Η σημασία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας

Η σημασία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας

Η αρχαία ελληνική γραμματεία αποτελεί μια ανεκτίμητη κληρονομιά για όλη την οικουμένη

της ΜΑΡΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ  

Στο θέμα της μείωσης των ωρών διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών προστίθεται και η συνοπτική διδασκαλία και μη εξέταση κρίσιμων κεφαλαίων της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας (Κυκλαδικός, Μινωικός, Μυκηναϊκός Πολιτισμός, Α΄ και Β΄ Ελληνικός Αποικισμός, υποβάθμιση των Περσικών Πολέμων, του Πελοποννησιακού, του Φίλιππου Β΄, του Οικουμενικού Κράτους του Μ. Αλεξάνδρου), γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων, που κατηγορεί την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας ότι «επιδίδεται μεθοδικά και συστηματικά στη συρρίκνωση και υποβάθμιση της διδασκαλίας των ανθρωπιστικών μαθημάτων και στην εκθεμελίωση των βασικών πυλώνων του πολιτισμού μας στην ελληνική εκπαίδευση».

Αυτό το εκπαιδευτικό ατόπημα δημιουργεί έντονη ανησυχία. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι τα αρχαία ελληνικά κείμενα συνιστούν μείζονα πηγή μόρφωσης, διότι περικλείουν τον πλούτο των ιδεών, των αξιών και της πολιτισμικής ταυτότητας των Ελλήνων, που συγκροτήθηκε εδώ και χιλιάδες χρόνια. Μια ιδιαίτερη ταυτότητα που έμελλε να γίνει κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας. Είναι τα κλασικά αριστουργήματα της φιλοσοφίας και της ποίησης, του θεάτρου, των τεχνών… Είναι ο Αριστοτέλης, που μας μιλάει για την πολιτική: «Δίκαιο είναι το πολιτικά ορθό, που σημαίνει το κοινό συμφέρον», καθώς «ο τελικός σκοπός της πολιτικής είναι το αγαθό καθαυτό του ανθρώπου».

Και είναι τόσο σημαντική η αρχαία ελληνική γραμματεία διότι διακρίνεται για την υψηλή παιδαγωγική της αξία και αισθητική, και είναι αυτή που μας οδηγεί στον κόσμο των αξιών και της σκέψης. Είναι το αντίβαρο στη δικτατορία των αγορών, του κέρδους, της ήσσονος προσπάθειας. Είναι η διδαχή για το παρόν και το μέλλον.

Ας αφήσω όμως, ενδεικτικά, κατέχοντες ειδικότερη γνώση να εξηγήσουν γιατί η αρχαία ελληνική γραμματεία αποτελεί μια ανεκτίμητη κληρονομιά για όλη την οικουμένη.

• «Είναι στην Ελλάδα που συναντάμε για πρώτη φορά την ιδέα της ισότητας και το παράδειγμα της Ελευθερίας… Είναι η ιστορία της φιλοσοφικής εξέλιξης του ανθρώπου της Δύσης… Μπήκαμε σε μια εποχή όπου η νέα γενιά αγνοεί το παρελθόν, με γνώμονα όμως το παρόν υπάρχει κίνδυνος να καταστρέψει το μέλλον. Ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίζει οτιδήποτε άλλο, αλλά χωρίς αυτήν τη γνώση παραμένει ένας αμαθής, που αγνοεί τα καλύτερα πνευματικά και ηθικά επιτεύγματα της φυλής μας… Η τεχνολογία και τα όπλα απομυζούν τεράστια ποσά, αλλά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η διαφύλαξη της μνήμης μας πρέπει να είναι η σύγχρονη σταυροφορία. Οι κλασικές σπουδές συμβάλλουν στην υγεία της ψυχής και της πόλης. Ας κρατήσουμε αυτόν τον θησαυρό αγνό και προσπελάσιμο για όλους» (M. McDonald, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας).

• «Η γνώση της ελληνικής σκέψης και ζωής και η γνώση των τεχνών μέσω των οποίων οι Έλληνες εξέφρασαν τη σκέψη και τα αισθήματά τους είναι τα ουσιώδη για μια ανώτερη παιδεία» (Norman Brown, καθηγητής Ελληνικής Λογοτεχνίας).

• «Η ελληνική καταβολή της Ευρώπης, που οδήγησε στη δημιουργία των δημοκρατικών συστημάτων της ισονομίας, της ισοπολιτείας, της ισηγορίας, οι συνθήκες αυτές που χαρακτηρίζουν σήμερα τα ευνομούμενα κράτη, τα κράτη δηλαδή του δικαίου της Ευρώπης, η ελληνική καταβολή του δικαίου της Δημοκρατίας, των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Αυτή η Ευρώπη θεμελιώθηκε με ελληνικές λέξεις που αφορούν τη σκέψη, τη Δικαιοσύνη, τις επιστήμες, τη διανόηση, τον λόγο, τη συλλογική μνήμη, τον πολιτισμό, την πνευματικότητα, τον έρωτα» (Ελ. Γλύκατζη – Αρβελέρ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης).

• «Ο χριστιανισμός, που έγινε οικουμενική θρησκεία και είναι η κύρια θρησκεία της Ευρώπης, δεν θα μπορούσε να διαδοθεί αν δεν υπήρχε η ελληνική φιλοσοφία… Η ελληνική φιλοσοφία και κυρίως ο Πλάτων, ο νεοπλατωνισμός και ο στωικισμός, που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της χριστιανικής πίστης. Η Ελλάδα διαθέτει αστείρευτο πλούτο αρχαιολογικό, και αυτός είναι κληρονομιά της Ευρώπης και όλης της ανθρωπότητας» (Ανδρέας Λεντάκης, φιλόλογος).

• «Ο Αριστοτέλης είναι μια εξέχουσα πηγή για τον πολιτισμό στον οποίο έχουμε φτάσει να ζούμε. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η θέση του στην ακαδημαϊκή παράδοση του δυτικού κόσμου, τόσο σε αυτό που αποκαλούμε σήμερα ανθρωπιστικές σπουδές όσο και στην καθαρά επιστημονική έρευνα. Η ιστορία των ιδεών, η πνευματική μας ιστορία, θα ήταν τελείως διαφορετική αν δεν είχε ζήσει ο Αριστοτέλης. Η εποχή του Αριστοτέλη είναι η εποχή του Αλεξάνδρου. Είναι η εποχή που χτίζεται το πρώτο δυτικό υπερκράτος» (Μάργκαρετ Ντούντι, καναδή καθηγήτρια και συγγραφέας).

Θα κλείσω με την αναφορά του ιταλού ακαδημαϊκού δασκάλου και συγγραφέα Νούτσιο Όρντινε (συνέντευξη 2015), ο οποίος καυτηριάζει τα εύπεπτα προγράμματα σπουδών σε μαθητές και φοιτητές, καθώς και την υποβάθμιση των κλασικών σπουδών, που συνίστανται μόνο σε περιλήψεις της Ιστορίας και της Λογοτεχνίας και σε επεξηγηματικά κείμενα για έργα που δεν έχουν διαβάσει ποτέ, και διερωτάται: Πώς μπορεί ένας νέος να αγαπήσει τον Όμηρο όταν διαβάζει μια περίληψη της «Οδύσσειας»; Μόνο διαβάζοντας όλη την «Οδύσσεια» μπορούν να αντιληφθούν ότι η εμπειρία του ταξιδιού του Οδυσσέα είναι κάτι που αφορά τη ζωή μας.

Γι’ αυτό και η φιλοσοφία, όπως λέει ο Αριστοτέλης, «δεν χρησιμεύει», «διότι δεν κάνει εκδούλευση, διότι δεν είναι στην υπηρεσία κανενός, διότι μας διδάσκει να είμαστε ελεύθεροι άνθρωποι».

Στο ερώτημα σε τι χρησιμεύει η μελέτη των Αρχαίων Ελληνικών την πιο ωραία απάντηση την έχει δώσει ο Αδριανός της Γιουρσενάρ: «Ό,τι καλό έχει λεχθεί από τον άνθρωπο, έχει ως επί το πλείστον λεχθεί στα ελληνικά».

Και δεν πρέπει να ξεχνάμε τον Θουκυδίδη, που κατά τη Ζακλίν Ντε Ρομιγί (διαπρεπής ελληνίστρια, γνωστή από τους αγώνες της για να μην καταργηθεί από το πρόγραμμα σπουδών του γαλλικού υπουργείου Παιδείας το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών) «αποβλέπει μόνο στην αλήθεια… αυτήν οικοδομεί… κάνει την εφαρμογή στη μελέτη της πολιτικής και του ανθρώπου… δείχνει την επίδραση του πολέμου πάνω στα αισθήματα και στις κρίσεις των ανθρώπων…».

Ο Θουκυδίδης, κατά τον Φ. Κακριδή, άφησε πίσω του ένα έργο που θα μείνει, όπως το θέλησε, «κτήμα ες αεί», απόκτημα για πάντα.

Θα είμαι ικανοποιημένος, έγραψε, αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο από όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης θα είναι όμοια ή παραπλήσια.

Ο Ζακ Ντελόρ έλεγε ότι η ταυτότητα της Ευρώπης, μεταξύ άλλων, είναι η κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδας και του Διαφωτισμού.

Κι αν οι ξένοι διανοούμενοι μιλούν με τόσο πάθος για την αρχαία ελληνική γραμματεία, έχουμε εμείς το δικαίωμα να απεμπολήσουμε αυτήν την ανεκτίμητη πνευματική κληρονομιά;

Έχουμε το δικαίωμα να αρνούμαστε αυτήν την επένδυση στη μόρφωση στις κλασικές σπουδές, που μας οδηγούν στην πίστη για τη Δημοκρατία και την Ελευθερία;

Πιστεύω ότι είναι χρέος μας να διαφυλάξουμε τη μεγαλύτερη παρακαταθήκη που έχουμε κληρονομήσει στους αιώνες.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