Sebastião Salgado «Η ΑΦΡΙΚΗ ΜΟΥ»

Το μακρύ, επικίνδυνο οδοιπορικό νομάδων στην έρημο του Μάλι για αναζήτηση τροφής και νερού, το 1985

Sebastião Salgado «Η ΑΦΡΙΚΗ ΜΟΥ»

Ύστερα από 30 χρόνια περιπλάνηση στην Αφρική, ο διάσημος βραζιλιάνος φωτογράφος παρουσίασε το 2007 μια συγκλονιστική και συνολική απεικόνιση της ομορφιάς και της τραγωδίας της Μαύρης Ηπείρου. 

Από τη Μαριλένα Αστραπέλλου,

φωτογραφίες   Sebastião Salgado/Amazonas/Apciron.

Το όνομα του βραζιλιάνου φωτογράφου Σεμπαστιάο Σαλγάδο είναι γνωστό από άκρη σε άκρη της γης. Όπου δηλαδή ταξιδεύει για να μεταφέρει κατόπιν στον προνομιούχο δυτικό κόσμο τις εικόνες που εκτυλίσσονται μακριά από τη «βολεμένη» τάξη πραγμάτων, σε μέρη βυθισμένα στη φτώχεια και στην εξαθλίωση. Δουλειά του είναι άλλωστε. Διότι η ιδιότητα του είναι ουσιαστικά αυτή του φωτορεπόρτερ. Αναμενόμενα λοιπόν έχει επισκεφτεί την Αφρική. Και επέστρεψε σε αυτή πολλές φορές για να πραγματοποιήσει πάνω από 40 φωτορεπορτάζ στα 30 χρόνια της καριέρας του.

O Σαλγάδο με τον τ. πρόεδρο της Βραζιλίας Λούλα

Ετσι λοιπόν κυκλοφόρησε ένα λεύκωμα του αφιερωμένο στη Μαύρη Ήπειρο. Το «Africa» συνθέτει με απίστευτη ακρίβεια και λεπτομέρεια το μωσαϊκό αυτής της ηπείρου των ακραίων αντιθέσεων. «Το πρώτο μου ταξίδι στη Ρουάντα ήταν το 1971, όταν δούλευα ως οικονομολόγος στον Διεθνή Οργανισμό Καφέ στο Λονδίνο» θυμάται ο Σαλγάδο. «Με καλωσόρισε ο Τζόζεφ Μουνιανκίντι, ο αντιπρόσωπος του Οργανισμού στη Ρουάντα. Ταξιδέψαμε στην ενδοχώρα και γίναμε καλοί φίλοι. Συναντηθήκαμε αρκετές φορές και στο Λονδίνο. Είκοσι χρόνια αργότερα, το 1991, επέστρεψα στη Ρουάντα για να φωτογραφίσω φυτείες τσαγιού. Φτάνοντας στο Κιγκάλι αναζήτησα τον Μουνιανκίντι, ο οποίος και πάλι μας καλωσόρισε, εμένα και τον 17χρονο γιο μου Τζουλιάνο, με ανοιχτές αγκάλες. Εκείνον τον καιρό αυτός και η οικογένεια του είχαν ήδη αρχίσει να απειλούνται από το στρατιωτικό καθεστώς της χώρας. Ο Μουνιανκίντι ήταν Χούτου και η γυναίκα του Τούτσι. Το 1994 εκείνος και ολόκληρη η οικογένεια του δολοφονήθηκαν. Το έμαθα έναν χρόνο μετά όταν πήγα στο Κιγκάλι το 1995 για να καλύψω τις δίκες για τη γενοκτονία. Αφιερώνω αυτό το βιβλίο στον Τζόζεφ Μουνιανκίντι, έναν άνθρωπο που τόσο αγάπησε την ήπειρο του» θα προσθέσει ο Σαλγάδο στον πρόλογο του λευκώματος του. Σε αυτές τις λέξεις ο 65χρονος, κατά τον χρόνο έκδοσης του αφιερώματός του, Βραζιλιάνος αποτυπώνει τη σπαρακτική μοίρα αυτής της ηπείρου και πράγματι σε προετοιμάζει για όλα όσα θα δεις από τη δουλειά του. Στα αναρίθμητα ταξίδια του στην Αφρική ο Σαλγάδο κατάφερε να αιχμαλωτίσει στα ασπρόμαυρα κάδρα του τη βία των εμφυλίων, την ομορφιά των τοπίων και της καθημερινής ζωής, την απόγνωση και το κουράγιο των ανθρώπων στους λιμούς.

Βοσκοί Χίμπα στη Ναμίμπια, το 2005, μεταφέρουν νερό για να ποτίσουν τα ζώα τους

Για τον Σαλγάδο άλλωστε η Αφρική είναι κάτι παραπάνω από ακόμη έναν επαγγελματικό προορισμό με ατέλειωτη δυστυχία και αχανή ενωτικά τοπία. Είναι η ήπειρος στην οποία ανακάλυψε για πρώτη φορά στη ζωή του τη μαγεία της φωτογραφίας. Προτού γίνει «ο πιο αξιοσέβαστος εν ζωή φωτορεπόρτερ», όπως τον αποκαλούν τα media, ήταν ένας εξίσου αξιοσέβαστος οικονομολόγος. Γεννημένος το 1944 στη μικρή πόλη της Βραζιλίας, Αϊμορές, το έκτο παιδί ενός γαιοκτήμονα, έκανε σπουδές οικονομικών στο Σάο Πάολο. Έφυγε από τη χώρα του το 1969. «Για να κάνει διδακτορικό στα οικονομικά» λένε κάποιοι, «εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος της Βραζιλίας που δεν θα έβλεπε με καλό μάτι τον αριστερών αποχρώσεων ακτιβισμό του» υποστηρίζουν άλλοι. Το σίγουρο είναι ότι έπειτα από δύο χρόνια παραμονής στο Παρίσι βρέθηκε το 1971 στο Λονδίνο να εργάζεται ως οικονομολόγος στον Διεθνή Οργανισμό Καφέ (ICO). Στο πλαίσιο της δουλειάς του έπρεπε να ταξιδεύει συχνά στην Αφρική για αποστολές της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σε ένα από αυτά τα ταξίδια έπεσε στα χέρια του μια φωτογραφική μηχανή. Αυτό ήταν. Η καριέρα του οικονομολόγου έγινε παρελθόν και ο Σαλγάδο επέστρεψε στο Παρίσι το 1973 για να ασχοληθεί επισήμως με τη φωτογραφία.

 Ορφανά στη Γκόμα του Ζαϊρ το 1994

Αρχικά εργάστηκε ως ελεύθερος επαγγελματίας αναπτύσσοντας συνεργασίες με διεθνή γαλλικά πρακτορεία όπως τα Sygma και το Gamma. Το ιστορικό Magnum Photos δεν άργησε να τον συμπεριλάβει στο δυναμικό του, εγκαινιάζοντας το 1979 μια συνεργασία που κράτησε 15 ολόκληρα χρόνια. Κατά τη διάρκεια τους ο Σαλγάδο είχε πλήρη ελευθερία να επιλέγει τη θεματολογία του. Διάλεξε αυτό που αγαπούσε περισσότερο: να ταξιδεύει όπου υπάρχουν φτωχοί άνθρωποι και να βρίσκει την ομορφιά στον πλούτο της ψυχής τους. Όχι με γλυκερό   τρόπο, αλλά με βαθύ σεβασμό για τη δύσκολη ζωή τους. Όπως το φωτογραφικό ψυχογράφημα των Ινδιάνων και των χωρικών της Λατινικής Αμερικής. Ξεκίνησε το 1977 και μέσα σε επτά χρόνια συγκεντρώθηκε υλικό για να εκδοθεί το «Other Americas» (1986), το πρώτο του από τα 12 λευκώματα που έμελλε να ακολουθήσουν.

Μέλη της φυλής Ντίνκα με τα βοοειδή τους σε καταυλισμό προσφύγων στο Νότιο Σουδάν, το 2006

Η αναγνώριση πάντως ήρθε 20 χρόνια αφότου είχε ξεκινήσει την καινούργια του καριέρα. Το 1993 κυκλοφορούσε το βιβλίο-μαμούθ «Workers» (Εργάτες), με φωτογραφίες-ντοκουμέντα για τις χειρωνακτικές εργασίες που στον δυτικό κόσμο τείνουν να ξεχαστούν. Εκατό χιλιάδες αντίτυπα τυπώθηκαν και 60 μουσεία φιλοξένησαν την έκθεση με τις φωτογραφίες των καταπονημένων αλλά αγέρωχων εργατών. Για το επόμενο βιβλίο του ταξίδεψε σε όλες τις ηπείρους, σε ένα σύνολο 43 χωρών, για να απαθανατίσει την «επαναδιοργάνωση της ανθρώπινης οικογένειας», σύμφωνα με τον ίδιο, ανθρώπους δηλαδή που εγκατέλειψαν την ύπαιθρο για να εγκατασταθούν στις πόλεις, θύματα της καλπάζουσας αστικοποίησης. Το «Migrations» πούλησε 220.000 αντίτυπα και η δύναμη των εικόνων του άγγιξε εκατομμύρια κόσμο.

