Οι δυο γυναίκες του Νίκου Ζαχαριάδη

 

Οι δυο γυναίκες του Νίκου Ζαχαριάδη

Ο πολιτικός του γάμος με τη Μάνια Νοβάκοβα 

και ο έρωτας με τη Ρούλα Κουκούλου

Όταν στις 21.1.1997 πέθανε η Ρούλα Κουκούλου, συζύγος του Νίκου Ζαχαριάδη, ο θάνατος της έφερε στη μνήμη την αντιφατική, αινιγματική αλλά και ελκυστική προσωπικότητα του ηγέτη του ΚΚΕ, που για πολλά χρόνια σφράγισε με την παρουσία του τις πολιτικές εξελίξεις όχι μόνο στο χώρο της Αριστεράς, αλλά ευρύτερα στο στίβο των κομματικών αντιπαραθέσεων, σε μια μακρά ταραγμένη περίοδο.

Τα αισθήματα για τον Νίκο Ζαχαριάδη, ήταν πάντα ακραία. Λατρεύτηκε παράφορα, αλλά και μισήθηκε με φανατισμό. «Μεσαίες» καταστάσεις δεν συμβιβάζονταν με το χαρακτήρα του. «Δίπλα στη μεγάλη τραγωδία του ΚΚΕ, σαν δορυφόρος της ξετυλίγεται και η δική μου μικρή προσωπική τραγωδία», έγραψε ο ίδιος στο ημερολογιακό χρονικό του. Από την άλλη πλευρά, η Ρούλα Κουκούλου, ήταν μια γυναίκα με προσωπικότητα, που αναμφισβήτητα εντυπωσίασε πολύ τον Ζαχαριάδη, περισσότερο από την άλλη σύζυγο του, την Τσεχοσλοβάκο Μάνια Νοβάκοβα.

Μέσα στις φλόγες των μαχών του Γράμμου, ο Ζαχαριάδης ερωτεύτηκε τη Ρούλα. Ήταν, πράγματι, πολύ όμορφη, νεαρή κοπέλα, γεμάτη ενθουσιασμό, με την αντάρτικη στολή, καβάλα στ' άλογο και το αυτόματο περασμένο στον ώμο της. Άνθρωποι που βρέθηκαν τότε εκεί, μας διαβεβαίωσαν για τα αισθήματα και των δύο. Μια φωτογραφία τραβηγμένη στο «καλύβι» του αρχηγού του ΚΚΕ, στο αρχηγείο του «Δημοκρατικού Στρατού», στο Γράμμο, είναι πολύ χαρακτηριστική. Ένα σπάνιο «ενσταντανέ» που δείχνει τον Ζαχαριάδη να κρατά τρυφερά την αγαπημένη του από τους ώμους, τότε που μπορούσαν ακόμη να κάνουν όνειρα, γιατί οι πολιτικές και κομματικές εξελίξεις αργότερα, θα τους χώριζαν.

Εκεί, στο Γράμμο, η Ρούλα συνάντησε τον γιο του Ζαχαριάδη, από τη Μάνια, τον πήρε κατά κάποιο τρόπο υπό την προστασία της, και του φέρθηκε σαν αληθινή μητέρα. Το παραδέχθηκε ο ίδιος ο Κύρος Ζαχαριάδης, που ανέφερε με απλότητα και ειλικρίνεια: «Στο Γράμμο για πρώτη φορά, γνωρίστηκα με τη Ρούλα, τη Ρούλα Κουκούλου. Μου φερόταν πολύ καλά. Νομίζω πως γνωριστήκαμε πριν από τον ερχομό του πατέρα μου...». Και τότε δεν ήξερε τη σχέση της όμορφης αυτής γυναίκας με τον πατέρα του. Το σημερινό μας θέμα δεν έχει πολιτικό χαρακτήρα.

Προσπαθεί να δώσει την «ανθρώπινη διάσταση» σε πρόσωπα που κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή του τόπου, συζητήθηκαν, αγαπήθηκαν ή επικρίθηκαν οπωσδήποτε όμως, «έγραψαν ιστορία». Έτσι, έχει ενδιαφέρον να δούμε τις γυναίκες που κυριάρχησαν στη ζωή του άλλοτε πανίσχυρου αρχηγού του ΚΚΕ μια ζωή, που θα τελείωνε με τρόπο τραγικό, το 1973.

Μαρία (Μάνια) Νοβάκοβα

 

 

Ο Νίκος Ζαχαριάδης γνωρίστηκε με τη Μαρία (Μάνια) Νοβάκοβα στη Μόσχα, όταν και οι δυό τους σπούδαζαν στη Λενινιστική Κομματική Σχολή, που είχε ιδρύσει η Κομιντέρν για τα στελέχη του κομμουνιστικού κινήματος. Εκείνος ήταν επικεφαλής του ελληνικού τμήματος της σχολής και η Μάνια ένα από τα πέντε στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας που σπούδαζαν σε αυτή. Παντρεύτηκαν με πολιτικό γάμο και το πρώτο παιδί τους, ήταν ο Κύρος. Γιατί του έδωσαν αυτό το όνομα; Το εξηγεί ο ίδιος: «Μετά τη γέννηση μου, ο πατέρας μου έφυγε στην Ελλάδα και ξαναγύρισε το Δεκέμβριο. Την 1η του Δεκέμβρη είχε δολοφονηθεί ο Κύροφ. Ο φόνος του ήταν για τους γονείς μου, ένας συγκινησιακός συγκλονισμός κι αποφάσισαν από το όνομα του Κύροφ, να με βγάλουν Κύρο...».

Το 1935 όλη η οικογένεια πήγε στην Ελλάδα, αλλά το επόμενο έτος έγινε η δικτατορία του Μεταξά. Ο Ζαχαριάδης πέρασε στην παρανομία και η γυναίκα με το παιδί του, έφυγαν κρυφά από την Αθήνα. Η Μάνια ήταν δραστήριο μέλος του Τσεχοσλοβακικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Το 1937 τη συνέλαβαν και τη φυλάκισαν. Το γεγονός αποτέλεσε αληθινό σοκ για τον μικρό Κύρο, που τώρα θυμάται: «Ο παππούς με πήγαινε στη φυλακή που κρατούσαν τη μητέρα και περίμενα με λαχτάρα να γυρίσει σπίτι. Έκλαιγα πολύ όταν γύρισε και δεν άφηνα το χέρι της ούτε στιγμή. Φοβόμουν πως αν την άφηνα, θα μου την παίρνανε πάλι...».

Το 1946 η Μάνια με τον μικρό Κύρο έφθασαν στην Αθήνα. Σε μια από τις μεγάλες εαμικές συγκεντρώσεις στον «Παναθηναϊκό», ο Ζαχαριάδης πήρε μαζί και τον γιο του. Οι εικόνες αυτές, έμειναν χαραγμένες στο μυαλό του: «Για πρώτη φορά ο πατέρας μου με πήρε σε μια μεγάλη συγκέντρωση σε κάποιο γήπεδο ή Στάδιο, δεν θυμάμαι. Εκείνο που έχω συγκρατήσει, είναι πως μας συνόδευε ένα άλλο αυτοκίνητο κι όταν φτάσαμε, μπήκαμε από μια πλαϊνή πόρτα, ανεβήκαμε γρήγορα-γρήγορα στις κερκίδες και μόλις φάνηκε ο πατέρας μου, άρχισαν να φωνάζουν σε όλο το στάδιο: «Ζαχαριάδης-Ζαχαριάδης»! Μίλησε, τον χειροκροτούσαν, φώναζαν τ' όνομα του. Μετά φύγαμε πάλι απ' εκείνη την πλαϊνή πορτούλα. Με κρατούσε απ' το χέρι. Κάποιος φώναξε: «Ο Ζαχαριάδης»! Ο πατέρας μου είπε: «Γρήγορα, γρήγορα». Πηδήσαμε στ' αυτοκίνητο που περίμενε και φύγαμε...».

Ο Κύρος θυμάται με νοσταλγία τα καλοκαιρινά πρωινά όταν τον πήγαινε ο πατέρας του για μπάνιο στη Γλυφάδα, το ψάρεμα και μετά έψηναν τα ψάρια, εκεί στην παραλία, που τότε ήταν έρημη. Οι σχέσεις όμως του Νίκου και της Μάνιας, δεν πήγαιναν καλά. Τι έφταιγε; Ο Κύρος τώρα μπορεί να κάνει τις εκτιμήσεις του: «Ο πατέρας μου, ήταν όμορφος άντρας. Από την άλλη πλευρά, η μητέρα μου πέρασε όλη τη ζωή της σε μια φτωχή οικογένεια μηχανοδηγού, σ' ένα περιβάλλον, όπου κανείς δεν έδινε σημασία στην εμφάνιση της. Για κείνη και με την αγωγή που πήρε και με τις ιδέες που ασπάστηκε, η εξωτερική εμφάνιση έπαιζε πολύ μικρό ρόλο. Ήταν δοσμένη στον αγώνα...».

Ήταν η εποχή που οι κομμουνιστές ακολουθούσαν την αισθητική της... «λερωμένης τραγιάσκας» αδιαφορούσαν δηλαδή επιδεικτικά για την εμφάνιση και τη μόδα. Αυτό όμως, προξενούσε δυσφορία στον Κύρο, που δεν ήθελε να βλέπει άσχημη την μητέρα του: «Τα μαλλιά της ήταν άσκημα, απεριποίητα, ποτέ δεν πρόσεχε τον εαυτό της κι εγώ ακόμα μικρός ήμουν και της το έλεγα. Την αγαπούσα πολύ, αλλά την ήθελα όμορφη. Ήταν πολύ πιο νέα απ' τον πατέρα, αλλά φαινόταν μεγαλύτερη. Θαρρώ πως εκεί που γνωρίστηκαν, στη Μόσχα, δεν υπήρχε κάποιο δυνατό αίσθημα, ένας έρωτας. Ήταν μια σχέση, απλώς που για τους επαναστάτες τότε, δεν είχε τόσο μεγάλη σημασία. Κι όταν την ξανάδε, το 1946, νομίζω πως δεν του άρεσε... θυμάμαι την πρώτη τους διαφωνία. Η μητέρα μου είχε γίνει φίλη με την Αύρα Παρτσαλίδη και με την γυναίκα του Ιωαννίδη, την Ντόμνα. Εκεί, στο εξοχικό όπου έμενε ο Παρτσαλίδης, άκουσα για πρώτη φορά τη μητέρα να παραπονιέται για τον πατέρα μου στην Αύρα...».

 

Ρούλα Κουκούλου

 

Αν όμως η Μόνια Νοβάκοβα δεν ήταν ποτέ ο «μεγάλος έρωτας» για τον Ζαχαριάδη, το αντίθετο συνέβη με την Ρούλα Κουκούλου, που όπως προαναφέραμε την γνώρισε στο Γράμμο. Απέκτησαν ένα παιδί, τον Ιωσήφ (Σήφη) στον οποίο μέχρι το τέλος της ζωής του, ο αρχηγός του ΚΚΕ, είχε μεγάλη αδυναμία. Ο Λευτέρης Ελευθερίου, διευθυντής του Ραδιοφωνικού Σταθμού «Ελεύθερη Ελλάδα» έζησε στη Μόσχα κοντά στον τότε ηγέτη του ΚΚΕ, που το άστρο του, είχε αρχίσει να δύει. Ήταν τον Ιανουάριο του 1956. Τον επόμενο μήνα, θα γινόταν το 20ο Συνέδριο, με το οποίο θα σημειώνονταν και μεγάλες αλλαγές στο ΚΚΕ.

Θυμόταν ο Ελευθερίου: «Ο Σήφης, ο γιος του Νίκου ηλικίας τότε 5 χρόνων, έμενε μαζί με την οικιακή βοηθό. Ο Ζαχαριάδης έμοιαζε σαν μικρό παιδί, πολύ στοργικός με το γιο του, κι εκτελούσε όλες του τις επιθυμίες»... Κι όταν στην 7η Ολομέλεια το 1957 ο Ζαχαριάδης -γνωρίζοντας την τύχη του- συναντήθηκε με τον Μιλτιάδη Πορυρογένη, του είπε: «Μιλτιάδη, εγώ τελείωσα. Πρόσεξε τον γιο μου...». Στις 11-12-1956, ο Ζαχαριάδης έγραφε στο φίλο του συγγραφέα Αλέξη Πάρνη, που έμενε στη Μόσχα: «Θα ήθελα να ξέρω, αν χρειαστεί, θα μπορούσες να αναλάβεις το Σηφάκο, έως ότου μετά τον δώσεις στη Ρούλα ή στη γιαγιά του; Έχε το νου σου...».

Στο μεταξύ η Ρούλα Κουκούλου ανέπτυξε πολύμορφη δραστηριότητα σε πολλούς τομείς που της ανέθεσε το Κόμμα. Το 1954 τη συνέλαβαν οι αρχές Ασφαλείας όπως και τον Χαρ. Φλωράκη, τον Κώστα Λουλέ, την Αύρα Παρτσαλίδη, τον Γ. Ερυθριάδη και άλλους. Επί 6 χρόνια όμως, η δίκη τους δεν γινόταν. Συνεχώς την ανέβαλλαν. Τελικά η υπόθεση έφθασε στο έκτακτο στρατοδικείο, το 1960. Η κατηγορία για «κατασκοπεία» μαρτυρούσε βέβαια τις συνέπειες στην περίοδο τότε του ψυχρού πολέμου. Η Ρούλα μίλησε με θάρρος στην απολογία της: «Αρνούμαι κατηγορηματικά και αποκρούω την ατιμωτική αυτή κατηγορία για το Κόμμα μου και τον εαυτό μου»...

Είναι γνωστό το τραγικό τέλος της ζωής του Νίκου Ζαχαριάδη τον Αύγουστο του 1973. Υπάρχουν βέβαια πολλά ερωτηματικά γι’ αυτή την υπόθεση. Ο άλλοτε αναπληρωτής Γεν. Γραμματέας του ΚΚΣΕ, ο Ιβάσκο, είχε υποσχεθεί στον Κύρο να του επιτραπεί να δει τον φάκελο του πατέρα του στην Κ.Ε. του ΚΚΣΕ. Λίγο αργότερα όμως τον πληροφόρησαν, ότι βρέθηκε ο φάκελος του τελευταίου γράμματος του Ζαχαριάδη στην Κ.Ε. του ΚΚΣΕ πριν την αυτοκτονία του, αλλά ο φάκελος ήταν... άδειος.

Το βασικό ντοκουμέντο που απαιτείται για την απάντηση στα ερωτηματικά που συνδέονται με το τέλος του Ζαχαριάδη, το ίδιο το γράμμα του, έλειπε... Ένα δεύτερο γράμμα του Ζαχαριάδη, που έδωσε ο δεύτερος γιος του, ο Σήφης στη Ρούλα Κουκούλου, ένα μήνα πριν από το τραγικό τέλος, δεν ήλθε ποτέ στη δημοσιότητα. Το περασμένο καλοκαίρι, κάποιος φίλος, κουβέντιασε πολύ με τη Ρούλα Κουκούλου για τον σύζυγο της. Κάποια στιγμή, τη ρώτησε: «Τον είδατε ποτέ να δακρύσει;».

Κι εκείνη, αφού σκέφθηκε λίγο, απήντησε: «Ναι, μια φορά μόνο. Όταν άκουσε την είδηση για τον θάνατο του Στάλιν...».

Το απομεσήμερο της Παρασκευής (24.1.1997), ένας κόσμος ολόκληρος συγκεντρώθηκε στο νεκροταφείο της Καισαριανής, κάτω απ' τα ψηλά κυπαρίσσια και τα στεφάνια για να αποχαιρετήσει τη Ρούλα. Απ' το μεγάφωνο έφθανε η φωνή. του Δημ. Γόντικα: «Είναι μαζί μας, δίπλα σου, τιμημένοι σύντροφοι και συντρόφισσες, για να σε οδηγήσουν στο ταξίδι της αιωνιότητας: Ο Μπελογιάννης, ο Καλοδίκης, ο Τσιτήλος, ο Νίκος Ζαχαριάδης, η Αύρα, η Αλεξίου...».

Από ομότιτλο άρθρο του Γ. Α. Λεονταρίτη στην Καθημερινή της 1.2.1997