Τάκης Κατσιμάρδος : ΟΙ ΠΡΟΕΔΡΟΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ

Το παρασκήνιο για την ανάδειξη ανώτατου άρχοντα

Συνήθως η ανάδειξη του Προέδρου της Δημοκρατίας σχετιζόταν, με τον έναν ή άλλον τρόπο, με εκλογικούς υπολογισμούς των πρωταγωνιστών του δικομματικού συστήματος.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας για δεύτερη φορά. Η επανεκλογή του έγινε με «μίζερο τρόπο», καθώς συγκέντρωσε μόλις 153 ψήφους (πάνω). Επί πρωθυπουργίας Κ. Σημίτη ο Κωστής Στεφανόπουλος εκλέγεται από την πρώτη ψηφοφορία με ρεκόρ 269 ψήφων (αριστερά). Το ρεκόρ Στεφανόπουλου θα καταρρίψει ο Κάρολος Παπούλιας 5 χρόνια αργότερα, καθώς ψηφίζεται από 279 βουλευτές.

Είτε για να συντομευτούν οι βουλευτικές εκλογές είτε ακόμη και για να μην προκύψουν πρόωρες κάλπες.

Οι «μαγικοί» αριθμοί 200 στις δύο πρώτες ψηφοφορίες, 180 στην τρίτη από την ίδια Βουλή και η απλή πλειοψηφία έπειτα από νέες εκλογές ήταν προνομιακό πεδίο για ασκήσεις κομματικής τακτικής και παρασκηνιακές κινήσεις. Στην τεσσαρακονταετία των ψηφοφοριών για την ανάδειξη του ύπατου αξιώματος συμπτύχθηκαν ή προκύψανε όλοι οι πιθανοί και απίθανοι συσχετισμοί. Από τις οριακές πλειοψηφίες-θρίλερ μέχρι τις ευρύτατες συναινετικές.

Στασινόπουλος μετά την άρνηση Κανελλόπουλου

Ο Μιχαήλ Στασινόπουλος ήταν ο πρώτος Πρόεδρος μετά τη μεταπολίτευση. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (μέση) θεωρήθηκε «αντ' αυτού». Η «ευφυής κίνηση» του Ανδρέα επέβαλε Πρόεδρο τον Χρ. Σαρτζετάκη.

 (18 Δεκεμβρίου 1974 - 19 Ιουνίου 1975). Πρόταση και εκλογή από ΝΔ στην πρώτη ψηφοφορία

Ο Μ. Στασινόπουλος (1974-75), που έφερε τον τίτλο του πρώτου προσωρινού Προέδρου της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, είχε «ημερομηνία λήξης». Ο αντιχουντικός δικαστικός και λογοτέχνης είχε αναδειχθεί βουλευτής από το ψηφοδέλτιο Επικρατείας της ΝΔ. Ως διακοσμητικός δεν προτάθηκε, ούτε φυσικά διεκδίκησε δεύτερη θητεία. Εύστοχα ο αρχηγός του Κέντρου Γ. Μαύρος κατά τη συζήτηση για προεδρικές αρμοδιότητες καυτηρίασε το γεγονός ότι είχε μόνο τη δυνατότητα «να μεταβεί εις την δοξολογίαν της Μητροπόλεως την 1ην Ιανουαρίου και εις την παρέλασιν της 25ης Μαρτίου...». Πριν από την επιλογή του ο Κ. Καραμανλής είχε προτείνει στον Παν. Κανελλόπουλο ν΄ αναλάβει τον ίδιο ρόλο. Ο πρώην αρχηγός της ΕΡΕ πριν προκύψει η λύση Καραμανλή στην ιστορική σύσκεψη της 24ης Ιουλίου 1974, αρχικώς πείστηκε ν΄ αποδεχθεί την πρόταση. Το ξανασκέφτηκε, όμως, και, τελικά, αρνήθηκε. Ο Μ. Στασινόπουλος εκλέχτηκε τον Δεκέμβριο του 1974, με 206 νεοδημοκρατικές ψήφους. Ολα τα κόμματα της αντιπολίτευσης ψήφισαν «όχι», αλλά και αρνητική ψήφο έδωσαν 10 βουλευτές της ΝΔ στη μυστική ψηφοφορία.