Χήρες από τη Μοζαμβίκη ακολουθούν το τελετουργικό για να εξορκίσουν τα φαντάσματα των συζύγων τους που έπεσαν στο πεδίο της μάχης.

Μία ακόμη ιδιαιτερότητα του Σαλγάδο, εκτός από το παράτολμο ξεκίνημα του, είναι οι περιβαλλοντικές ανησυχίες του. Δεν ξέχασε ότι κατάγεται από μια χώρα εξίσου φτωχή με αυτές που επισκέπτεται. Ο Σαλγάδο ζει και εργάζεται σταθερά στο Παρίσι, επιστρέφει όμως συχνά στη γενέτειρα του για να συνεισφέρει στη βελτίωση του περιβάλλοντος και της ζωής μέσα σε αυτό. Το 1998 ίδρυσε το «Instituto Terra», έναν φορέα υπεύθυνο για τη δενδροφύτευση ενός εκατομμυρίου δενδρυλλίων αλλά και για τη δημιουργία ενός πανεπιστημίου που προσφέρει μαθήματα οικολογίας σε αγρονόμους, δημάρχους και αγρότες της περιοχής. «Όταν ξεκινήσαμε μας κορόιδευαν, κανείς δεν ήθελε να μας ακούσει. Σιγά σιγά όμως όλο και περισσότεροι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα μας» θυμάται ο Σαλγάδο.

Επιβίωση

Η αγαπημένη του σύζυγος Λέλια Ντελουίζ Γουάνικ είναι φορέας του αξιώματος ότι «πίσω από κάθε διάσημο άνδρα βρίσκεται μια σπουδαία γυναίκα». Παντρεύτηκαν το 1967 και ήταν η Λέλια που έδωσε τη φωτογραφική μηχανή στον Σεμπαστιάο σε εκείνο το παρθενικό ταξίδι του στην Αφρική. Στήριζε πάντα τις επιλογές του και όταν το 1979 ο δεύτερος γιος τους γεννήθηκε με σύνδρομο Down εγκατέλειψε την καριέρα της ως αρχιτέκτων για να αφοσιωθεί στην οικογένεια της. Μαζί ίδρυσαν το πρακτορείο «Amazonas Images» το 1994, «το πιο μικρό πρακτορείο του κόσμου δεδομένου ότι εκπροσωπεί μόνο έναν δημιουργό», τον Σεμπαστιάο Σαλγάδο. Η Λέλια είναι επίσης υπεύθυνη για τον σχεδιασμό των λευκωμάτων του και τη διοργάνωση των εκθέσεων του. Μέλημα του Ζευγαριού; «Όσοι επισκέπτονται τις εκθέσεις να βγαίνουν από αυτές διαφορετικοί. Ο μέσος άνθρωπος μπορεί να βοηθήσει πολύ, όχι απαραίτητα δίνοντας υλικά αγαθά, αλλά με το να νοιάζονται πραγματικά για το τι συμβαίνει στον κόσμο» δηλώνει ο φωτογράφος. Το τελευταίο του πρότζεκτ «Genesis», το οποίο άρχισε το 2004 και θα ολοκληρωθεί το 2012, είναι ένας ύμνος στο μεγαλείο της φύσης. Της φύσης που έχει γλιτώσει από την «επέλαση των βαρβάρων» και η οποία θα έπρεπε να αφεθεί στην ησυχία της, όπως τα Νησιά Γκαλάπαγκος και η Ανταρκτική.

Project "Genesis"

Δεν είναι λίγοι αυτοί που τον αποκαλούν «ιεραπόστολο του φωτορεπορτάζ». Ο Σαλγάδο όμως αποδεικνύεται πολύ γήινος για να συγκινείται από το φωτοστέφανο της αγιοποίησης. Η έκθεση του το 1995 στο Λονδίνο τον περασμένο μήνα με θέμα το ταξίδι του καφέ από τις φυτείες ως τα εστιατόρια του κόσμου είχε σπόνσορα την εταιρεία Illy. Ο Σαλγάδο δεν κρύφτηκε πίσω από το δάχτυλο του. «Δεν φωτογραφίζω τον φτωχό κόσμο για να φορτώσω ενοχές τους πλουσίους. Τους φωτογραφίζω διότι αυτή είναι η ζωή μου, είναι αυτό που μου αρέσει να κάνω. Ωστόσο έχω κάνει διαφημίσεις για τη Volvo και τη διαφημιστική εταιρεία Saatchi and Saatchi. Δεν είμαι κοινωνικός φωτογράφος ούτε πολιτικός αγωνιστής. Είμαι ένας φωτογράφος, και αυτό είναι όλο». ·

Αφιέρωμα στον Σαλγάδο θα βρείτε στο τεύχος της 11 Νοεμβρίου 2007 του BHMagazino