

 

Το σπίτι της οδού Αρχιμήδους

Συντάκτης: 

Τάσης Παπαϊωάννου*

Περπατώντας στην οδό Αρχιμήδους στο Παγκράτι, εκεί πίσω από το Παναθηναϊκό Στάδιο, το συναντάς στο δεξί σου χέρι, σκαρφαλωμένο πάνω στον βράχο να ξεπροβάλλει στη γωνία. Το κτίριο γαντζώνεται πάνω στην απόκρημνη πλαγιά και φέρνει στον νου παραδοσιακά σπίτια που συναντά κανείς στον τόπο μας ή μοναστήρια, έτσι όπως κρέμονται στο κενό, κολλημένα ψηλά πάνω στα βράχια.

Τριγύρω μικρά οικόπεδα, με σπίτια χαμηλά, να θυμίζουν το παρελθόν της χαρακτηριστικής γειτονιάς του Μετς που απλώνεται ολόγυρα από τον καταπράσινο λόφο του Αρδηττού.

Είναι ένα από τα πιο γνωστά σπίτια του αρχιτέκτονα Αρη Κωνσταντινίδη (1913-1993), χτισμένο το 1961 ως μόνιμη κατοικία της οικογένειας του γνωστού τεχνοκριτικού και διπλωμάτη Αλέξανδρου Ξύδη, ο οποίος έζησε εκεί μέχρι τον θάνατό του, το 2004.

Τούτο το σπίτι που βρίσκεται ενταγμένο μέσα στον αστικό ιστό, μαζί με το άλλο που στέκει τόσο όμορφα στο φυσικό τοπίο πάνω στην ακρογιαλιά της Αναβύσσου, είναι ίσως τα ωραιότερα σπίτια που σχεδίασε ο μεγάλος Ελληνας αρχιτέκτονας. Και στέκουν μέσα στα χρόνια, σαν δύο προτάσεις-παραδείγματα του πώς μπορεί να χτίσει κανείς σωστά μέσα στην πόλη ή έξω στην ύπαιθρο.

Το προσεγγίζεις από τα σκαλάκια της Κλειτομάχου που ανηφορίζουν δίπλα στην πέτρινη μάντρα που περιβάλλει το Στάδιο. Οργανώνεται καθ' ύψος σε πέντε διαφορετικά επίπεδα ξεκινώντας από τη στάθμη του δρόμου μέχρι και την τελευταία, όπου βρίσκονται τα υπνοδωμάτια.

Το σπίτι στην οδό Αρχιμήδους τη δεκαετία του ’60 | ΤΑΣΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

Τα βασικά επίπεδα όμως είναι δύο, εκείνα των χώρων διημέρευσης και των χώρων ύπνου που συγκροτούν τον διώροφο όγκο του κτιρίου που εδράζεται πάνω στο οριζόντιο επίπεδο της αυλής στην κορφή του βράχου και του ψηλού πέτρινου τοίχου αντιστήριξης. Ενας τοίχος που έρχεται με δεξιοτεχνία να συμπληρώσει τον βράχο τόσο χρωματικά, με την ώχρα της πέτρας Καπανδριτίου όσο και με την αδρότητα της επιφάνειάς του ως φυσική συνέχειά του.

Το σπίτι απομακρύνεται από τη μεσοτοιχία της Αρχιμήδους και ακολουθεί την οικοδομική γραμμή της οδού Κλειτομάχου, συνεχίζοντας και ολοκληρώνοντας το μέτωπο του οικοδομικού τετραγώνου σε κείνο το σημείο. Αποκολλημένο από τα γειτονικά του, έτσι όπως βρίσκεται ψηλά να ορίζει τη γωνία και ελεύθερο προς την πλευρά του Σταδίου, μοιάζει να αιωρείται στο κενό.

Αυτή η σταθερή βάση με το μεγάλο ύψος της αποτελεί πρωτεύον στοιχείο της συνθετικής του ιδέας, αλλά και της κατασκευαστικής του δομής, όπως πάντοτε αυτά τα δύο ταυτίζονταν στο έργο του Κωνσταντινίδη.

Ο αρχιτέκτονας, πιστός στην ειλικρίνεια της κατασκευής, συνεχίζει τα υποστυλώματα σε όλο τους το ύψος από την κατώτατη στάθμη του δρόμου όπου θεμελιώνονται, διακόπτοντας τη συνέχεια του πέτρινου τοίχου. Ο τοίχος επιτελεί τη λειτουργία του ως δευτερεύουσα κατασκευή, συμπληρώνοντας τα φατνώματα που δημιουργεί ο φέρων οργανισμός από εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα.

Ακριβώς στη γωνία του οικοδομικού τετραγώνου, ο Κωνσταντινίδης δεν φοβάται να αγνοήσει τη χάραξη των οικοδομικών γραμμών και να παρεμβάλει μιαν άλλη, λοξή ως προς τις άλλες δύο, η οποία συνδέει πιο ήπια και πιο αρμονικά την οξεία γωνία που δημιουργούσε το σχήμα του οικοπέδου.

Παράλληλα με την απότμηση αυτή, επιτυγχάνει μια μικρή υποχώρηση του κτιρίου από τον δρόμο, η οποία αφήνει τον απαραίτητο χώρο για την πρόσβαση στον χώρο στάθμευσης. Ετσι, ενώ η συμπαγής βάση ακολουθεί την απότμηση αυτή, ο κύριος όγκος του σπιτιού εξέχει απ' αυτό μέσω των εξωστών του, υποδηλώνοντας στη στέψη του κτιρίου ξανά τις επιφάνειες που ορίζουν τα δύο μέτωπα του οικοδομικού τετραγώνου.

Είναι μια εξαιρετική επίλυση της γωνίας, τολμηρή και ταυτόχρονα ευρηματική, αφού λύνει μια σειρά από συνθετικά προβλήματα, απελευθερώνοντας ακριβώς στη γωνία τον όγκο του κτιρίου από τους εξώστες, προσδίδοντας έτσι ύψος στο κτίριο. Με τον τρόπο αυτόν, εμφανίζεται ολόκληρη η κτιριακή μάζα με τα πέντε επίπεδα που την αποτελούν, ενώ οι εσωτερικοί χώροι του σπιτιού αποκτούν μέσω των ανοιγμάτων τους μια διαγώνια σχέση με τον δρόμο και καλύτερη ελεύθερη θέα προς τη γειτονιά και τα σπίτια που βρίσκονται απέναντι.

 Το σπίτι στην οδό Αρχιμήδους όπως είναι σήμερα | ΤΑΣΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

Ετσι, οι εξώστες δεν συνδέονται μεταξύ τους και ακολουθούν τις οικοδομικές γραμμές των δύο δρόμων πάνω στους οποίους βλέπουν, αποτελώντας ανεξάρτητους όγκους οι οποίοι τονίζονται ακόμη περισσότερο με τα κατακόρυφα μεταλλικά στοιχεία που συνδέουν τα μπαλκόνια μεταξύ τους, αλλά και τα κιγκλιδώματα που επιτείνουν αυτήν την ενοποίηση με τα επιφανειακά τους πανέλα.

Οι όψεις οργανώνονται από τα κατακόρυφα υποστυλώματα και τις δοκούς που παραμένουν εμφανείς, ενώ τα φατνώματα που δημιουργούνται κλείνονται είτε με τοίχους από σοβατισμένη οπτοπλινθοδομή, οι οποίοι τραβιούνται λίγο πιο μέσα, είτε με τα ξύλινα κουφώματα. Μια δεύτερη σημαντική οριζόντια γραμμή συμπληρώνει την όψη.

Είναι το πρέκι των ανοιγμάτων που αφήνεται και αυτό εμφανές σε όλο το μήκος της όψης τόσο στους εξωτερικούς όσο και στους εσωτερικούς χώρους, τονίζοντας και αποκαλύπτοντας έτσι τον τρόπο κατασκευής, αναδεικνύοντας τα πρωτεύοντα και δευτερεύοντα στοιχεία που συγκροτούν την κατασκευαστική του δομή.

Το χρώμα και σε αυτό το έργο του Κωνσταντινίδη αποτελεί σημαντική παράμετρο και έρχεται με τη σειρά του να τονίσει τα ξεχωριστά μέλη της κατασκευής. Τα υποστυλώματα στο φυσικό χρώμα του σκυροδέματος, οι τοίχοι άσπροι, τα κουφώματα πράσινο της ελιάς και οι μεταλλικές κατασκευές πορτοκαλί, ακολουθούν πιστά και με συνέπεια το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο του αρχιτέκτονα.

Σήμερα τα χρώματα αυτά έχουν αλλοιωθεί, ενώ το μαύρο έχει αντικαταστήσει το πορτοκαλί των μεταλλικών στοιχείων. Οι εσωτερικοί χώροι της κατοικίας ενοποιούνται μέσω των μεγάλων υαλοστασίων με την αυλή που αποτελεί τον υπαίθριο χώρο ζωής της οικογένειας μακριά από την όχληση του δρόμου, έχοντας πλήρη απομόνωση και ιδιωτικότητα.

Είναι ένα σπίτι-ορόσημο της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής που επισκεπτόμαστε κάθε χρόνο με τους σπουδαστές μας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων. Ενα σπίτι που «διδάσκει», όπως πάντοτε κάνει η καλή αρχιτεκτονική. Θυμάμαι όταν πριν από πολλά χρόνια είχαμε επισκεφθεί το σπίτι.

Ζούσε ο Ξύδης ο οποίος μας ξενάγησε στο εσωτερικό του. Συζητώντας μαζί του, μας είπε: «Οταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του σπιτιού και έρχονταν οι φίλοι μου να με επισκεφθούν, βλέποντας τις ανεπίχριστες επιφάνειες του μπετόν, μου έλεγαν με συμπάθεια: “Αντε, όταν αποκτήσεις κάποια χρήματα ακόμη, να το σοβατίσεις και να το τελειώσεις με το καλό”».

Εχω σκεφτεί συχνά τι είναι αυτό που κάνει τους νεοέλληνες να τρέφουν τέτοια απέχθεια ιδιαίτερα για τα κτίρια του μοντέρνου κινήματος στη χώρα μας, όπως πολλά από τα κτίρια του Κωνσταντινίδη, του Ζενέτου κ.ά. Κτίρια-κοσμήματα του κτιριακού μας πολιτισμού.

Ισως, γιατί τα κτίρια της καλής αρχιτεκτονικής μοιάζουν με καθρέφτες που αποκαλύπτουν το πραγματικό πρόσωπο όσων τα αντικρίζουν. Ενα πρόσωπο άσχημο. Δείχνουν τον πραγματικό εαυτό μας και για τον λόγο αυτό πρέπει να κακοποιηθούν, να κατεδαφιστούν, να τεμαχιστούν, να εξαφανιστούν από προσώπου γης, αφού μαρτυρούν με τρόπο καθολικό και αναντίρρητο το ποιοι πραγματικά είμαστε σήμερα.

*Αρχιτέκτων-καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
http://www.efsyn.gr/arthro/spiti-tis-odoy-arhimidoys