Όταν κανείς δεν δάνειζε την Ελλάδα (Φεβρουάριος 1922)

ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΞΕΧΝΑΜΕ

Όταν κανείς δεν δάνειζε την Ελλάδα 

(Φεβρουάριος 1922)

Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης

Είναι επίκαιρη για τις μέρες μας και αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση η στάση που κράτησε ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης όταν αναγκάσθηκε σαν υπουργός Οικονομικών να πάρει μέτρα για τον αναγκαστικό δανεισμό της πατρίδας μας προκειμένου να ανταπεξέλθει στις ανάγκες του Μικρασιατικού Πολέμου.

Αυτό συνέβαινε γιατί οι πόροι της χώρας είχαν εξαντληθεί από τον πόλεμο στη Μικρά Ασία και οι ξένες Δυνάμεις ήταν απρόθυμες να συνομολογήσουν δάνειο. Η οικονομική ανάγκη ήταν άμεση αλλά η αύξηση των εσόδων μέσω της αυξήσεως της φορολογίας ή των δασμών, απαιτούσε αρκετό χρόνο ενώ είχε ήδη εκδοθεί μεγάλη ποσότητα ακαλύπτου χαρτονομίσματος. Ο Πρωτοπαπαδάκης συνέλαβε και εφήρμοσε ένα σύστημα παγκοσμίως πρωτότυπο: διχοτόμησε το χαρτονόμισμα. Η αριστερή πλευρά χρησιμοποιούταν ως νόμισμα στη μισή αξία του ακεραίου χαρτονομίσματος (π.χ. το τεμάχιο του εκατονταδράχμου άξιζε πλέον πενήντα δραχμές). Η δεξιά πλευρά του χαρτονομίσματος ανταλλασσόταν με έντοκη ομολογία στη μισή αξία του ακεραίου χαρτονομίσματος.

Το σύστημα αυτό, που έχει επαινεθεί ιδιαιτέρως, κατάφερε αφενός να μην κυκλοφορήσει νέο χαρτονόμισμα, το οποίο θα οδηγούσε σε ασφυκτική πληθωριστική πίεση, και αφετέρου να συγκεντρωθεί αμέσως ένα τεράστιο χρηματικό ποσό για τη χρηματοδότηση του πολέμου. Ο λαός απεδέχθη στωϊκώς το μέτρο διότι γνώριζε τις ανάγκες του μετώπου και επειδή κατανοούσε ότι αν κυκλοφορούσε πληθωριστικό χαρτονόμισμα, οι οικονομίες του θα έχαναν εντελώς την αξία τους.

Ο πολιτικός του αντίπαλος Ελ.Βενιζέλος δήλωνε αργότερα ότι ήταν ''ανδροπρεπής'' η στάση του Πρωτοπαπαδάκη να πραγματοποιήσει, σαν υπουργός Οικονομικών, το προαναφερθέν εσωτερικό δάνειο με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος.

Σύμφωνα μ' αυτό, ο κάθε πολίτης έπρεπε να δανείσει στο κράτος τα μισά του χρήματα, κόβοντας τα χαρτονομίσματά του στη μέση. Το ένα μισό το έδινε στο κράτος και έπαιρνε ένα αντίστοιχο κρατικό ομόλογο με καλό για την εποχή του επιτόκιο που ήταν υψηλότερο μάλιστα του επιτοκίου καταθέσεων. Το άλλο μισό το κρατούσε ο ίδιος με τη μισή του αξία.

Είναι φανερό πως η κίνηση αυτή επέφερε βαρύ πλήγμα στον λαό. Δεν υπήρξαν, όμως, σοβαρές διαμαρτυρίες, επειδή και ο ίδιος ο υπουργός σήκωσε το βάρος μαζί με τον λαό.

Ο Πρωτοπαπαδάκης, ως υπουργός των Οικονομικών, κατείχε ελάχιστα χαρτονομίσματα, άρα η διχοτόμησή τους δεν θα του προκαλούσε σοβαρό πρόβλημα. Γι' αυτό, πριν ψηφιστεί ο σχετικός Νόμος, πήρε δάνειο από την Τράπεζα, βάζοντας υποθήκη το σπίτι του. Έτσι, βρέθηκε με πολλά ολόκληρα χαρτονομίσματα, τα οποία έπρεπε να διχοτομήσει. Το δάνειο, όμως, έπρεπε να επιστραφεί στην ολόκληρη αξία του, πριν εισπράξει αυτά που εδικαιούτο από τα ομόλογα.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο λαός δέχθηκε τη θυσία αδιαμαρτύρητα. Οι λίγες αντιδράσεις που υπήρξαν, είχαν φανερά αντιπολιτευτικό χαρακτήρα, πράγμα που δεν επηρέασε τον λαό. Το παράδειγμα του ηγέτη ήταν πιο δυνατό από την κομματική προπαγάνδα.

Λίγο μετά το αναγκαστικό δάνειο, ο Πρωτοπαπαδάκης διορίζεται Πρωθυπουργός στην κυβέρνηση συνασπισμού Γούναρη και Στράτου. Με την πτώση του μικρασιατικού μετώπου και την επικράτηση των φυγάδων στρατιωτικών, συνελήφθη και προσάχθηκε σε έκτακτο "παράτυπο" στρατοδικείο, γνωστό και ως δίκη των έξι, από το οποίο κρίθηκε ένοχος για εσχάτη προδοσία μαζί με άλλους πέντε πολιτικούς. Καταδικάστηκε σε θάνατο και τουφεκίστηκε στο Γουδή στις 15 Νοεμβρίου του 1922.

Οι διεθνείς τοκογλύφοι, σύμφωνα πάλι με τον Ελ. Βενιζέλο, ενοχλήθηκαν από την κίνηση που έκανε και τους στέρησε τον εύκολο πλουτισμό και την αιχμαλωσία της Ελλάδος, επειδή είχαν ετοιμαστεί να εκμεταλλευτούν τη μεγάλη ανάγκη της Ελλάδας για χρήματα. Γι' αυτό ξεσήκωσαν λιποτάκτες αξιωματικούς και Μικρασιάτες πρόσφυγες εναντίον του Πρωτοπαπαδάκη. Αυτή ήταν η πραγματική αιτία της εκτέλεσής του.

Για την ιστορία το 2008 ο εγγονός του Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, πρώην ευρωβουλευτής και υπουργός, με αίτησή του την οποία συνέταξε και χειρίστηκε ο δικηγόρος Νίκος Βασιλάτος, ζήτησε την επανεξέταση (επανάληψη της διαδικασίας) της υπόθεσης του παππού του. Δύο χρόνια αργότερα, το 2010 ο Άρειος Πάγος ακύρωσε την απόφαση καταδίκης του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, μετά από συζήτηση της υπόθεσης και αξιολόγηση των νέων στοιχείων που προσκόμισε ο συνήγορος του Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκη, του έκτακτου στρατοδικείου Αθηνών. Η τότε απόφαση του έκτακτου στρατοδικείου έτσι και αλλιώς ήταν παράνομη γιατί παράνομα συστήθηκε αυτό και συνεδρίασε. Μετά την εξαφάνιση της απόφασης αυτής και σύμφωνα με όλο το σκεπτικό της απόφασης του Αρείου Πάγου, οι τότε δικασθέντες δεν διέπραξαν τα αδικήματα για τα οποία είχαν κατηγορηθεί, δηλαδή ήταν αθώοι. Αν οποιοσδήποτε νομιμοποιούμενος ήθελε να προχωρήσει σε νέα εκδίκαση της υπόθεσης δεν θα μπορούσε διότι η υπόθεση πλέον είχε παραγραφεί. Σε κάθε περίπτωση η απόφαση παρανόμου στρατοδικείου είναι και αυτή καθόλα παράνομη.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (Ιανουάριος 1860 - 15 Νοεμβρίου 1922) ήταν πρωθυπουργός της Ελλάδας. Αρχικά είχε εργαστεί ως μηχανικός, αργότερα έγινε καθηγητής σε στρατιωτικές σχολές και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Άρχισε να πολιτεύεται το 1902, διετέλεσε υπουργός οικονομικών και επισιτισμού και αργότερα πρωθυπουργός στην κυβέρνηση συνασπισμού Γούναρη. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, δικάστηκε στην «δίκη των έξι» και καταδικάστηκε σε θάνατο. Εκτελέστηκε στο Γουδή το 1922.

Προς τιμή του ο Δήμος Νάξου ανήγειρε ανδριάντα επί της κεντρικής πλατείας της παραλίας της πόλεως Νάξου δίνοντας το όνομά του και στη παραλιακή λεωφόρο του λιμένα Νάξου

Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης γεννήθηκε στην Απείρανθο Νάξου τον Ιανουάριο του 1860 και ήταν γιος του Εμμανουήλ Πρωτοπαπαδάκη, δασκάλου στο επάγγελμα, και της Ευδοκίας Μπακάλου. Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από παλιές οικογένειες της Νάξου ενώ αδερφός του ήταν ο Δημοσθένης Πρωτοπαπαδάκης, πρύτανης του ΕΜΠ.

Αποφοίτησε από το γυμνάσιο Σύρου το 1878 με αριστείο σε έκθεσή του "Τι έστιν επιστήμη και τις η ανωτέρα των επιστημών". Τον ίδιο χρόνο γράφτηκε στη φυσικομαθηματική σχολή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Παρίσι προκειμένου να σπουδάσει αστρονομία, τελικά όμως σπούδασε εκεί μαθηματικά και μηχανική.

Εργάστηκε ως μηχανικός αποκτώντας αρκετά μεγάλη περιουσία για την εποχή. Ανάμεσα μάλιστα στα κτίρια που κατασκεύασε συγκαταλέγεται και το Μέγαρο Μιχαήλ Μελά και το παλαιό Ταχυδρομείο, ενώ είχε εργαστεί και στη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου.

Διετέλεσε καθηγητής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και το 1899 διορίστηκε καθηγητής στο Μετσόβιο πολυτεχνείο. Πρωτοεξελέγη βουλευτής το 1902 με το κόμμα του Θεόδωρου Δηλιγιάννη και εντάχθηκε στην ομάδα των Ιαπώνων, της οποίας ήταν ηγετικό στέλεχος. Η αποδοχή όμως κυβερνητικών θέσεων στην κυβέρνηση Θεοτόκη αυτού και του Γούναρη αδρανοποίησε την ομάδα που σταδιακά διαλύθηκε.

Υπήρξε συνιδρυτής και ηγετικό στέλεχος του Λαϊκού Κόμματος, στο οποίο παρέμεινε μέχρι το τέλος της πολιτικής του διαδρομής. Στις κυβερνήσεις Καλογερόπουλου και Γούναρη (1921-22) διετέλεσε υπουργός επισιτισμού και Οικονομικών καθορίζοντας από τη θέση αυτή την οικονομική πολιτική της Ελλάδας. Η απώτερη καταγωγή της οικογένειας Πρωτοπαπαδάκη είναι από το Ασκύφου Σφακίων Κρήτης.

 Τα κυπαρίσσια μπροστά από τον τόπο εκτέλεσης των Έξι

Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης στη χειρόγραφη διαθήκη του που συνέταξε στις φυλακές Αβέρωφ στις 26 Οκτωβρίου του 1922, μεταξύ άλλων αναφέρει ότι όλη του η περιουσία ήταν πλέον δύο ακίνητα στην Αθήνα που είχε αποκτήσει από τις επαγγελματικές του δραστηριότητες ως μηχανικός διαφόρων έργων πολύ πριν εισέλθει στη πολιτική, και μάλιστα το ένα από τα δύο ήταν υποθηκευμένο στην Εθνική Τράπεζα για δάνειο που είχε ζητήσει ύψους 225.000 δραχμών. Όταν όμως ο ίδιος αναγκάσθηκε να προβεί στη διχοτόμηση του νομίσματος βρέθηκε και αυτός στην αυτή μοίρα με τους ζημιωμένους Έλληνες με συνέπεια να λάβει τα μισά του ζητηθέντος ποσού. Ένα μήνα μετά τη σύνταξη της διαθήκης του καταδικάσθηκε σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο το οποίο είχε σχηματιστεί για να δικάσει τους - θεωρούμενους ως - υπεύθυνους της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Γιος του ήταν ο Αριστείδης Πρωτοπαπαδάκης, βουλευτής και υπουργός σε πολλές κυβερνήσεις, ενώ εγγονός του είναι ο Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, πρώην ευρωβουλευτής και υπουργός.

Κων/νος Γραικιώτης

Οικονομολόγος

Πηγές: Εφημερίδες ΒΗΜΑ, ΠΑΡΟΝ και ΒΙΚΙΠΕΔΙΑ