Ο «τοποτηρητής» Τσάτσος

 Κων/νος Τσάτσος

(20 Ιουνίου 1975 - 15 Μαΐου 1980). Πρόταση και εκλογή από ΝΔ στην πρώτη ψηφοφορία

Ο Κ. Καραμανλής, όπως αποδεικνύεται από τις μαρτυρίες και τα αρχεία, σκόπευε να διαδεχτεί τον πρώτο Πρόεδρο αμέσως μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1975, το οποίο, άλλωστε, τον «φωτογράφιζε». Αλλαξε, όμως, απόφαση, καθώς ο καταστατικός χάρτης του πολιτεύματος τέθηκε σε ισχύ, έτσι ώστε να μπορεί ο ίδιος να λειτουργήσει είτε ως παντοδύναμος πρωθυπουργός είτε ως πανίσχυρος Πρόεδρος Δημοκρατίας. Κατόπιν τούτου έπρεπε να βρεθεί ένα πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του. Αυτό, αφενός δεν θα ασκούσε τις αυξημένες προεδρικές αρμοδιότητες, αφετέρου θα ταυτιζόταν ταυτόχρονα απολύτως με τον πρωθυπουργό και την κυβέρνησή του. Αυτό ήταν και το βασικό κριτήριο για την επιλογή του Κωνσταντίνου Τσάτσου. Αλλο πρόσωπο, πέραν του στενού και συνεργάτη παντός καιρού Τσάτσου, δεν φαίνεται ν΄ απασχόλησε. Ο καθηγητής και ακαδημαϊκός εκλέχτηκε αποκλειστικά με τις ψήφους της πανίσχυρης κοινοβουλευτικά ΝΔ (210 ΝΑΙ), ενώ η αντιπολίτευση ψήφισε τον Π. Κανελλόπουλο (ΕΚ-ΝΔ) ή έριξε λευκό (ΠΑΣΟΚ και Αριστερά). Ο ίδιος ο Κ. Τσάτσος προς το τέλος της θητείας του (1980) θα ομολογήσει με μια έκρηξη ειλικρίνειας: «Με είπαν τοποτηρητή, ότι ο ρόλος μου ήταν να ζεστάνω την καρέκλα που προοριζόταν γι' αυτόν (τον Καραμανλή). Δέχομαι την κατηγορία...».

Το «κάτι» παραπάνω για τον Καραμανλή

(15 Μαΐου 1980 - 10 Μαρτίου 1985, εσπευσμένη παραίτηση). Πρόταση από ΝΔ και εκλογή στην τρίτη ψηφοφορία

Ο Κ. Τσάτσος θα αντικατασταθεί (Απρίλιος 1980) από τον πραγματικό Πρόεδρο, μέσα από αλλεπάλληλες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, αφού η ΝΔ δεν διέθετε μετά τις εκλογές του 1977 τον «μαγικό» αριθμό των 180 βουλευτών. Εννοείται πως από τη στιγμή που ο Κ. Καραμανλής αποφάσισε τη «μεταπήδηση» και τη μεθόδευσε ουδέν περιθώριο υπήρχε για συζήτηση περί άλλου προσώπου. Αντιρρήσεις υπήρχαν μόνο ως προς τον χρόνο επιλογής και τον τρόπο συγκέντρωσης της απαιτούμενης συνταγματικά πλειοψηφίας. Είναι πολύ γνωστή η διαδικασία της εκλογής του, όταν στην πρώτη ψηφοφορία συγκέντρωσε μόλις 179 ψήφους και στη δεύτερη 181. Το εξαήμερο που χώριζε τις δύο πρώτες ψηφοφορίες (23-29 Απριλίου) «οργίασε» το παρασκήνιο, θυμίζοντας προδικτατορικές μέρες «αποστασίας». Το αποτέλεσμα ήταν να εξασφαλιστούν 183 ψήφοι στην τρίτη και τελική ψηφοφορία (5 Μαΐου) - σε αυτήν ψήφισε και ο ίδιος ο πρωθυπουργός, όπως δεν είχε κάνει τις δύο προηγούμενες. Το αποτέλεσμα έγινε δυνατό, αφού από τη μεν ακροδεξιά ( Εθνική Παράταξη) τον υπερψήφισαν τρεις, από το Κέντρο (ΕΔΗΚ) δύο και ένας από τον νεοπαγή σοσιαλδημοκρατικό σχηματισμό (ΚΟΔΗΣΟ). Πάντως, όπως προκύπτει από την αριθμητική των ψηφοφοριών, ο Κ. Καραμανλής είχε εκ των προτέρων εξασφαλίσει τους «180» και επεδίωκε κάτι παραπάνω. Οπως κι έγινε. Σημειώνεται στα σχετικά χρονικά πως στον μόνο προς τον οποίο έτεινε το χέρι του μετά την τελική ψηφοφορία ήταν ο Αθ. Κανελλόπουλος («αρχιτέκτονας» των Κεντρώων Ναι).

Το σοκ με τον Σαρτζετάκη

Χρ. Σαρτζετάκης

(30 Μαρτίου 1985 - 4 Μαΐου 1990 με παράταση θητείας). Πρόταση ΠΑΣΟΚ και εκλογή στην τρίτη ψηφοφορία

Ο «εθνάρχης» ήδη Κ. Καραμανλής δεν έγινε δυνατό να επανεκλεγεί το 1985 για δεύτερη συνεχή θητεία. Παρά το γεγονός ότι θεωρούνταν βέβαιο μέχρι τις παραμονές εκπνοής των σχετικών συνταγματικών προθεσμιών. Το πολιτικό σκηνικό ανατράπηκε με την εκκωφαντική πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Α. Παπανδρέου να προτείνει και να επιβάλει στην ΠτΔ τον Χρ. Σαρτζετάκη (Μάρτιος 1985). Πριν καταλήξει σ' αυτόν, έγιναν βολιδοσκοπήσεις και προτάσεις σε διάφορα άλλα πρόσωπα (ανάμεσά τους και στον Π. Κανελλόπουλο). Ιστορική, όμως, θα μείνει και η ίδια η εκλογή του δικαστικού και αντικαραμανλικού συμβόλου της δεκαετίας του 1960. Οχι μόνο για την «ευφυή κίνηση» Παπανδρέου, όσο για τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας και όσα διαδραματίστηκαν κατά τις ψηφοφορίες για την εκλογή του: έγχρωμα ψηφοδέλτια του ΝΑΙ για να διακρίνονται από τα υπόλοιπα λευκά, κλοπή κάλπης από τον βουλευτή Ε. Καλογιάννη (ΝΔ), δικαίωμα ψήφου στον προσωρινό Πρόεδρο Δημοκρατίας Ι. Αλευρά, πανδαιμόνιο στην αίθουσα κ.ά. Τελικά, ο Σαρτζετάκης θα εκλεγεί με τον οριακό αριθμό των 180 ψήφων (ΠΑΣΟΚ, Αριστερά και ανεξάρτητοι), αλλά χωρίς τις προεδρικές υπερεξουσίες του Συντάγματος του 1975. Η αναθεώρηση του 1985-86, που πάει «πακέτο» με την επιλογή Σαρτζετάκη, θα μετατρέψει την ελληνική κοινοβουλευτική δημοκρατία από προεδρική σε προεδρευόμενη.

Η επάνοδος Καραμανλή

Τόσο το 1985 όσο και το 1990 η επιλογή προσώπου στο αξίωμα του ΠτΔ οριοθετείται με τους εκλογικούς στόχους των δυο διεκδικητών της εξουσίας. Η επιλογή και η εκλογή Σαρτζετάκη ήταν βασικός παράγοντας της εκλογικής νίκης του ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές του 1985.

Το πρόσωπο του ΠτΔ δεν κρίνει, όμως, και τις επόμενες βουλευτικές εκλογές του 1990. Στο μεταξύ, μετά την περιπετειώδη προεδρική εκλογή του 1985 και την αναθεώρηση του Συντάγματος η μυστική ψηφοφορία έχει αντικατασταθεί από τη φανερή ονομαστική. Το κύριο τώρα τόσο για το ΠΑΣΟΚ όσο και τη ΝΔ είναι η επιδίωξη της αυτοδυναμίας στη Βουλή κι όχι η όποια υποψηφιότητα για την Προεδρία. Είναι δεδομένο ότι ο Πρόεδρος θ΄ αναδειχθεί μετά τις εκλογές από το κυβερνητικό σχήμα που θα διαδεχτεί την «οικουμενική κυβέρνηση» (ΝΔ, ΣΥΝ, ΠΑΣΟΚ) που έχει σχηματιστεί κάτω από τις ιδιόμορφες συνθήκες της εποχής. Η θητεία Σαρτζετάκη λήγει τον Μάρτιο του 1990 και οι διαδικασίες για τη νέα εκλογή ξεκίνησαν τον προηγούμενο μήνα. Σε πρώτη φάση ΠΑΣΟΚ και ενιαίος ακόμη Συνασπισμός επιμένουν, μάλλον τυπικά, ελλείψει άλλης ρεαλιστικής προοπτικής, στο πρόσωπό του. Η ΝΔ του Κ. Μητσοτάκη δηλώνει «παρούσα» στις τρεις ψηφοφορίες για να προκαλέσει πρόωρες εκλογές. Από τότε είναι σταθερά προσανατολισμένη στην επανεκλογή Καραμανλή. Πάλι τυπικά, μετά την πρώτη ψηφοφορία στη Βουλή, το ΠΑΣΟΚ προτείνει τον Ι. Αλευρά, ενώ ο ΣΥΝ τάσσεται μέχρι τέλους υπέρ του Σαρτζετάκη, με το βασικό σκεπτικό ότι εκτελούσε άψογα τα καθήκοντά του.

Τελικά, η Βουλή, που προήλθε από τις εκλογές του Νοεμβρίου 1989, μετά τις τρεις άγονες ψηφοφορίες για τον ΠτΔ, διαλύθηκε πρόωρα (Μάρτιος 1990), αφού δεν συγκεντρώθηκαν τα τρία πέμπτα των ψήφων (180) για την εκλογή του. Εκ των πραγμάτων παρατάθηκε η θητεία Σαρτζετάκη, μέχρι ν΄ αναδειχτεί η νέα Βουλή τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς (απαιτείται απλή πλειοψηφία). Αμέσως μετά τη νίκη της ΝΔ, με την οριακή πλειοψηφία των 150 εδρών, ο Κ. Καραμανλής προτείνεται και δέχεται να εκλεγεί για δεύτερη φορά, αναθεωρώντας προγενέστερες θέσεις του. Στο παρασκήνιο κυριαρχεί η απόσπαση της ψήφου του Θ. Κατσίκη, μοναδικού βουλευτή της ΔΗΑΝΑ, αλλά και των δυο «ανεξάρτητων» μουσουλμάνων (Α. Σαδίκ και Α. Φαΐκογλου). Ετσι, με «μίζερο τρόπο» (χαρακτηρισμός του ίδιου) και 153 ψήφους θα επανεκλεγεί ο Καραμανλής.

Κων/νος  Καραμανλής

(2η θητεία 5 Μαΐου 1990 - 10 Μαρτίου 1995). Πρόταση ΝΔ και εκλογή από νέα Βουλή με απλή πλειοψηφία

Η ανάδειξη Στεφανόπουλου

Το 1995 δεν υπάρχει «θρίλερ». Πρωταγωνιστεί ο Κ. Στεφανόπουλος, ο οποίος έχοντας αποτύχει να εκλεγεί ευρωβουλευτής λίγους μήνες νωρίτερα έχει διαλύσει το κόμμα του (ΔΗΑΝΑ). Η υποψηφιότητά του προσφέρεται πριν απ' όλα επειδή παρακάμπτονται οι εκλογές. Αυτές λόγω των δημοσκοπικών ευρημάτων και της κατάστασης του ασθενούς Α. Παπανδρέου θέλουν να τις αποφύγουν η ΠΟΛΑΝ του Α. Σαμαρά και το ΠΑΣΟΚ, καθώς προηγείται η ΝΔ του Μ. Εβερτ. Η ανάδειξή του στο ύπατο αξίωμα θα είναι ήρεμη, έπειτα από πρόταση Σαμαρά.Ο Κ. Στεφανόπουλος δεν θα είναι, όμως, μπροστά στην προεδρική κάλπη υπερκομματικός, αφού η ΝΔ θα προτάξει τον δικό της υποψήφιο (Αθ. Τσαλδάρης). Θα εκλεγεί οριακά με 181 ψήφους. Ο Αθ. Τσαλδάρης θα περιοριστεί σε 109, ενώ 10 βουλευτές θα δηλώσουν παρόντες (ΚΚΕ και Μ. Παπακωνσταντίνου). Στα χρονικά έχει καταγραφεί ότι ο αρχηγός της ΝΔ Κ. Μητσοτάκης παρέλειψε να συγχαρεί τον νέο Πρόεδρο για την εκλογή του... Το 2000, επί πρωθυπουργίας Κ. Σημίτη, ο ΠτΔ Κ. Στεφανόπουλος έχει ήδη ανακηρυχθεί σε υπερκομματικό πρόσωπο και θα εκλεγεί από την πρώτη ψηφοφορία με 269 ψήφους.

Ο συναινετικός Παπούλιας

Το ρεκόρ Στεφανόπουλου, πάντως, θα καταρριφθεί πέντε χρόνια αργότερα από τον Κ. Παπούλια (279 ΝΑΙ, και 17 «παρών» από ΚΚΕ και ΣΥΝ). Η επιλογή στο πλαίσιο της «παράδοσης» που είχε προκύψει από τις δύο θητείες Στεφανόπουλου (Πρόεδρος προερχόμενος από κόμμα πέραν του κυβερνητικού) θα είναι του Κώστα Καραμανλή. Ο νικητής των εκλογών (Ιούνιος 2004) υψώνει, με την πρότασή του να είναι υποψήφιος προερχόμενος από το βασικό αντίπαλο κόμμα, τη σημαία της συναίνεσης. Φυσικά συντάσσεται ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου, μην επιθυμώντας, νέα εκλογική αναμέτρηση, όπου δεν προσδοκά κάποια ανατροπή των δυσμενών συσχετισμών.

Δύο συνεχόμενες θητείες 10 Μαρτίου 1995 - 12 Μαρτίου 2005). Πρόταση από ΠΟΛΑΝ και εκλογή στην τρίτη ψηφοφορία κατά την πρώτη θητεία. Πρόταση ΠΑΣΟΚ και εκλογή στην πρώτη ψηφοφορία κατά τη δεύτερη θητεία

Τέσσερα χρόνια μετά εκτιμά, όμως, ότι οι συσχετισμοί έχουν μεταβληθεί. Ετσι, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, αν και θεωρητικά «εκβίασε» τις βουλευτικές εκλογές του 2009 με την απειλή ότι δεν θα ψήφιζε συναινετικά για Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο Κ. Παπούλιας επανεκλέχθηκε συναινετικά (Μάρτιος 2010 ) με τις ψήφους ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Πήρε 266 ψήφους (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ

Τάκης Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr