Οι λαϊκοί «Καζαμίες»

Οι λαϊκοί «Καζαμίες»

Είναι εύκολα κατανοητή η μεγάλη επιτυχία με τις υψηλές κυκλοφορίες που είχε γενικά το λαϊκό βιβλίο, ιδιαίτερα στους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας, όταν και το μορφωτικό επίπεδο του λαού ήταν αναπόφευκτα χαμηλό. Το φαινόμενο της επιτυχίας του λαϊκού βιβλίου απασχόλησε επανειλημμένα την επιστημονική έρευνα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σήμερα πολλές και σημαντικές συμβολές. Μνημονεύω ενδεικτικά τους Νικ. Πολίτη, Αλκη Αγγέλου, Νικ. Παναγιωτάκη, Γιώργο Βελουδή, Φιλ. Ηλιού, Λ. Βρανούση, Γιώργο Κεχαγιόγλου, Στ. Αλεξίου, Δημ. Οικονομίδη, οι οποίοι, μαζί με πολλούς άλλους, προώθησαν συστηματικά το σχετικό πεδίο και συνετέλεσαν στην καλύτερη γνώση του αντικειμένου σήμερα.

Μια ανάλογη επιτυχία του λαϊκού βιβλίου στις μέρες μας κάθε άλλο παρά ευνόητη είναι. Και δικαιολογημένα διερωτάται κανείς, αν μπορούμε να μιλούμε, γενικά, για την παρουσία του λαϊκού βιβλίου σήμερα. Και όμως υπάρχουν στην εποχή μας λαϊκά βιβλία, με πολύ υψηλές επίσης κυκλοφορίες.

Με ποιο κριτήριο ωστόσο θα χαρακτηρίζαμε σήμερα ένα βιβλίο λαϊκό; Ο όρος ασφαλώς επιδέχεται ορισμένες ερμηνείες και έχει ήδη προσδιορισθεί επαρκώς για τα παλαιότερα λαϊκά βιβλία (Στεφανίτης και Ιχνηλάτης, Αγαθάγγελος, Ονειροκριτικόν, Μύθοι Αισώπου, Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου, Συντίπας, Βελισσάριος, Απολλώνιος, Διγενής Ακρίτας και πολλά άλλα).

Το Λαϊκό ημερολόγιο

Εδώ μπορούμε να σημειώσουμε ότι, όταν λέμε σύγχρονα λαϊκά βιβλία, εννοούμε γενικά τα ελληνόγλωσσα εκείνα βιβλία που τυπώνονται (συνήθως) σε ανακυκλωμένο (και φυσικά χαμηλής ποιότητας) χαρτί και κυκλοφορούν σε χιλιάδες αντίτυπα (με συνεχείς ανατυπώσεις). Ασφαλώς μέσα στη μεγάλη αυτή παραγωγή των ελληνικών εκδοτικών οίκων συγκαταλέγουμε και τα σχετικά βιβλία ξένων συγγραφέων που κυκλοφορούν σε ελληνικές μεταφράσεις. Και στις δύο περιπτώσεις βασικό κριτήριο της λαϊκότητας είναι η ζήτηση από ένα πολυπληθές κοινό, το οποίο πάντως δεν ανήκει, κατ' ανάγκην, εξ ολοκλήρου στα κατώτερα πληθυσμιακά στρώματα.

Τα βιβλία αυτά διαβάζονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και από άλλες κοινωνικές τάξεις. Ως ένα πρόσθετο κριτήριο λαϊκότητας μπορούμε να σημειώσουμε ακόμη ότι τα βιβλία αυτά διατίθενται συνήθως (σε προσιτές τιμές) από εφημεριδοπώλες, περίπτερα, υπαίθριους μικροπωλητές και συνοικιακά βιβλιοπωλεία, με αποτέλεσμα να είναι εύκολη η πρόσβαση (οποιουδήποτε) αναγνώστη σε αυτά.

Από τα πλέον δημοφιλή λαϊκά βιβλία ιδίως της περιόδου του εθιμικού Δωδεκαημέρου του Εορτολογίου εξακολουθεί να παραμένει ο γνωστός σε όλους Μέγας Καζαμίας, ο οποίος θεωρείται το λαϊκό ημερολόγιο κάθε χρονιάς.

Ο Καζαμίας έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του, λόγω εποχής (διατίθεται από τον Νοέμβριο ως τα μέσα Ιανουαρίου κάθε χρόνου), σε βιβλιοπωλεία, πάγκους μικροπωλητών, ακόμη και λαϊκές αγορές.   

 «Καζαμίας» αποκαλείται ο φαντασιολόγος και προφήτης του καιρού αστρονόμος, που είναι ντυμένος με μακρύ ράσο, φορεί στο κεφάλι κωνικό καπέλο και κρατεί προτεταμένο τηλεσκόπιο, με το οποίο παρατηρεί ουράνια σώματα.

Για τους «Καζαμίες μπορούμε να πούμε ότι το περιεχόμενό τους ποικίλλει, αν και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου επισημαίνεται σχεδόν το ίδιο (ως προς τη θεματολογία ασφαλώς) στους διάφορους «Καζαμίες» διαφορετικών  εκδοτικών οίκων.

Έτσι, ο κάθε Καζαμίας περιλαμβάνει εορτολόγιο, πασχάλια, εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, ιατρικές συμβουλές, προβλέψεις για διάφορα κοινωνικά, πολιτικά και άλλα γεγονότα, ονειροκρίτες, προγνωστικά του καιρού, πρακτικές συμβουλές για τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία κλπ., την υγιεινή διατροφή, σύντομα χρονικά των σπουδαιότερων γεγονότων της χρονιάς που πέρασε, τηλέφωνα δημόσιων υπηρεσιών, νοσοκομείων, χιλιομετρικές αποστάσεις από την Αθήνα, παροιμίες, αινίγματα, μύθους, δεισιδαιμονίες, έθιμα κλπ. και διάφορες άλλες χρήσιμες πληροφορίες.

Ως προς την καταγωγή του ελληνικού Καζαμία έχει διαπιστωθεί ότι προέρχεται από τον ιταλικό Casamia, που εκδόθηκε, για πρώτη φορά, στη Ραβέννα της Ιταλίας το 1763. Στην Ελλάδα η εκτύπωσή του ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αι. και βρήκε αμέσως μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό. Αναφέρω εδώ, λόγω της αισθητικής και του ενδιαφέροντος των περιεχομένων του, τον Καζαμία (ή Αθηναϊκό Ημερολόγιο) που εξέδιδε επί σειρά ετών (1874-1895) στην Αθήνα ο Δημήτριος Α. Κορομηλάς με μεγάλη κυκλοφορία.

Άλλα σύγχρονα λαϊκά βιβλία είναι, π.χ., οι διάφοροι Ονειροκρίτες, οι προφητείες του Νοστράδαμου, τα διάφορα βιβλία (μικρού σχήματος) αστρολογίας, αριθμολογίας και ζωδιολογίας. Επίσης μυθιστορήματα, βιβλία ιστορικής επιστημονικής φαντασίας, γουέστερν, αστυνομικά και αισθηματικά μυθιστορήματα, «απόκρυφα» ημερολόγια που εξάπτουν την ανθρώπινη φαντασία (ή και κάτι άλλο...), ερωτικά (σε διάφορους εκδοτικούς οίκους), τα ποικίλης μορφής βιβλία (αθυρόστομα συνήθως) με ανέκδοτα, καθώς επίσης και οι (ολιγοσέλιδοι) Βίοι Αγίων.

Όπως βλέπουμε λοιπόν υπάρχει εκδοτικός πυρετός και στον τομέα του λαϊκού βιβλίου. Να πούμε πως πρόκειται για μία ακόμη έκφραση του μεταμοντέρνου;

Από άρθρο του Μηνά Αλ. Αλεξιάδη στο ΒΗΜΑ.

Ο κ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης είναι Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Επίτιμο Μέλος (Καθηγητής) του Τμήματος Κλασικής Φιλολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου.